Tíminn - 18.02.1950, Síða 3

41. blað
TÍMINN, laugardaginn 18. febrúar 1950
r
íslendingalDættLr

4
Níræð: Halibera Halldórsdóííir,
frá Hólmaseli
Hallbera Júlíana Halldórs-
dóttir frá Hólmaseli er níræð
í dag og elzt manna i Selfoss-
bæ. Hún er fædd 18. febrúar
1860 að Strandarhjáleigu í
Vestur-Landeyjum, dóttir
Haildórs bónda þar og smiðs,
er dó 13. maí 1899, nálega 78
ára, Guðmundssonar bónda
s. st., Halldórssonar bónda
og smiðs á Strönd, d. 1. sept:
1799, Guðmundssonar bónda
þar, d. 1782, 76 ára, Stefáns-
sonar bónda, Skipagerði 1703,
Jónssonar bónda þar, Þorleifs
sonar, er að langfeðgatali var
kominn af Páli sýslumanni,
Skarði, Skarðsströnd Jóns-
syni, en Páll var bróðir
Guðna sýslumanns, Kirkju-
bóli, Langadal vestra, föður
Bjarnar í Ögri. Um Björn í
Ögri orti Jón Forni á þessa
leið: „bæði af honum gustur
geðs og gerðarþokki stóð“.
Þeir bræður Páll og Guðni
voru í karllegg komnir frá
Guðmundi dýra, d. 1212 á
Bakka í Öxnadal, Þorvalds-
syni, og er sá ættleggur rak-
inn beint til Guðmundar
ríka á Möðruvöllum, d. 1025
og áfram til Þórólfs smjörs
og Gríms kambans hins fær-
eyska. Voru þeir frændur
margir, að því er sögur
herma, gustmiklir og mikil-
hæfir og létu ekki allt fyrir
brjósti brenna.
Móðir Hallgeru var Guð-
björg, d. 1925, fullra 92 ára,
Guðmundsdóttir bónda, Teigi,
Fljótshlíð, Tómassonar bónda
þar, Jónssonar bónda, Hey-
læk, Ólafssonar. Kona Jóns
og móðir Tómasar var Þor-
björg Þorláksdóttir, alsystir
Jóns prests, Bægisá, hins
þjóðfræga skálds. Kona Tóm
asar í Teigi og móðir Guð-
mundar var Guðbjcrg Niku-
lásardóttir bónda, Rauðnefs-
stöðum, Eyvindssonar duggu
smiðs, Jónssonar. Var Eyvind
ur hagleiksmaður mikill og
skipasmiður, svo sem verið
hafði faðir hans, en aðfara-
maður mikill og harðfengur
og lét ekki hlut sinn fyrir
neinum, þótt stórbokkar
væru, enda átti hann í lang-
vinnum málaferlum og sigldi
að minnsta kosti einu sinni
á konungsfund til að standa
íyrir máli sínu.
Hér verður ekki tóm til að
rekja ætt Hallberu í allar átt
ir, en þess skal þó geta til
viðbótar, að hún er 8. ætt-
liður frá Erasmusi Villaðs-
syni, 9. frá Arngrími lærða,
10. frá Erlendi sýslumanni í
Rangárþingi, Jónssyni, 11.
frá Lofti ríka, 12. frá Jóni
sýslumanni og skáldi Halls-
syni, Næfurholt'i og 15. frá
Snorra Narfasyni lögmanni,
Skarði. Af samtíðarfólki, sem
fjöldi manna kannast við og
Hallbera er í frændsemi við,
man ég að nefna Stefaníu
leikkonu Guðmundsdóttur og
voru þær 5-menningar frá
Eyvindi duggusmið talið, svo
og Magnús Tómasson stór-
sala í Reykjavík, er kallar sig
Kjaran. Er frændsemi þeirra
að 5. og 6. frá Eyvindi duggu-
smið.
Ég hefi nú getið nokkurra
langfeðga Hallberu, er komið
hafa við sögu þjóðarinnar og
getið sér frægðarorð og þó
ekki óskorað sumir. Er þetta
gert til þess að vekja athygli
almennings á ættinni. En eng
inn skyldi taka þetta svo, að
allir þeir ónefndu hafi verið
ættlerar og að engu getandi.
