Tíminn - 02.02.1950, Blaðsíða 5

27. blað
TÍMINN, fimmtudaginn 2. febrúar 1950
Fimmtud. 2. febr.
Átökin um verzl-
unarmálin
Sjálfstæðisflokkurinn er
fyrst og fremst samtök þeirra
manna, sem græða á milli-
liðastarfsemi, kaupsýslu ým-
islegri og þess háttar. Flokk- (
urinn er hagsmunasamtck
þessa fólks og hann er eðli- j
lega notaður samkvæmt því.
í
Morgunblaðið hefir af mik
illi iðjusemi og þrálátri elju
birt ádeilugreinar á sam-1
vinnufélögin og starfsemi
þeirra um langa hríð. Þar eru
bornar fram margskonar sak
argiftir, tæpt á ýmsu og alið
á tortryggni í garð sam-
vinnuhreyfingarinnarC Jafn-
framt þessu er þetta sama
blað þó látið segja, að það
sé samvinnublað og vilji láta
félagsskap samvinnumanna
njóta fulls jafnréttis.
Það er raunar athyglisvert,
að enginn ábyrgur maður i
Sjálfstæðisflokknum hefir
hingað til ráðist í það að
fylgja skrifum og gagnrýni
Mbl. eftir með nokkrum til-
lögum á sviði löggjafarstarfs-
ins- Það segir sína sögu. Hins
vegar eiga þessar greinar
blaðsins sjálfsagt að stuðla
að því, að móta það almenn-
ingsálit, sem gerir þaö fært
að gera ýmssr ráðstafanir og
framkvæmdir, sem eru kaup-
sýslustétt og forréttinda-
mönnum í hag.
Það standa yfir hörð og á-
kveðin átök um verzlunarmál
in. Sj álfstæðisflokkurinn vill
áð stjórnskipaðar nefndir og
ráð fái að skipta fólkinu milli
verzlana og viðskiptafyrir-
tækja. Opinberar nefndir
eiga með valdboði að geta ráð
ið því, hvað margir hundraðs
hlutar af verzlun landsins í
ákveðnmn greinum falli til
þessa eða hins fyrirtækisins,
hvers sem neytendurnir sjálf
ir kynnu annars að óska.
Hér er komið að kjarna
málsins. Það er barizt um
sjálfsákvörðunarrétt fólks-
ins. . -
Það eru ekki til umræðu
neinar tillcgur um það, að
banna kaupmönnum að
verzla. Enginn leggur það tll.
En það er deilt um það,
hvort fólkið eigi að fá að
ráða því sjálft, hvar það
verzlar og hvort hægt sé að
láta það færa viðskipti sín
milli verzlana eftir því sem
það kýs.
Það er athyglisvert, að Sjálf
stæðismenn hafa aldrei bent
á neina leið, sem liggi í þessa
átt, en sýnt úrræðum, sem að
því hníga, fullan fjandskap.
Eins sjálfsagðar tillögur og
það, að þeir, sem fá fjárfest-
ingarleyfi, fái líka innflutn-
ingsleyfi sjálfir fyrir fjárfest-
ingarvörunum, svo að þeir
geti ráðið því, við hvaða verzl
un þeir skipta, hafa Sjálfstæð
ismenn fellt. Þeim þykir það
skipulag betra, að maður,
sem fengið hefir fjárfesting-
arleyfi, þurfi ef til vill sár-
nauðugur að kaupa fjárfest-
ingarvorurnar hjá verzlun á
allt öðru landshorni og kosta
flutning á þeim þaðan auka-
lega- Það finnst Sjálfstæðis-
mönnum gott skioulag, ef
það rrjtur orðið til b?ss. að
þeirra menn fái að .flytja inn
ERLENT YFIRLIT:
Guðinn, sem brást
Skuldaskil sex licimsifræ$>'ra rithöfunda
við koniiuúiiisuiaiiii.
Snemma i seinasta mánuði kom
út á vegum hins kunna enska út-
gáfufélags Harnish Hamilton bók,
sem líkleg þykir til að vekja mikla
athygli. Því hefir jafnvel verið
spáð, að hún verði mest rædda
bók þessa árs. Titill bókar þessar-
ar er „The God that failed“ (Guð-
inn, sem brást) og er hún nokk-
urs konar skuldaskil sex heims-
frægra rithöfunda og skálda við
kommúnismann. Allir hafa þeir
ýmist verið flokksbundnir komm-
únistar eða fylgt kommúnistum að
málum, en snúið baki við kömm-
únismanum eftir að þeir kynnt-
ust honum af eigin raun.
RITHÖFUNDAR þessir eru Art-
hur Koestler, Ignazio Silone, Ric-
hard Wright, André Gide, Louis
Fischer og Stephen Spender.
