Tíminn - 25.02.1950, Síða 4

1,4
TÍMINN, laugardaginn 25. febrúar 1950
47. blað
Hallfríður Brandsdóttir lézt
■ á tieimili barna sinna, Vega-
mótum við Langholtsveg hér
í bæ, hinn 25. jan. s. 1. rúm-
lega 84 ára. Hún fæddist að
Einholti á Mýrum í Suður-
sveit, Hornafirði, 22. nóvem
ber 1865. Dóttir séra Brands
Tómassonar bónda í Brodda
nesí i Kollafirði á Ströndum,
Jónssonar bónda á Kirkju-
bóli, síðar í Broddanesi,
Tómassonar. Móðir séra
Brands var Herdís Björns-
dóttir prests í Tröllatungu,
Hjálmarssonar prests sama
staðar. Móðir Hallfríðar
(kona séra Brands) var Guð
rún Jónsdóttir hreppstjóra á
Skriðnesenni. Eignuðust þau
6 börn. Elzt var Valdís hús-
freyja á Kollsá og er hún enn
á líf-1 háöldruð. — Séra Brand
ur 'íiuttist frá Einholti til
Staðai' í Hrútafirði 1867. Var
Hallfríður þá 2ja ára. Fimm
árum síðar dó Guðrún
móðir hennar. Ári síðar gift
ist séra Brandur Valgerði,
alsystur fyrri konunnar. Eign
uðust þau 12 börn. Eru fjögur
þejrra enn á lífi, Guðrún,
Herdís, Tómas og Jón pró-
fastur í Koilafjarðarnesi.
Arið 1880 flutti séra Brand-
ur enn, og þá aö Ásum í
Skaptártungu og var þar
prestur síöan.
Hallfríður var 15 ára göm
ul er hún kom að Ásum. —
Þar kynntist hún ungum
bóndasyni, Magnúsi frá
Hömrum á Mýrum, Sigurðs-
syni Bjarnasonar frá Hrífu-
nesi. Feildu þau hugi saman
og giftust árið 1886. Hófu
þau búskap á Kömrum í
Hornafirði og bjuggu þar
1—2 ár á hluta úr þeirri jörð.
— Fóru þaðan að Krosshjá-
leigu á Berufjarðarströnd. —
Það lætur að líkum, að Hall
fríður sál., sem var meðal
eidri barna sér Brands, hafi
snemma kynnst umönnun
og hjúkrun á hinu barn-
marga heimili prestsins.
Móðursystir hennar og
jstjúpa, er gengið hafði eldri
barnaliópnum í móður stað,
reyndist systurbörnunum um
hyggjusöm og ástrík móðir.
Mun það, auk eðlis og ættar
kosta prestsdótturinnar, hafa
aukið skilning hennar og
hvöt til þess, að leggja
stund á hjúkrunar- og líkn-
arstörf. En það var ekki
auðvelt á þeim tíma fyrir
fátæka sveitakonu á af-
skekktum stað, að taka sig
upp frá heimili og barni til
þess að gegna kalli hjarta-
iagsins og fullnægja þrá til
Iíknarstairfs með' lærdómj.
— Hér varð Hallfríði góður
styrkur að áskapaðri bjart
sýni og framsóknarþrá Magn
úsar bónda síns. — Þau voru
frá . fyrstu kynnum einráðin
í því að klífa þrítugan ham-
ar örðugleikanna, og reynd-
ost trú þeim ásetningi, eins
og síðar mun að vikið. Og nú
varð Hallfríður að yfirgefa
sitt unga heipiili barn og
þónda, um hríð. Henni haföi
tekist að fá leyfi til að nema
Ijósmóðurfræði og fór nú til
Eskifjarðar til Zeutens læknis
J)ar og lærði hjá honum. Ár-
ið 1889 brugðu þau Hallfríð-
ur og Magnús búi á Kross-
hj'áléigu og fluttust til Seyð
isfjárðar. Settust þá í Vest-
dal og bjuggu þar nálega
þrjú ár. Fluttust þá í svo-
néfnt Guðnahús á Vestdais-
eyri, í „þurrabúð", sem
kallað var.
Ofan við Vestdalseyri er
hamrabelti, allhátt á kafla.
Fram af þessu hamrabelti
austarlega feilur Vestdalsí í
Hallfríður Brandsdóttir
Ijósmóðir
fögrum fossum. Vestan árinn
ar eru tveir hjallar. Á neðri
hjallanum stdíð Vesf.dalseyr
arkirkja unz hún fauk í of-
viðri og var endurbyggð niðri
á sjálfri Eyrinni. Á efri hjall
anum, undir há-hamrabelt-
inu, örstutt frá gilbarmi
Vestdalsár, stóð lítill húskofi.