En þeir gjalda þess, að um þá
er engin saga slcráð og þó á
hver einstaklingur sína sögu,
sigurljóð og raunabögu. Það
(Framhald á 7. siðu.J
Minningarorð: Jón B. Valdimarsson
vélstjóri
Drottinn gefur, drottinn
tekur. Þessi orð liðu í huga
minn, þegar mér voru sögð
þau helköldu tíðindi, að m.s.
Helgi hefði farizt 7. jan. með
allri áhcfn.
Mannsandinn er efagjarn
á öllu því, sem hann ekki
skilur til fulls.
Gat þessi fregn verið rétt?
Því miður var svo, þótt m.s.
Helgi væri gæða sjóskip, sem
svo oft var búið að vera í
förum í hinum verstu veðr-
um bæði í innanlands og milli
landasiglingum, og vél skips-
ins hafði og ávallt reynzt vel,
enda var hún í góðra manna
höndum.
Þetta slys eins og svo mörg
önnur sýna okkur svo átak-
anlega, hve vér mennirnir er
um máttvana gegn ofurefl-
inu.
Ægir mikli, aflið stóra
af okkur fórnir heimtar títt.
Einn af áhöfn m.s. Helga
var mér að góðu kunnur. Það
var Jón B. Valdimarsson vél-
stjóri. Hann var drengur góð
ur í þess orðs fyllstu merk-
ingu. Jón var prúður og stillt
ur í framkomu. Hann var vina
vandur, en tryggur þeim, sem
náðu vináttu hans, grandvar
í orðum, svo að af bar, og
heyrði ég hann aldrei hall-1
mæla öðrum. Hann vildi ger-
hugsa áður en hann tók á-
j kveðna skoðun á máiefni því,
! sem um var rætt. Reyndist
j mörgum erfitt að hrekja við-
| horf hans til málanna, því að
maðurinn var greindur vel.
i Jón var kvæntur Guðrúnu
1 Guðmundsdóttur frá Upp-
sclum í Vestmannaeyjum,
j hinni ágætustu konu. Var
; sambúð þeirra á þann veg,
j sem þeim einum hlotnast,
1 sem tengjast órjúfandi kær-
i leiksböndum. Þau hjónin
j eignuðust 1 barn, sem er á
öðru aldursári og er nú sól-
argeisli móðurinnar í hennar
jsáru sorg.
Jón! Við starfsfélagar þín-
ir söknum þín sárt. Þú varst
scmi stéttarinnar, svo traust
ur og hollráður, þegar til þín
! var leitað. Við þökkum þér
( samstarfið á liðnum árum og
’ geymum minninguna um góð
an félaga. Guð gefi sálu þinni
; frið. Algóð máttarvöld sendi
þeim, sem sárast syrgja,
styrk, frið og ró.
Félagi.
Ertu ekki af Víkings
lækjarættinni ?
i.
Fyrir atbeina Jóns Ólafs-
sonar bankastjóra, samdi Pét
ur Zóphóníasson mikla bók,
sem nefnd hefir verið „Vik-
ingslækjarætt.“ Er þar i
niðjatal Bjarna Halldórsson-
ar bónda á Víkingslæk á
Rangárvöllum, er uppi var á
árunum 1679—1757, og konu
hans Guðríðar Eyjólfsdóttur
(1688—1756). Þarna er getið
mikils mannfjölda. Sennilega
10—20 þúsunda. — í fyrsta
lagi flestra niðja þeirra hjóna
fæddra fyrir 1940. — En auk
þess fjölda fólks af öðrum
ættum, sem tengst hefir þess
arri furðu frjósömu ætt, um
undangengið tveggja alda
skeið, — og ættfeðra þess
tengdafólks, langt aftur í ald-
ir-----
II.
Jón Ólafsson hafði ákveð-
ið, að gefa út ættartalið, og
hafði mikinn hug á þvi að
bókin yrði sem bezt úr garði
gerð. En er prentun var ný-
lega hafin, féll hann óvænt
frá. — Stöðvaðist þá útgáfan
um stund. En fyrir tilstilli
Ólafs sonar Jóns og þó eink-
um Gunnars gamla bróður
hans í Vestmannaeyjum, var
henni haldið áfram. En gekk
þó heldur hægt. —
Á árunum 1939—’44, komu
út fjögur hefti þessarar miklu
bókar. — Samtals rúmar 700
blaðsiður. Þar af um 130 síð-
ur. mjúkur myndapappír,
með hátt á 6. hundrað mjög
vel gerðra mynda, af körlum,
konum og börnum.