Koestler er það kunnur islenzk-
um lesendum, að óþarft er að
kynna hann. Ein af bókum hans,
Myrkur um miðjan dag, kom ný-
lega út í ísl. þýðingu. ítalinn Sil-
one er einnig nokkuð kunnur hér
og hefir ein saga hans, Fontamara,
komið sem framhaldssaga í Vinn-
imni. Arthur Wright er kunnasti
svertingjarithöfundurinn í Banda-
rikjunum og hefir ein þekktasta
saga hans, Svertingjadrengur
(Black boy) komið út i íslenzkri
þýðirtgu á vegum Máls og menn-
ingar. André Gide er einn fræg-
asti rithöfundur Frakka. Louis
Fischer er Bandaríkjamaður, sem
lengi dvaldi í Sovétríkjunum og
var framan af hliðhollur komm-
únistum. Stephen Spender er eitt
helzta skáld Breta.
Bókin er búin undir prentun af
Richard Crossman, sem er þing-
maður fyrir brezka verkamanna-
flokkinn og einn helzti leiðtoginn
í vinstra armi hans. Crossman og
gildi ritgerða þeirra. Þær þykja |
sanna vel þau ummæli, sem Cross- |
man hefir eftir Koestler í formál- !
anum,# að ýmsir meinhægir lýð-
ræðissinnar eigi oft erfitt með að
skilja ákafann i áróðri þeirra, sem
snúist hafa frá kommúnismanum,
en það eru líka einmitt þeir, sem
gerzt vita, hvað baráttan stendur
raunverulega um.
Koestler starfaði m. a. i þýzka
kommúnistaflokknum seinustu ár-
in fyrir valdatöku Hitlers. Hann
komst þar í innsta hring, ’enda var
hann duglegur og greindur og eld-
heitur i trúnni. Trú hans byrjaði
hinsvegar að dofna eftir að hann
hafði ferðast um Sovétríkin 1932
—33. Einkum var það hið andlega
myrkur, sem honum fannst ríkja
þar á öllum sviðum, sem kom hon
um til að efast um réttmæti kom-
múnismans. Þótt hann væri kom-
múnisti og kynni vel rússnesku,
átti hann þess yfirleitt ekki kost
að umgangast rússneskt alþýðu-
fólk. Valdhafarnir forðuðust að
láta það hafa nokkra umgengni
við útlendinga og öll sú fræðsla,
sem það fékk um önnur lönd, var
meira og minna rangfærður áróð-
ur. Þá sjaldan, sem Koestler ræddi
við rússneska alþýðumenn, var
hann einna oftast spurður um hung
ursneyð og mannfelli af völdum
hennar í kapitalisku löndunum.
Svipuð var reynsla André Gide, er
hann ferðaðist um Sovétríkin.
Þrátt fyrir vaxandi efasemdir
Koestlers, sneri hann ekki nærri
strax baki við flokknum; þótt hann
hætti að vera virkur í flokksstarf-
inu. Hann gerðist nánast sagt póli-
tískur utanveltumaður. Umburðar
lyndi hans brást fyrst, þegar haka-
krossfánarnir voru dregnir að hún
í Moskvu vegna komu Ribbentrops
og þýzk-rússneski vináttusáttmál-
Koestler áttu upptökin að útgáfu«l inn var undirritaður. Síðan hefir
þessarar bókar.
RITDÓMENDUR enskra og am-
erískra blaða eru yfirleitt sammála
um að telja ritgerðir þeirra
Koestlers og Silone veigamestar.
Þeir tveir hafa líka frá mestu að
segja. Báðir störfuðu þeir árum
saman innan kommúnistaflokka og
eru þvi nákunnugir starfsháttum
þeirra. Frásagnir þeirra af starfs-
háttum kommúnista auka mjög
hann verið einn skeleggasti áróð-
ursmaðurinn gegn kommúnisman-
um.
IGNAZIO SILONE þekkir kom-
múnismann enn betur af eigin
raun en Koestler. Hann er uppal-
inn í fátækustu sveitahéruðum ít-
alíu og barátta kommúnista gegn
bændaánauðinni gerði hann strax
á æskualdri að fylgismanni þeirra.
Vegna hæfileika sinna komst hann
og selja, jafnvel þó að neyt-
endunum sé sárnauðugt að
skipta við þá.
Þetta er eitt dæmi, eitt sýn
ishorn, sem varpar ljósi á
málið í heild og sýnir eðli
þess. Því er rétt að gefa gaum
að þessu máli, því að það sýn
ir eðli allrar hinnar fjöl-
þættu baráttu um verzlunar-
málin. Hún er fyrst og fremst
réttindabarátta almennings,
frelsisstríð fólksins í verzl-
unarmálum, háð um það,
hvort menn eigi að hafa
sjálfsákvörðunarrétt um það, j
hverjir selja þeim nauðsynj-
ar eða hvort handhafar rík-
isvaldsins eigi að láta full-
trúa sína skipta fólkinu eins
og kúgildum milli fyrirtætkj-
anna með valdboði.