Umhverfis þetta litla hús var
nolckur gróinn svörður með
allþéttu stórgrýti undir
hamrabeltinu, — hrun úr
klettunum, en allur helming
ur var nakinn egggrýtismei-
ur. Þetta örlitla býli á gil-
barminum undir hamra-
veggnum var nefnt Foss. —
Þarna tóku þau Hallfríður
og Magnús sér bólfestu árið
1894. Síðar byggði Magnús
timburhús á Fossi, og þar hóf
hann þau störf, er fremur
fullnægðu hugsjónum hans
og elju, en raunverulegum
lifsþörfum.
Ekki hefði oröið nein smá-
ræðis breyting á íslandi ef
hugsjónir Magnúsar hefðu
orðið að veruleika. Þá hefði
m. a. risið upp stærsta kúa-
bú á íslandi í Vestdal við
Seyðisfjörð. — „Það má vel
hafa 5000 kýr í Vestdal eí
allt Vestdalsland væri ræst
fram og þurkað, rutt og full
ræktað“, sagði Magnús á
Fossi. Hann hafði þegar byrj
að á skurögreftri og áveitu-
tilraunum er þau hjón bjuggu
á Hömrum í Hornafirði og
mun þess enn sjá merki þar.
En Magnús Var févana og
stórvirk jarðvinnslutæki áttu
lengra en 50 ár í land hér.
Hugsjón Magnúsar var ófram
kvæmanleg, en hann sá mögu
jlelkana í hillingum við
bjarma þess hugsjónarelds,
sem þrann honum í brjósti frá
barnsaldri til hinstu daga.
Hugsjónaeldurinn varð oft
að björtum loga í huga Magn-
úsar. Framkvæmdaþráin, ó-
drepandi, varð að fá útrás í
umbótum og sefast við störf
og strit. Og þegar Magnús
kom að Fossi, setti hann sér
m. a. þetta takmark: Björg-
in og melurinn undir klettun
um skyldi lúta í lægra haldi,
en góðgresi og nytjajurtir
gróa, þar sem urð og stórbjörg
höfðu um aldir setið yfir
hlut gróðureðlis moldarinnar.
— Og Magnús hófst handa.
Ekki einungis með páli og
reku, heldur með þeim
mætti, sem undir mannlegu
valdi gat sundrað margra
smálesta björgum, — mætti
sprengiefnisins. Þess neytti
hann ekki einungis til sinna
þarfa við urðina á Fossi, held
ur og víðar í Seyðisfirði og
nágrenni til þess að vinna
bug á „óbilgjörnum klöpp-
um“, bæði við sjó til lend-
ingarbóta, vegabóta og jarða
bóta á ræktarlöndum. Veg
gagnfæran, hestfæran og
jafnvel kerrufæran ruddi
hann og lagði frá aðalvegin
um milli Fjarðaröldu og
Vestdalseyrar upp að Fossi.
Annan veg byggði hann snið
hallann upp með hamrabelt
inu ofan við Foss upp t;l
Vestdals og gerði færan til
heybandsílutnings. Stór-
grýti færði Magnús á lóðar-
mörk sín ofan við neðri
hjallann og hlóð garð úr eft
ir þe.m endilöngum, en inn-
an garðs græddi hann tún
sitt jafnharðan ýmist með
húsdýraáburði, er til féllst,
eða með fiskúrgangi er
flytja varö frá sjó ýmist á
hesti eða með þvi að bera
hann á bakinu.
Jafnframt kom hann sér
| upp bústofni. Hafði stund-
' um 2—3 nautgripi, er hin
grædda urð fæddi að mestu,
20—30 kindní: og stundum
hest. Heyforða sinn varð
hann þá að sækja að nokkru
á lánsengi í Vestdal eða á
Dvergasteini og jafnvel til
Loðmundarfjaröar við ærið
erfiði og kostnað. — Jafn-
framt sætti Magnús ýmsri
vinnu er til féilst í Seyðis-
frði og víðar. M. a. stund-
aði hann um alllangt skeið
sjóróðra, -— fór í hákarla-
legur á rninni bát en tíæmi
voru til, en var þó jafnan
sjóveikur. Sannaðist þá sem
oftar, að áhuginn. eljan og
áræðið var me.ra en i rneðal
lagi. — Nýbreytni öll og fram
kyæmdir, sem miðuðu til
aukinnar hagsældar, áttu
hug hans allan. — Án alls
fjárhagslegs stuðnings tók
hann sér fyrir hendur að
rannsaka kolalög í Norðfjarð
arhorni og neytti viö það,
eins og oftar, afls sprengi-
efnisins. Sýnishornum af
Norðfjarðarkolunum tókst
honum að korna til rann-
sóknar í Englandi, en févana
hlaut hann að gefast upp
við námuvinnsluna e ns og
fleiri viðfangsefni. Aflið í
Vestdalsárfossi var honum
s'fellt hugarflugsefni til
m killa framkvæmdaný-
virkja. Eyddi hann fé og
tíma í tilraunir til þess að
koma á fót kornmyllu m'lli
fossanna. En ekki varð séö
við duttlungum árinnar og af
máði hún verk Magnúsar þar
í ofsavexti. — Jafnframt hin
um mairgvíslegu verkefnum
hélt Magnús sífellt uppi
hernaði sínum á urðina og
græðslustarfi á landi sínu og
unni sér .fárra hvíldardaga,
þar fcil hcilsan þraut og hans
margvíslega veraldarstriti
lauk, hinn 14. des 1924.