III.
En nú kom annað stórá-
fallið: Pétur Zóphóníasson
andaðist. — Hann hafði að
sjálfsögðu séð um prentun
heftanna, sem út voru komin.
Nú stöðvaðist útgáfan aft-
ur, og hefir ekkert úr því
rætzt, um sex ár síðastliðin.
— Ekkert skal hér um það
sagt, hvort þeirri stöðvun
veldur: Áhugaþrot hjá erf-
ingjum Jóns Ólafssonar um
efndir á þessu áhugamáli
hans, — eða hitt heldur: Að
menn vanti nú til að annast
útgáfuna. — Vera kann, að
hið síöasta sé. Hitt er þó
hverjum manni kunnugt, að
flest tekst þeim, sem ekki
skortir áhugann.
í mörg ár hefir fjöldi fólks,
með óþreyju beðið ættartölu
sinnar. — Og út koma bækur
í þúsundatali. — Eins margar
á ári hverju, og áður á heilli
öld. — Og aldrei var slíkt
bókaflóð fyrr á íslandi. — En
ekkert bólar samt á áfram-
haldi „Víkingslækjarættar.“
IV.
Fyrir 20 árum, ákvað ætt-
rækinn merkismaður, að láta
semja ættarskrá mikils fjölda
frændliðs síns, um síðast-
liðið tveggja alda skeið, —
og fékk til þess einn færasta
mann samtíðar sinnar. —
Fyrir 12 árum. var byrjað
að prenta bókina, og skyldi
hún vönduð vel. — Þá létzt
sá er mest mátti. — Það á-
fall er enn óbætt. — En eftir
liföu ættræknir frændur hans
og áfram hélt útgáfan, þótt
hægar gengi, en líklegt er,
að upphafsmaöur hefði sætt
sig við. —
En þá féll sá er sízt mátti,
— höfundurinn ættfróði. —
Það áfall var svo mikið, að
varla verður bætt. —
Danskur hafrannsoknarleiö-
angur, sem vekur mikla
eftirtekt
^erkefni hans cr að rannsaka undirdjúpin
Danir eru nú að undirbúa I
hafrannsóknaleiðangur, sem
verður einstakur i sinni röð
og líklegur til að vekja at-
hygli um allan heim. Eru það
einkum undirdjúp hafsins,
sem nú á að rannsaka, en
þau eru lítt könnuð áður. Til
fararinnar hefir verið keypt
lítið enskt herskip og skírt
„Galathea“ eftir leiðangurs-
skipi, sem Danir gerðu út fyr-
ir rúmum hundrað árum.
Gert er ráð fyrir, að „Gala-
thea“ leggi úr höfn í sept.—
okt. næsta haust og verði 2
ár í förinni. Siglt verður um
öll úthöfin og einkum leit- j
aðir uppi dýpstu álar þeirra.!
Á skipinu verður ein tylft
hálærðra vísindamanna,
nokkrir blaðamenn og ljós-
myndarar og hópur ungra
náttúrufræðinga, er um leið
vinna af sér herskyldu. Að
öðru leyti verður áhöfnin úr
danska sjóhernum, Alls verða
um borð um hundrað manna.
Skipið mun hafa meðferð-
is margskonar veiðitól, net,
vörpur og króka, og verður nú
rennt dýpra en áður hefir
verið reynt, allt niður á 11
km. dýpi. Seinlegt verður að
fiska á svona djúpu. því að
það tekur 5V2 tíma að láta
vörpuna síga niður og 8 tíma
að draga hana upp aftur. En
þeim mun fróðlegra A&erður
aftur að skoða í hana, þegar
hún kemur upp úr myrkra-
veldi djúpsins.