Það voru einu sinni tímar
einokunar á íslandi. Þá voru
menn skyldaðir til að skipta
við ákveðnar verzlanir með
nauðung. Hvort þeir vildu
eða ekki urðu þeir að sækja
verzlun sína þangað, sem
handhafar ríkisvaldsins
buðii. Það spur'ði enginn, hvað
bóndinn eða sjómaðurinn
vildí sjálfur í þeim efnum.
Það var stjórnin, sem leyfði
og stjórnin sem bauð, og þar
við sat.
Eins vilja Sjálfstæðismenn
haga viðskiptunum. Með' til-
liti til liðins tíma og ann-
arra þeirra sjónarmiða, sem
ríkisvaldið á hverjum tíma
viðurkennir, þykir rétt að á-
kveða, að ákveðinn hluti
þeirra, sem þessa vcru þurfa,
skuli kaupa hana þarna, ann
ar ákveðinn hluti hér og svo
framvegis, án alls tillits til
þess, hvers þessir neytendur
kunna að óska sjálfir.
Saga íslenzku þjóðarinnar
er öll á þá leið, að hún varar
við öllu óþörfu valdboði og
þvingun i viðskiptamálum
Þessvegna er stefna Fram-
sóknarmanna í verzlunarmál
unum og sú viðleitni þeirra
að láta fólkið sjálft fá að
ráða verzlun sinni og minnka
eða auka viðskipti einstakra
fyrirtækja eftir því, hvort
neytendur telja hentara sín-
um hagsmunum, ein samboð
in þessari þjóð. Sú stefna er
í samræmi við sögu og eoli
islenzkrar þjóðar. Þess vegna
hlýtur hún að sigra. •
KOSTLER
brátt í iremstu röð, fór oft til
Rússlands og sat á þingum Kom-
intern (Alþjóðasambands komm-
únista). Trú hans á kommúnism-
ann byrjaði að bresta, er hann
var áhorfandi að deilurn þeirra
Stalins og Trotski. Það, sem hann
þoldi ekki, var sú framkoma kom-
múnísta, að gefa andstæðingunum
aldrei neinn rétt. Þetta leiddi að
lokum til átaka og friðslita milli
hans og Stalins sjálfs. Á Komin-
tern-fundi, sem haldinn var í
Moskvu 1927, krafðist Stalin þess,
að rit, sem Trotski hafði gefið út,
yrði fordæmt með hinum allra
hörðustu orðum og yrði ályktunin
um það samþykkt samhljóða. Sil-
one neitaði hinsvegar að verða við
þeirri áskorun, þar sem hann yrði
fyrst að fá að vita um efni ritsins,
en bæði hann og margir fulltrú-
anna hefðu enn ekki séð það. Þessi
mótbára hans var ekki tekin til
greina og tillaga Stalins var sam-
þykkt með öllum atkvæðum gegn
tveimur. Á móti voru italarnir
tveir, Silone og Togliatti, sem nú
er foringi ítalskra kommúnista.
Togliatti bætti hinsvegar ráð sitt
aftur, en Silone lenti stöðugt_í vax
(Framh. á 6. síðu.i
Raddir n.ábáann.a
í forustugrein Alþýðubloðs
ins í gær, þar sem rætt er um
kosningaúrslitin, segir m. a.
á þessa leið:
„Annars er það, sem Þjóðvilj-
inn segir um kosningaúrslitin í
Reykjavík, mjög fjarri lagi. Hann
heldur því fram, að íhaldið hafi
sigrað vegna þess, að andstöðu-
flokkar þess gengu ekki til kosn-
inga í samfylkingu eins og kom-
múnistar buðu. En margs er
vant í forsendunum fyrir þess-
ari staðhæfingu Þjóðviljans.
Grundvöllur samfylkingar við
kommúnista er ekki fyrir hendi,
enda hafa þeir að öðru marki
stefnt með starfi sínu og áróðri.
Ef íhaldið hefir sigrað vegna
þess, að andstöðuflokkar þess
gengu til kosninga í þrennu lagi,
er það því ekki sök Alþýðuflokks
ins og Framsóknarflokksins, eins
og Þjcðviljinn gefur í skyn, held
ur kommúnista. Þeir hafa komið
í veg fyrir alla samvinnu og auk-
ið gengi ihaldsins með öfgum sín
um og ábyrgðarleysi. Alþýðuflokk
urinn hefir einu sinni stofnað til
þess að hafa samfylkingu við
kommúnista við bæjarstjórnar-
kosningar í Reykjavík. Þær kosn
ingar urðu stórfelldur sigur fyr-
ir íhaldið, en andstöðulistinn
hlaut mun minna fylgi en von-
ir stóðu til að náðst hefði, ef
flokkarnir hefðu gengið til kosn-
inganna hvor í sínu lagi. Því er
heldur ekki að leyna, að óttinn
við kommúnista átti mikinn þátt
í sigri íhaldsins þá. Kjósendur
hafa ekki á þeim traust, heldur
vantrú“.
