Tíminn - 18.02.1950, Blaðsíða 4

4
TÍMINN, Iaugardaginn 18. febrúar 1950
41. blað
FRAMKVÆMDAVALDEÐ
Niðurlag.
Sem sjálfstætt riki getur
ísland ekki hjá því komizt.
að hafa þjóðhöfðingja, hvað
sem allri jafnaðartilfinningu
líður. Við þetta verður al-
þýða manna að sætta sig.
Enda þótt aðall hafi aldrc-i
verið á landi hér, sýnir sag-
an oss, að vér höfum getað
sætt oss við forystumenn. Á
sinni tíð lutum vér lcgsögn
lögsögumanna og höfðurn
goða til trausts og halds. Enn
í dag höfum vér sætt oss við
ráðherra og þingmenn, þrátt
fyrir áðurnefnda jafnaðartil-
finningu, og þrátt fyrir væg-
ast sagt mjög misheppnaða
handleiðslu í mörgum grein-
um. Ef umrædd jafnaðartil-
finning hindrar oss ekki í því
að hafa forsetann, hmn
mikla mannasætti og dóm-
ara, sem andstæðingar for-
seta með valdi telja, að vér
verðu mað hafa og vér vilj-
um hafa, má vissulega gera
ráð fyrir því, að vér getum
eins þolað forseta með valdi.
Setjum svo, að vér heíðum
borið gæfu til þess að eign-
ast röggsaman, réttsýnan og
djarfan foringja sem forsæt-
isráðherra. Er þá ógæfa þess-
arar þjóðar svo mikil, að hún
hefði ekki þolað slíkan leið-
toga? Hvorki söguleg rök né
nein önnur rök benda til
þess, að svo sé.
Handhafar alls ríkisvalds
verða að vera hafnir yfir
persónuleg sjónarmið. Gildir
þetta ekki síður handhafa
framkvæmdarvaldsins og lög
gjafarvalds en dómstólana.
Vissulega má þetta reynast
erfiðara i dvergríki voru en i
stórveldunum. Ef oss ekki
tekst að útrýma áhrifum
persónulegs kunningsskapar
eða andúðar á handhafa rík-
isvaldsins, mun oss heldur
ekki takast að halda uppi
réttarríki. Vér munum þá
með ólögum eyða land vort
í stað þess að byggja það með
lögum. Með öðrum orðum, vér
erum þess þá ekki umkomnir,
íslendingar, að halda uppi
sjálfstæðu mennlngarríki. Ef
hlutverk forseta vors á ekki
að vera annað en það, að
gérast sáttasemjari illvígra
hatursmanna, sem náð hafa
tökum á stjórnmálaflokkun-
um, er í mikið óefni komið.
Sem betur fer er ástæðulaust
að fyrirhuga forsetanum slíkt
verksvið.
Valdalaus eða valdalítill
forseti er einskonar skopstæl
íng konungs í ríki með þing-
bundinni konungsstjórn. Þær
þjóðir, sem við slíkt stjórnar-
form búa, hafa eðlilega til-
hneigingu til þess að gera
völd þjóðhöfðingjans lítil.
Hann erfir oftast konung-
dóminn. Verðleikar hans
koma þar ekki til greina.
Ekki heldur skoðanir í stjórn
málum. Þar sem hvorki hæfi
leikar né stjórnmálastefnur
ráða neinu um það, hver
verður þjóðhcfðingi, er auð-
skilíð, að völd slíkra þjóð-
höfðingja háfi farið þverr-
andi. Með lýðræðisþjóðum
eru þessir konungar lítið ann
að en nafnið, en að sjálf-
sögðu all kostnaðarsamir, a.
m. k. fyrir smáríki eins og
ísland. Enginn mótmælir því,
að forsetinn sé kosinn hér á
landi. Hann er meira að
segja þjóðkjörinn. Slíkt er
þó fyllsta meiningarleysa, ef
hann á að hafa vald sem
Eftir Hjálmar Vilhjálinsson sýslnmann.
konungur í lýðræ.ðisríki. Því
aðeins er vit í því að hafa
þjóðkjörinn forseta, að hon-
um verði fengið vald, sem er
annað en nafn eitt. Þetta
' munu allir viðurkenna.
Það er alveg rétt, að nauð-
' syn er fyllstu samvinnu rík-
isstjórnar og Alþingis. Hitt er
aöeins hálfur sannleikur, að
þingræðið tryggi þetta. í því
efni er reynslan ólýgnust. Al-
þingi hefir beðið itrekað skip:
brot. Meðan þingræðið gildir!
