Tíminn - 17.06.1950, Síða 2

2
1
TÍMINN, laugardaginn 17, júní 1950
AUKABLAÐ
REYNSLAN OG REKSTRARKERFIN
(Framhald af 1. síöu.)
rafveitum, áburðarverk-
smiðju og sildariðnaði, þar
sem þörf krefur)“.
Stefna Framsóknarflokks
ins er því í fullu samræmi1
við þann stakk, sem jafn- j
araðstefnan hefir orðið að
sníða sjálfri sér vegna I
reynslunnar, eftir að hafa;
kollhlaupið sig á hinum
gömlu kenningum, sem illa
fengu staðist, sbr. og áður
tilvitnuð ummæli belgiska1
jafnaðarmannaforingjans
Spaaks.
Drauinar og veruleiki.
Því miður er það nú svo,
að hugsjónir og óskir um það,
hvernig við vildum hafa eitt
og annað kemur oft ílla heim
við raunveruleikann sjálfán.
■ Grár veruleikinn sannar okk
ur, að menn eru knúðir á-
fram af margs konar hvöt-
urn. Sumir af sjálfsbjargar-
hvötinni til aö skapa sér og
sínum öryggi, af ótta við'
skort, af metnaði og löngun :
til að láta fara af sér frægð- '
arorð. Aðrir vinna verk sín
af fögrum hugsjónum í mörg
um myndum. Sumir vinna
sín verk vegna ánægjunnar
við að vinna. Þetta þrennt í
ýmsum formum og margs- j
konar myndum er það, sem
aðallega knýr menn áfram
til dáða. Því miður er oft-
ast svo ástatt í þjóðfélaginu,
að tveir síðastnefndu hóp-
arnir, þeir sem knúðir eru
áfram af hugsjónum og
vinnugleði, eru margfalt fá-
mennari, en sá hópur, sem
vinnur af sjálfsbjargarhvöt
eða eigingirni, ef menn kjósa
að kalla það svo.
Af þessum ástæðum reynd
ist enginn grundvöllur fyr-
ir almenna frjálsa þjóðnýt-
ingu hvorki í Sovétríkjun-
um eða annars staðar.
Af þessu má vera Ijóst,
að þjóðnýting eða skipulag
getur ekki heppnast nema
undir stjórn manna sem
vinna af hugsjón, vinnu-
gleði eða fórnfýsi. En með-
an þessi hópur manna er
fámennur í þjóðfélaginu er
hættan á mistökum yfirvof
andi, raunar alveg vís, ef
þjóðnýtingin eða víðtækt
skipulag kemst undir stjórn
manna, er vlnna verk sitt
fyrst og fremst fyrir eigin
hag skapast eigingirninni,
einstaklingshyggjunni marg
falt sterkari vígstaða til að
nota reksturinn, ekki til
þjónustu fyrir almannahag,
heldur til að hreiðra um
sjálfa sig og sína hagsnmni.
Þetta er það, sem hefir
gerst og of víða gerist í
samræmi við það að eigín-
hagsmunamenn eru áreiðan
lega miklu fjölmennari en
hugsjónamenn og líkur til
að opinber rekstur lendi í
þeirra höndum því mestar.
Almenn, frjáls þjóðnýting
er af þessum ástæðum hugs-
anavilla. Það hlaut reynslan
að sýna, enda hefir hún ó-
spart gert það.
Samanburður
rekstrarkerfanna.
Skoðun Framsóknarflokks-
ins á skefjalausu einstaklings
framtaki er svo margrædd og
kunn, að um hana þarf ekki
að hafa mörg orð.Þjóðinni er
í fersku minni sú auðn, sem
skefjalaust einstakiingsfram
tak skildi eftir . víða um
þetta land þegar gróðavon-
írnar hurfu. Er þar einna
greitiilegasta dæmið Hafnar-
fjörður, sem einstaklings-
framtakið skyldi viö á sín-
um tíma á barmi hungurs.
