Tíminn - 17.06.1950, Blaðsíða 1

r„-----------------------------
Ritstjóri:
Þórarinn Þórarinsson
Fréttaritstjóri:
Jón Helgason
Útgefandi:
Framsóknarflokkurinn
i
'
' Skrifstofur í Edduhúsinu
Fréttasímar:
81302 og 81303
Afgreiðslusími 2323
Auglýsingasími 81300
Prentsmiðjan Edda
---------—J
AUKABLAÐ
TÍMINN, laugardaginn 17. júní 1950
34. árg.
Reyns
Hermann Jónasson„ landbúnaðarráðherra:
kstrarkerfin
og
Gamlar kenningar.
Ég minnist þess enn í dag,
þegar ég ungur maður hlust
aöi á fund jafnaðarmanna í
„Bárunni“ í Reykjavík. Þar
talaöi einn af þessum gömlu
góöu jafnaðarmönnum, mað-
ur, sem einna mælskastur
hefir verið þeirra manna,
sem ég hefi heyrt. Hann
ræddi þá oft jafnaðarstefn-
una og einkaframtakið.
Hann sagði eitthvaö á þá
leið, að andstæðingar jafn-
aðarstefnunnar væru svo fá-
vísir, að þeir teldu að afl-
gjafi framtaks og góðra
vinnuafkasta, sjálfsbjargar-
hvöt mannanna.mundi sljófg
ast ef þjóðnýting yrði frám-
kvæmd. í ríki þjóönýtingar-
innar teldu þeir að þessi afl-
gjafi yrði burt tekinn og meö
því mundi framtakiö og dugn
aöurinn lamast. Þaö kvað
hann, eins og áður segir, fá-
víslegar kenningar, vegna
þess að einstaklingarnir
væri þjóðin og í þjóönýttum
fyrirtækjum ynni hver fyrir
sjálfan sig til eflingar eigin
hag, þar sem arður fyrir-
tækisins sem einstaklingarn
ir ynnu við, yrði hagur ein-
staklinganna sjálfra. Hagur
þegnanna og ríkisins yrði
þannig sameiginlegur.
Ég hefi oft síðan hugleitt
kenningar þessa mikla
mælskumanns og reynt að
athuga það, hvernig þær
hafa staðizt í reyndinni.
Keynslan í Rússlandi.
Einna fyrst voru kenningar
þessar reyndar í framkvæmd
í Sovétríkj unum Fyrsta
stefna þar var sama kaup
fyrir alla verkamenn. Sá
mikli áhugi hjá einstakling-
unum að vinna ríki sínu og
þar með sjálfum sér allt það
gagn er þeir mættu með
mikilli vinnu og vel af hendi
leystri átti að bera allt uppi.
En reynslan varð dálitið önn
ur. Afköstin í hinum þjóð-
nýttu fyrirtækjum Sovétríkj-
anna urðu þannig, að þau
komast, lægra í iðnaðinum
en afköst hafa komist nokk-
ursstaðar annars staðar svo
vitað sé.
Og meðferð véla varð ó-
þolandi. Einsætt þótti, að
þessi vinnuaðferð mundi koll
varpa skipulaginu á stuttum
tíma. í stað áhuga við vinn-
una, lagðist áhugaleysi
verkamanna yfir framleiðsl-
una eins og dauð hönd. Sjón
armið manna reyndist sem
sé skammsýnna og smærra
en kenningarnar höfðu gert
ráð fyrir. Reynslan sýndi, að
flestir fundu alls ekki til
þess, að þeir væru að vinna
fyrir sjálfa sig, hugsuðu frem
uf sem svo, að litlu skipti í
hópi milljónanna hvernig
hver þeirra ynni.