í því formi, sem verið hefir, \
er fyrsta og ríkasta skylda 1
nýkjörins Alþingis að mynda 1
ríkisstjórn. Oftar en einu
sinni er vikist undan þessari
skyldu. Alþingi hefir sjálft
kveðið upp dauðadóminn yf-
ir þessu skipulagi, en vantar
kjark til að fullnægja hon-
um. Það verða aðrir að gera.
Vonir glæðast fyrir þvi, að
Álþingi muni að lokum ekki
svíkjast undan þeirri skyldu
að tilnefna þann aðila, böð-
ul stjórnleysis þess og öng-
þveitis, sem stjórnmál vor
eru í komin — stjórnlaga-
þingið — þjóðfundinn.
Tillaga fjórðungsþinganna
gerir ráð fyrir því, að upp
komi ágreiningur milli hand
hafa framkvæmdarvalds og
lcggjafarvalds. Báðir sækja
umboð sitt til þjóðarinnar.
Ágreiningnum skal þvi skot-
ið til hennar. Hún fellir sinn
úrskurð í málinu. Sitji við
það sama, verður ekki aðgert
um sinn. En kjörtímabil hvors
handhafa er þá í raun og
veru stytt um helming unz
úr raknar.
Enda þótt tillögur fjórð-
ungsþinganna geri ráð fyrir
ágreiningi milli forseta og
Alþingis, eru næsta litlar lík-
ur til þess, að sá ágreining-
ur verði, ef þær yrðu að lög-
um. í fyrsta lagi er kosninga-
fyrirkomulagið einmennings-
kjördæmi, sem jafnan mun
tryggja þeim flokki, sem mest
fylgi hefir, meirihluta á Al-
þingi. Sá hinn sami flokkur
mun og fá forsetann kjörinn
og þá ætti fyllsta samvinna
þings og stjórnar að vera
tryggð. Ef tveir eða fleiri
flokkar efndu til kosninga-
bandalags eða sameiginlegr-
ar stefnuskrár um forseta-
kjör og fengju forsetaefni
sitt kjörið, væri alveg óeðli-
legt, að bandalag þetta næði
ekki til alþingiskosninga,
sem fram eiga að fara um
leið og forsetakjörið. Þannig
eru mestar líkur til þess, að
forseti og þingmeirihluti
væri úr sama flokki, þó að
tillcgurnar veiti að vísu ekki
fulla tryggingu fyrir því, að
svo verði. |
Áður var að því vikið, hver
aðstaða hins óbreytta kjós-'
anda væri nú í raun og veru
til þess að hafa áhrif á stjórn t
arstefnu komandi kjörtíma- !
bils.
Ef tillögur fjórðungsþing- ,
anna yrðu að lögum, snýr
málið allt öðru vísi við. For- I
setaefnið mundi kunngjöra
kjósendum sínum stefnuskrá (
sína, sem vitanlega yrði sam-
in með það fyrir augum, að
sem flestír gætu fellt sig við,
hana. Stefnuskrá þess for-,
setaefnis, sem kosningu nær,
hefir jafnframt hlotið stað-
festingu þjóðarinnar eða
meirihluta hennar. Meiri-
hluta hennar vegna þess, að
forsetaefni veröa sennilega
jafnaðarlegast aðeins tvö. Til
glöggvunar mætti hugsa sér
flokkaskipun eins og hér er
nú. Ef allir flokkar biðu fram
forsetaeíni, næði . forseta-
efni Sjálfstæðisflokksins kosn
ingu. Þetta er Ijóst fyrirfram.
Ef ekki væri um kosninga-
bandalög að ræða, gengju all
ir kjósendur að þessari nið-
urstcðu opnum augum og eru
því óbeinlínis aliir- ja-fn ,á-
byrgir fyrir þeirri stjórnar-
stefnu, sem Sjálfstæðisflokk-
urinn fylgir næsta kjörtíma-
bil. Knýr þetta hina ýmsu
flokka til samstarfs, sem vit-
anlega væri fáanlegast milli
þeirra flokka, sem líkust sjón
armið hafa. Nú mun einhver
hugsa sem svo, að slíkt sam-
starf gæti alveg eins átt sér
stað á Alþingi eins og nú er.