Foringjar leiðangursins
tala drýgindalega um það, að
þeir muni ekki koma tómhent
ir heim úr förinni. Margt
þykir benda til þess, að í höf
unum leynist dýrategundir,
sem ennþá séu óþekktar. Til
dæmis er tal'ð víst að til sé
risaáll, 15—30 m. langur. Við
Suður-Afríku veiddist einu
sinni álsseiði, sem var 1,84
m. að lengd, en venjuleg áls-
seiði er ca. 7 cm., og við
strönd Brasilíu þóttust tveir
dýrafræðingar og nokkrir
sjómenn sjá risavaxinn ál ár-
ið 1907. Árið 1938 veiddi fiski-
maður einn í Suður-Afríku
óvenjulegan fisk, sem enginn
á staðnum kannaðist við.
Hann var 150 cm. langur og
veiddist á 70 faðma dýpi. Fisk
urinn var sendur náttúru-
fræðingum til rannsóknar, en
var þá orðinn svo skemmdur,
að ekki var hægt að rann-
saka hann nákvæmlega. Samt
var hægt að slá því föstu,
að hann væri af tegund, sem
talin var hafa dáið út á mið-
öld jarðar (krítartímanum).
Reynt hefir verið síðan að
veiða fleiri slíka, en ekki tek-
izt. Þó er óhugsandi, að þetta
hafi verið sá eini sinnar teg-
undar, enda seinlegt að ganga
úr skugga um það. Talið er
■ ■ 1 (■ ' ■ ■■

Wm
» v.
■ ■”<*£ f:

:::ia
Leiðangursmenn mega búast við að
finna ófreskju eins og pessa i vörp-
unni. Þetta er djúpfiskur með Ijós-
færi á trantinum.
víst, að heimkynni hans sá á
miklu dýpi, en þessi hafi
slæðst upp á „grynningar.“
Kannske veiðast nú þessir
fiskar, kannske enn aðrir,
sem engan hefir grunaö að til
væru. En þó að tækist nú að
ná einhverjum tíýrum í vörp-
una niðri í undirdjúpunum,
þá er ólíklegt, að hægt sé að
ná þeim lifandi upp. vegna
þess hvað líísskilyrð n eru
gerólík við botn og yíuborð.
Á 10 km. dýpi er þrýstingur
um 1000 loftþyngdir. Þar rík-
ir algert myrkur, og hitastig
er um og neðan við frost-
mark árið um kring. Óhugs-
andi er talið að í djúpinu
lifi nokkrar plöntutegundir,
og verða því dýr, sem þar
kunna að búa, að látá sér
nægja þá fæðu, sem fellur t:l
þeirra úr efri lögum hafsins.
Tilgangur leiðangursins' er
ekki eingöngu sá að veiða
sjaldgæfa fiska. Alls konar
rannsóknir verða gerðar, svo
sem segulmagnsmælingar
við hafsbotn, mælingar á
straumum og seltu, baktefSu-
líf athugað o. s. frv. í útbún-
aði leiðangursins verðut
málmhylki eitt geysimikið og
öflugt. Á það að verða farar-
tæki vísindamannanna niður
í hyldýp:ð. Hylkið á að þola
1200 loftþyngsla þrýsting, og
er því engin hætta á að það
leggist saman, þó að því ■ sé
sökkt niður i dýpstu pytti
úthafanna. Verður það látið
síga niður í taug frá skipinu,
Kostnaður við leiðangur-
inn er áætlaður 3—4 m'lij.
danskra króna. L
En ættin lifir áfram og bíð-
ur eftir bók sinni!! —
Og eru nú engir uppi,
eftirmenn Jóns og Péturs, cr
til þess treysta sér, að af-
hjúpa með sæmd, hið sam-
eiginlega minnismerki
þeirra?
(6. febrúar 1950).
Helgi Hannesson.
Fasteignasölu-
miöstöðin
Lækjargötu 10 B. Sími 653G
Annast sölu fasteigna,
skipa, bifreiða o. fl. Enn-
fremur alls konar trygging-
ar, svo sem brunatryggingar
innbús-, liftryggingar o, fl. £
umboði Jón Finnbogasonaj:
hjá SjóvátryggiRgarfélagi ís-
lands h. f. Viðtalstími aila
virka daga kl. 10—5, aðra
tíma eftir samkomulagi.