Magnús hefir „legið óbættur
hjá garði“ síöan og lengur en
skyld'. En sjálfur reisti
hann sér minnisvarða að
Fossi. Girðingin sem hann
hlóð úr björgum, sem hann
færðí úr urðinni undir hömr
unum, túnblettur nn og veg-
urinn upp á hamra, mun
lengi vitna um áræði og elju
hins fátæka hugsjónamanns,
er svalaði þrá hans að
Inokkru, en sem aldrei hlaut
! þá íullnæginu í þeim stór-
framkvæmdum er hann sá sí
fellt í hillingum framundan
og enn bíða stírhuga
manna til úrlausnar.
Tæk'færið til þess að minn-
tast hjónanna á Fossi er þau
bæði eru horfin inn á ný
[f.'óíhrlönd, hef-V nú veif.ð'
gripið, en ófullkomnlega
notað. Því bæði hafa þau
gefið efni í lengri sögu, en
hér verður skráð, og marg-
víslegri hugleiðingar en hér
verður viðaukið.
Fyrsta barnið fæddist
þeim hjónum, hinn 15. febrú
ar 1887, að Hömrum í Horna
firði og hlaut samtengt nafn
móðurforeldranna, Guð-
brandur, sem fyrstur var
ritstjóri Tímans, síðan kaup-
félagsstjóri í Hallgeirsey og
nú, um langt skeið, fostjóri
Áfengisverzlunar ríkisins. Má
ljóst vera kunnugum, hve
ríkulega hann er gæddur eðlis
kostum foreldranna. Sonur
þeirra annar var Bjarni fædd
ur í Vestdal 1891, prúðmenni
og drengur hinn bezti. Látinn
fyrir nokkrum árum hér í
bæ. — Þrjú systkini Guðbrand
ar eru á lífi Skúli, Guðbjörg
og Vaige'r. Hjá hinurn tveim
síðastnefndu dvaldi Hallfríð-
ur síðustu æfiárin. En 8 syst-
kinanna létúst á barnsaldri.
Þá ólu þau Magnús og Hall-
fríður upp Viihelmínu Jóns-
dóttur, sem sitt eigið barn,
jkonu Gunnlaugs Jónassonar
bankagjaldkera á Seyðisfirði.
Að því er áður vikið að eng
inn hallarbúskapur var á
Fossi. Starf Magnúsar miðaði
meira til kostnaðar en arðgj af
ar í fé. Ljósmóðurstarf Hall-
fríðar var eðlisskyldara þegn-
skapariðju en launastarfi. En
þó bjuggu þau á 2. hæð, glæstr
ar hallar. Foss stóð á 2.
hjalla norðanmegin Seyðis-
fjarðar. Naumast gat meiri
víðsýni á öðru byggðu bóli við
Seyðisfjörð. — Þaðan sá yfir
fjörðinn allan frá innstu
lygnu til útnesja. Inni á
„kringlunni“ reis aldrei haf-
alda. Út við nesin brotnaði
hún á nesjum og flúðum,
klettum og klöppum og sýndi
mátt sinn og veldi í lífi og
dauða. Vestdalsárfossar
kváðu hina miklu krafta-
söngva sína í sífellu viö bæjar
vegginn. Við þá söngva óx
húsbóndanum ásmegin í við-
ureigninni við urð og stór-
björg. Húsfreyjan heillaðist
af ylgeislum sólarinnar á vor
in í móðurlegri hlýju og ást
til vaknandi lífs, — alls hins
unga og veika, sem þarfnaðist
líknandi umhyggju og hlú-
andi handa til þess, að kom-
ast á legg og öðlast skilyrði
til þroska. — Og hún fór nærri
jum tækifærin til þess aö láta
móðurhlýjuna í té og hlúandi
1 hendur vinna líknarstarf.