En svo er þó ekki. Reynslan
sýnir, að bandalag flokka
eins og nú er kemur oftast
fyrst til greina að kosningum
loknum. Málefnasamningur-
inn er ekki borinn undir kjós
endur. Hann er ekki saminn
með það fyrir augum að
verða samþykktur af þeim.
Kosningabandalag tveggja
eða fleiri flokka um forseta-
kjör mundi leiða til stefnu-
skrár, sem samin yrði fyrir
kosningar. Hún yrði því bein
línis lögð undir úrskurð kjós-
enda.
Að kjörtímabili loknu væri
óhægra um vik fyrir þann
flokk eða flokkabandalag,
sem að forsetanum stóð, að
skella skuldinni af því, sem
miður hefir farið, á herðar'
andstæðinganna. Óvéfengj-
anlega yrðu þeir að bera póli
tíska ábyrgð á stjórnarstefn-
unni, hvort sem þeim líkar
betur eða verr. Kjósendur
þeir, sem að forsetanum
stóðu, finna það undir stjórn
hans, að einmitt þeir og eng-
ir aðrir eru ábyrgir vegna
þess stiórnarfars, sem ríkt
hefir. Úrskurður kjósandans
við næstu kosningar verður
auðveldari vegna þess, að for
sendur að niðurstöðu hans
eru kaldar staðreyndir, sem
hafa varðað hag hans og af-
komu miklu á síðasta kjör-
tímabili, sem enginn vafi get-
ur leikið á, hver hafi skap-
að, flokkur eða flokkasam-
band forsetans eða hinir, sem
í andstöðu voru.
Höfuðkostur tillagna fjórð-
ungsþinganna er sá, að hrein
ar línur myndast milli
flokka. Kjósendurnir verða
ábyrgir meðferðar sinnar á
atkvæðinu, þar eð ágreinings
málin liggja ljósar fyrir. Til
þess að kjósendur læri að
fara með atkvæði sitt, verða
þeir að finna það glcggt, ef
þeim hefir yfirsézt, svo
glöggt, að þeir leiki sér ekki
að því að fylgja flokki sínum
áfram, þó að þeir viti og verði
að viðurkenna með sjálfum
sér, að hann hafi brugðist
þeim vonum, sem til hans
voru settar.
Núverandi skipulag hefir
fært flokkunum áþekkan um
ráðarétt yfir flokksmönnum
sínum og bóndinn hefir á
hjörð sinni. í réttum á haust
in ganga smalar í almenning,
draga fé sundur eftir eyrna-
mörkum og hver fer með sitt
í sinn dilk. Þegar kosningar
fara fram, fara pólitískir
smalar flokkanna í almenn-
ing og skipta honum upp í
(Fraviii, á 6. síðu.) '
ÞORRAÞRÆLLINN er í dag. A
það aetlaði ég bara að minrta, ef
það kynni að hafa farið frö,m. hjá
eínhverjum, að nú er Þorri að
kveðja og Góa kemur á morgun.
Þorri virðist ætia að kveðja stilli-
lega og væri óskandi að Góa héldi
svo áfram, svo að náttúran gefi
þessari blessaðri þjóð vinnufrið.
BANDARÍKJAÞJÓÐIN er‘ riú
talin 140 milljónir. Svo er talið,
að annar hver maður í Bandaríkj-
unum neyti áfengis í einhverri
mynd svo að segja daglega. Talið
er, að 3.250 þúsund manns séu
drykkjumenn og af því fólki séu
750 þúsundir, sem tvímælalaust
þurfi læknishjálpar. Stöðugt fjölg-
ar konum í hópi áfengissjúkling-
anna og er nú talið, að tveir af
hverjum fimm áfengissjúklingum
landsins séu konur.
ÞESSAR TÖLUR SVARA til
þess, að hér á landi væru 750
áfengissjúklingar og væru 300 af
þeim fjölda konur. Engar skýrslur
eru til um slíkt hér á landi, og
getur hver sem er gert sér þær
hugmyndir, sem hann vill, um það
þess vegna.
AF HVERJUM þúsund afbrot-
um í Bandaríkjunum eru 881 unn-
in undir áhrifum áfengis beint eða
óbeint. Umferðaslys eru þar mörg
og er talið, að 79% þeirra stafi
af áfengisnautn.