i í skyndi var gjörbreytt um
stefnu. Raunsæið hefir ein-
att þótt sterk hliö stjórnenda
Sovétríkjanna. Þeir hafa ver
ið fljótir að kasta kenning-
um, sem hafa reynzt þeim
á annan veg . en þeir hafa
lcennt. En nýja stefnan var
nánast fullkomin andstæða
hinnar fyrri, því komið var á
ákvæðisvinnu alls staðar,
þar sem henni varð við kom-
ið, meira að segja við skrif-
stofuvinnu. Hverjum manni
var því, í stað þess að greiða
honum jöfn laun og öðrum
. hvernig sem hann vann,
greidd laun eingöngu í sam-
, ræmi við vinnuafköstin, og
getur launamismunurinn á
þann hátt oröið margfaldur
! og stórum meiri en tíðkast
! í nokkrum öðrum löndum. Á
j ríkisbúunum, þar sem menn
unnu áður allan daginn án
þess að hafa nokkurn rekst-
ur sj álfir, vinna menn nú
þannig einnig í ákvæðis-
, vinnu. Þegar verkamaður-
! inn hefir afkastað mældu
1 dagsverki sínu, á hversu stutt
um tíma sem er, getur hann
venjuiega, ásamt konu sinni
og börnum og öðru skyldu-
liði, unnið að eigin fram-
leiðslu, og þær vörur, sem
hann íramleiðir, með þess-
um hætti, er honum heimilt
að selja á frjálsum markaði
fyrir mjög hátt verð.
Reynslan í Sovétríkjunum
er því raunverulega sú, að
hin gamla kenning, að
menn muni vinna fyrir
þjóðnýtt fyrirtæki eins og
fyrir sjálfa sig, fékk alls
ekki staðist I framkvæmd,
og' þess vegna urðu Sovét-
ríkin, til þess að bjargast,
að hverfa frá þessari kenn-
ingu í framkvæmd.
Um stjórnendur fyrirtækja
er eins og kunnugt er, látin
gilda sú regla í Sovétríkjun-
um, aö þeir, sem ekki geta
j komið undir ákvæðisvinn-
I una, eru verðlaunaðír mjög
fyrir góðan árangur, en refs-
að þunglega, ef þeim tekst
illa. Þannig tóku Sovétrík-
in eiginhagsmunahvötina
og óttann í sína þjónustu.
j Hér skal ekki um það dæmt,
! hvort þetta er rétt eða rangt,
en staöreyndin er það, að
þau g,átu ekki gert annað, ef
' kerfi þeirra átti ekki að faila
saman.
Þúsund ára ríkið.
Reynslan af þjóðnýting-
unni byggðri á þeirri hug-
sjón, að þegnarnir vinni þá
eins vel og fyrir sjálfa sig
vegna áhuga og umhyggju
fyrir velferð heildarinnar,
hefir tíðast verið svipuð og
þessi. Jafnaðarmenn virðast
I af einhverjum vana halda
j kenningunni á stefnuskrám
sínum, eins og dauðum bók-
' staf, en henni er lítt haldið
1 izt fyrir þjóðnýtingu ætti að
| i framkvæmd. Þannig er
j þetta víðast á Norðurlönd-
! um þrátt fyrir meirihluta
• jafnaðarmannaflokkanna á
löggjafarsamkundunum ár
eftir ár.
Þar sem þjóðnýtingin hef-
ir verið reynd, byggð á þess-
ari gömlu hugsjón, sem
kennd var hér í Bárunni fyr-
ir 30 árum, og samtímis viða
um heim, hefir reynslan orð
ið neikvæð.
Kenningarnar voru og þær,
að ef meirihluti hefði unn-
á loft í ræðum lengur eða
koma henni á með löglegum
hætti.
Reynslan mundi sanna
þjóðunum yfirburði hennar
og átti síðan ár eftir ár að
‘standa óhagganleg — þús-
und ára ríkið. — Allt hafa
þetta reynzt tómir draumór-
ar. Reynslan stendur í and-
stöðu við þessar kenningar
bæði hjá okkur sjálfum og
hjá þjóðum eins og t. d. Ný-
Sjálendingum, Ástralíumönn
um og að því er allar líkur
benda til, hjá Englending-
um. Þegar reynslan hefir
komið ■ til sögunnar hefir
stefnan víða tapað fylgi og
þá verið gripið til þess ráðs,
að hverfa frá kenningunum
til þess að reyna að halda
meirihlutanum.