Vissulega er það rétt hjá
Alþýðublaðinu, að fátt hef-
ir sennilega átt meiri þátt í
sigri íhaldsins en óttinn við
það, að kommúnistar kynnu
að fá hlutdeild í stjórn bæ.i-
arins, ef íhaldið missti meiri-
i hlutann.
Heimatilbúin
kreppa
Það er nú að verða olltin
ljóst, að miklir fjárhagsöró-
ugleikar bíða þjóðariiuiai
framundan. Það mætti lika
vera öllum ljóst, að erfiðleik
ar þessir eiga sér auðsæar
og eðlilegar orsakir. Sú stelna
sem tekin var í dýrtíðarmal
unum vorið 1942, er samviuna
Sjálfstæðismanna og komnr-
únista hófst, hlaut alltaf að
draga þennan dilk á eftii
séjr. Þó hefði mátt verjast.
verstu afleiðingunum, ef haf-
izt hefði verið handa um
raunhæft viðnám haustið
1944, er bændur veittu eftir-
gjöfina. í stað þess að tiiká
í hina framréttu hönd bænu
anna, sló Sjálfstæðisflokkur
inn á hana og fór i nýjan
trylltan dýrtíðardans meé
kommúnistum. Með þvi vai
teningnum endanlega kas,ta,íj
og þær afleiðingar ekki um
flúnar, sem nú eru að kuma.
í dagsljósið.
Framsóknarmenn sáu ljóst
að hverju stefndi og hlifðisí
heldur ekki við að aðvara
þjóðina, þótt slíkar aðvaran-
ir væru ekki vinsælar með.an.
gróðavíman var mest... Ai
vörunum þeirra var líka ekki
skeytt, heldur farið eftir hin-
um sameiginlegu Ieiðsögii í
haldsins og kommúnista. Verí
bólgan fékk að vaxa tak
markalaust og öllum gjalcu
eyrisgróða stríðsáranna Vav
eytt. Þess vegna stendur þjöð
in nú uppi með tóma gjakh
eyrissjóði og hallarekna ai^
vinnuvegi í lok hins mesta
gróðatíma, sem hún héfii
nokkru sinni búið við. Fram
undan blasir skortur og at-
vinnuleysi, ef óvenjulegar rar)
stafanir verða ekki gerða<\ »
stað þess, sem atvinnuvegírti-
ir og fjárhagurinn ættu ntr
að standa með blóma, ef aíft
hefði verið með felldu oý
rétt hefð verið stjórnað
Sökudólgarnir, sem þessv
valda, haga sér nú eins og
af þeim mátti alltaf vænta
Sjálfstæðismenn biðja mettn
að gleyma og hugsa ekki uir
það, sem liðið er. Kommun-
istar reyna hinsvegar að búa
til nýja skýringu a fjárhags-
erfiðleikunum. Þeir reyna af>
eigna þá Marshall-hjálpinn*.
enda þótt vitanlegt se, að
það er henni eingöngu aö
þakka, að fjármálastcfna unö
anfarna ára er ekki þegar
búin að valda algeru hrum
Þá bæta kommúnistar því vrð.
að úr öllu þessu hafí mátv
bæta, ef haldið hefði veiið'
áfram viðskiptunum Viit
Sovétríkin. Sannleikurinii ei
sá, að það eru Rússar, sem
hafa hætt að skipta við okk-
ur, en við ekki við þá. Ástæð
ur Rússa eru líka vel skiljan-
legar frá þeirra sjónarmiði,
því að þeir telja réttilega, a<
verðlagið á vörum okkar Sf
ekki samkeppnisfært. Þat'
er því ekki fyrrv. stjórn, se«»
hefir bundið endi á viðskiptiv
við Sovétríkin, heldur fyrsi
og fremst hérlendir kommun-
istar, er ásamt forkólfun,
Sjálfstæðisflokksins, hafa
spennt svo upp framleiðsln-,
kostnaðinn, að Rússar haffe
hætt að skipta við okkur, þai
sem vörur okkar séu ekk
samkeppnishæfar, hvað veru-
lag snertir.
Sú kreppa, sem íslenzlu
þjóðfn horf’st nú í a Jgv vií
cr því fyrst or froir.it '•«' r.»
íilbúin — sar.ieiginleg “r uy
(Framh. ó 6. siSv. |