Þetta eru opinberar skýrslur, sem
allir viðurkenna og trúa, hvort sem
þeir eru bannmenn, bindindismenn
eða ekki, en bannhreyfingin er öfl-
ug í Bandaríkjunum. En hvað
sem menn halda að hyggilegast sé
að gera á sviði löggjafar í sam-
bandi við áfengismál, ætti það þó
að vera auðséð af þessum tölum,
að minnkaður drykkjuskapur er
bæði mikil slysavarnaráðstöfun og
áhrifamikil öryggisráðstöfun á
sviði löggæzlu. Og það lögmál er
sennilega svipað að gildi hér og í
Ameríku.
„STÍLISTISKT“ ÓSAMRÆMI
talaði einhver um hjá bæjarpósti
Þjóðviljans núna nýlega. í tilefni
af því, að þetta er ný orðmynd,
sem ég man ekki eftir að hafa
heyrt eða séð áður, vil ég vekja
athygli á því. Það er algengt í því
blaði og víðar, að talað sé um
„sósíalistiskt, kommúnistiskt, kapi-
talistiskt" og svo framvegis, og
vildi ég jafnframt mega minna hér
á orðið „andleninistiskt". Þessi orð
eru þó öll af erlendum toga, en
nú er þessi fagra ending: „istisk-
ur“, tengd við íslenzkan stofn. Það
verðúr þá væntanlega næsta stig i
þróun hins íslenzka máls, að í stað
inn fyrir að segja íslenzkur, reyk-
vískur, háðskur og svo framvegis,
verði sagt og skrifað: íslendistisk-
ur, reykvikistiskur, háðistiskur eða
svo ætti það að vera, ef þvi er
snúið á bæjarpóstistiskt málfar.
I SAMBANDI VIÐ MAL séra
Péturs í Vallanesi hefir jafnvel ver
ið sagt, að heimsókn lögreglunnar
og yfirheyrsla prests um nóttina
minrii á aðfarir í lögregluríkjum
þar sem einræði sé. Enginn má
taka orð mín svo, að ég sé að
verja þessa næturheimsókn, þó að
ég geri smávegis athugasemdir við
þessa skoðun. Það er náttúrlega
ekki gott að vera vakinn um há-
nótt, nýsofnaður, og fluttur í ann-
að hús og haldið þar uppi á aðra
klukkustund við eitthvað, sem kall
að er yfirheyrsla. En hvað eru
menn að heimska sig á því að
jafna þessu við þann ófögnuð, þar
sem menn eru fyrirvaralaust sóttir
heim til sín og síðan hverfa þeir,
svo að aldrei fréttist af þeim síð-
an? Ef réttarfarið í Rússlandi til
dæmis væri ekki verra en þetta,
held ég að ekki sé svo hræðilega
mikið að óttast, jafnvel þó að
menn væru stundum vaktir upp.
MÉR FINNST ÞAÐ ósköp lítið
greindarlegt af Alþýðublaðinu að
halda því fram, að þetta sé sýnis-
horn af rússnesku réttarfari, því
að ekki vill blaðið víst fegra hinn
austræna sið. Og ekki felli ég mjg
við þá hugsun, að prestar þjóð-
kirkjunnar eigi að hafa aðra af-
stöðu gagnvart löggæzlunnl en aðr
ir íslenzkir þegnar. Og ég veit
sannarlega ekki, að hverju það lýt-
ur, að umkomulausir alþýðumenn
hefðu ekki getað náð rétti sinum
eins og presturinn í Vallanesi. Það
þarf ekki prestsvígslu til að mega
verja mál sín og sækja. Og ég
hélt, að við ættum nóg af lögfræð-
ingum til að leggja góðu máli iið
og bera fram rétt hins almenna
borgara. Að minnsta kosti ætla ég
ekki að bera það níð upp á lög-
fræðingastéttina í heild, að þar
gætu lítilsmegandi alþýðumenn
engan styrk hlotið til að ná rétti
sínum.
PENNASTRIKSVÍSA var mér að
berast, þannig:
Það er aumlegt þykir mér
og þokkalegur endir gríns,
að pennastrikið ekki er
Ólafs — heldur Benjamíns.
Starkaður gamli.
Innilega þökkum við öllum þeim, sem sýndu okkur
samúð við fráfall og jaröarför föður okkar og tengda-
föður.
JÓHANNESAR JÓHANNESSONAR
frv. baejarfógeta.
Elín Jóhannesdóttir, Bergsveinn Ólafsson
Anna og Haraldur Johannessen,
Stefanía Guðjónsdóttir, Lárus Jóhannesson
Frestið ekki lengur, að gerast
áskrifendur TÍMANS
Augtýsingasími Tímans 81300