Hinn alþekkti jafnaðar-
mannaforingi Belgíumanna,
Spaak, skyldi hvaðan vindur
inn blés í vetur, þegar hann
sagði eitthvað á þá leið, að
þjóðnýtingin væri ekki aðal-
atriði jafnaðarstefnunnar. í
framtíðinni mundi jafnaðar-
stefnan verða millivegur
milli þjóðnýtingar og ein-
staklingsframtaks.
j íslenzk reynsla.
Þegar við hugleiðum allt
þetta nánar og lítum á reynsl
una nær okkur, verður niður-
staðan ekki síður átakanleg
og gagnstæð kenningunum.
Hér á landi er reynslan í sem
fæsturn orðum þessi:
í bæjarkúabúum kostar
einum þriðja hluti til helm
ingi meira að framleiða
mjólk en bændur selja hana
fyrlr. Á tveimur ríkisbúum,
þar sem stjórna hyggnir
og harðduglegir menn, ber
reksturinn sig að kalla, án
þess að geta svarað vöxt-
um af mjög mrklum stofn-
kostnaði, en þeíta þýðir vit-
anlega tap á rekstrinum.
Þannig veröur niðurstaðan
í opinberum búrekstri, er
starfsfólkið gerir kröfur til
kaups og vinnutíma í sam-
ræmi við það, sem er hjá
ríkinu á öðrum sviðum.
Það er hér á landi af svo
mörgum dæmum að taka, að’
ranglátt væri að telja upp
eitthvert sérstakt af hinu
marga. —
Fjölda margt af þeim tap-
rekstri er nú verið að leggja
niður og einstaklingar sækj
ast eftir honum í þeirri trú,
að þeir geti rekið hann og
haft af honum sæmilega af-
komu. Landsmenn þekkja
flestir þessi fyrirtæki og vita
margt um þá reynslu, sem
þar er fengin. Ég mun því
ekki sjá ástæöu til þess að
telja þau upp hér og geri það
ekki nema tilefni gefist til.
Yfirleitt er reynslan sú, að
hinn hálf- og alopinberi
rekstur hefir víða brugðist
vonum manna og hefir því
ekki í neinni nánd við það,
sem áður var, þá tiltrú í hug-
um manna, er þjóðnýtingin
hafði meðan fyrri kenning-
ar þurftu ekki að sanna til-
verurétt sinn með reynsl-
unni.
Stefna Framsóknar-
flokksins.
Við Framsóknarmenn höfum
ekki verið formælendur opin
bers reksturs og þjóðnýting-
in aldrei verið á okkar stefnu
skrá. Reynslan er því í sam-
ræmi við þá skoðun, sem við
höfum haft á þjóðnýtingu.
Við höfum haldið því fram,
að til opinbers reksturs eigi
aðeins að stofna þar sem
hætt sé við að einstakling-
arnir nái einokunaxaðstöðu
á kostnað þjóðarinnar eða
hagsmunir almennings krefj
ist þess um lengri eða
skemmri tíma vegna þess, að
samvinnurekstri verði ekki
við komið. í samræmi við
þetta er stefna flokksins
mörkuð á flokksþingi 1944. í
stj órnmálayfirlýsingu flokks
ins, sem samþykkt var á því
flokksþingi, segir:
„Flokkurinn er mótfall-
inn því, að auður og yfirráð
atvinnufyrirtækja safnist á
hendur fárra einstaklinga,
og því fylgjandi félags-
rekstri stóratvjinnufyrir-
tækja á samvinnu- og hluta
skiptagrundvelli, og opin-
berum rekstri (t. d. stærri
(Framhald á 2. síöu.)