Þegar minnst varði kom hún
auga á bát fast knúinn árum,
að Vestdalseyrinni eða geista
reið á vegi með firðinum og
lausan söðulhest teymdan i
sömu átt. Og ljósmóðirin stóð
ósjaldan ferðbúin í dyrunum
og spurði ekki erindis en vék
þegar spurningu, að líðan
verðandi móður í fyrsta sinn
eða enn á ný og frá augum
hennar geislaði þá af þeim
síhlýja eldi góðvildar, mann-
kærleika og líknarlundar,
sem brann henni í brjósti
alla ævi og ótalmörgum skein
huggun og blessun af. — En
það var ekki ætíð að för
manna yrði séð frá Fossi. Nátt
myrkur og hríðarbylur og kóf
hulan, sem kemmdi fram af
hömrunum í „Vestdalsveðr-
um“, ollu stundum ósénni
komu að Fossi. Engan þreytti
þó leiðin, því ljósmóðirin var
ferðbúin að vörmu spori og
lagði hiklaust út i hriðina og
oft gangandi. því sjaldnar
jvar því að fagna að hestum
; yrði viðkomið á Seyðisfirði að
t vetrarlagi, vegna fannkyngis.
Hversu skyldurækni Hall-
fríðar var mikil og kjarkur
hennar og jafnaðargeð á háu
stigi, geta ókunnir sennilega
bezt skilið er á það er bent,
jað ósjaldan stóð svo á, er
hennar var vitjað til sæng-
j urkvenna, að hún bar þá sjálf
eitt þeirra 13 barna undir
belti, er henni fæddust á æv-
jinni, stundum að falli kom-
' inn, og stundum uppstaðin
eftir erfiðan barnsburð, því
jsvo var jafnan um sjálfa ljós
jmóðirina, og er víst að henni
sjálfri var einatt full nauð-
syn sængurvistar er hún vitj-
jaði annara kvenna hiklaust
'hverju sem viðraði. Ef til vill
'iiggur og héi' falin orsök þess
j tíða barna missis er hún varð
' að þola. — Sannarlega þrýtur
1 orð til að lýsa rétt konu, slíkri
i sem HallfríSur á Fossi var. —
j Og síst er það viljandi gert að
j varpa skugga á minningu
hennar með útþyntu orða-
hjali. — Enda þarf naumast
skýringa við hversu langt fyr-
ir ofan meðalmennsku sú
kona hefir verið, sem tók sig
upp í fátækt frá fyrsta barni
sinu til erfiðs útkjálkaferða-
lags og náms, sú 13 barna
móðir, sem gengdi ljósmóður-
starfi í 50 ár, varð ljósa ekki
færri en 1500 barna, hjúkraði
þeim og mæðrum þeirra auk
annara, blessaðist allt sitt
langa líknarstarf svo vel að
þeir, sem kunnugastir voru,
töldu með fádæmum, og
hlaut ekki einungis ást og
virðingu allra, sem hún líkn-
aði, heldur og allra kunnugra
samtíðarmanna og kvenna á
langri ævi. — Þessi óvenju-
lega kona bjó lengst af, — þar
til börn hennar voru það vel
á legg komin að þau gátu far
ið að launa henni ástríka um
önnun í sama mæli, — við
sára fátækkt og slcort flestra
þeirra hjálpartækja og þæg-
inda, sem velflest nútíðar-
heimili njóta að meira eða
minna leyti. — En hvað var
það, auk göfugs ætternis, og
innrætist, sem gerði Hallfríði
á Fossi mögulegt að ganga
svo langa og erfiða líísbraut
með óbilandi þreki og síljóm-
andi mannkærleika í augum
og vakandi í verki? Svarið
felst í spurningunni, enda
trúði hún því staðfastlega og
lét á sér skilja: Guð var með
henni á hverri stund og í
hverju verki. Þessvegna var
hún æ hin sama og lét aldrei
bugast. Honum þakkaði hún
sjálf og vildi að aðrir þölck-
uðu, alla þá blessun sem
fylgdi störfum hennar. —
Þessi fágæta og ágæta
kona kenndi fyrst vanheilsu
og bugandi vanmáttar er hún
hafði staðið í hálfraraldar
stríði og á fimmtugasta ljós-
móöurafmælinu sagði hún af
sér embætti í árslok 1939.
Fluttis þá með Guðbjörgu dótt
ur sinni ári síðar hingað til
bæjarins. Fjögur síðustu árin
hafði hún lítt ferilsvist og
var nú loks orðin þiggjandi
líknar og hjúkrunar barn-
anna, sem nú mæidu henni í
þeim mæli, sem hún hafði
þe'm, og öðrum áður mælt.
Hjá Guðbjörgu dóttur sinni
naut hún ekki síst þeirra eölis
kosta, sem hún sjálf var svo
auðug af, sívakandi fórnfús-
ar umhyggju og líknsamrar
hjúkrunar þar til yfir lauk.
(Framh. á 6. síðu.)