Við munum síldarsölurnar,
þegar hver saltandi keppti
við annan og saltendurnir
urðu gjaldþrota í hópum. Við
munum fisksölurnar, sem
gerðu fiskinn verðlausan o. s.
frv. Og við munum hinn
gamla verzlunarmáta áður en
kaupfélögin náðu fótfestu.
Hér er vissulega margs að
minnast og af nógu að taka.
En við skulum svo láta hug
ann reika til bændanna með
samvinnuskipulagið í verzl-
uninni, frystihúsunum, mjólk
ursölunni, mjólkurbúðunum,
klæðaverksmiðjunum o. s.
frv., þar sem þeir selja vör-
ur sínar og kaupa fyrir ó-
umdeilanlegt sannvirði.
Hins vegar er svo sjávar-
úlvegurinn þar sem lítil sam
tök eru um innfiutning og
sameiginlega verzlun með
rekstrarvörurnar, þar sem
einn rekur söltunarstöð, ann
ar frystihús, þriðji mjölverk-
smiðju, fjórði fiskþurrkunar-
hús. Allt þetta skapar á-
tck og harðar deilur um
það hver eigi að hirða arð-
ina af vinnunni.
Við Framsóknarmenn,
getum eftir aldalanga
reynslu óhikað bent til
beggja handa, bent á of víö
tækan og óhæfan opinber-
an rekstur og reynsluna af
honum annars vegar, svo
sem fram er dregið lítils-
háttar liér að framan og
hins vegar hið skefjalausa
einstaklingsframtak. Og eft
ir þessa reynslu getum við
spurt: Hvað skyldu þeir
vera margir íslenkir bænd-
ur nú, eftir hina löngu og
margendurteknu reynslu er
nú liggur fvrir, sem vildu
afhenda einkaframtakinu
kaupfélögfln, mjólkurbúin,
mjólkursölustöðvarnar,
frystihúsin o. s. frv., og láta
það reka þau meðan arð-
ur fæst og eiga þess síðan
kost að hætta og flytja burt
þegar sömu einstaklingum
þóknast. Já. Hvað skyldu
það vera marglr menn, sem
þannig hugsa og hvað
myndu þeir vera margir af
hundraði, sem nú, eftir
reynsluna af opinberum
rekstri, óskuðu eftir að þjóð
nýta þessi sömu fyrirtæki
og láta stjórna þeim úr
Reykjavík?
Ennfremur er þaö gagn-
legt til umhugsunar hve lengi
þessi fyrirtæki hefðu og
mundi kjósa þjóðnýtingu
stjórna þeim annað hvort
sem þjóðnýttum fyrirtækj-
um eða með sjónarmiði ein-
staklingshyggj unnar og gróð
ans að leiðarljósi.
Þó flest hljóti að verða ó-
fullkomið sem við ófullkomn
ir menn framkvæmum, hefir
reynslan sýnt og sannað að
samvinnukerfið hefir staðist
allar eldi'aunir, sem ekkert
annað fyrirkomulag mundi
hafa staðizt, og þar með sýnt
yfirburði sína svo ekki verð-
ur véfengt. Þessvegna er það
að svo að segja enginn bóndi
mundi kjósta þjóðnýtingu
eða % einkaframtak í sínum
samvinnufélögum.
Samvinnustefnan er svo
sterk, að myndast hefir þetta
skoplega fyrirbæri að ýmslr
sem kjósa hana til stuðnings
eigin afkomu og atvinnu og
telja sig styð'ja hana tilknúð-
ir af reynslunni þegar þeir
skoða sinn eigin hag, — þess-
ir sömu menn styðja um leið
pólitískt einstaklingshyggj -
una sem vinnur samvinnu-
stefnunni ógagn svo sem
verða má. Þetta eru skrítnir
menn og sjálfum sér ósam-
kvæmir.
Styrkur samvinnunnar.
Af þessu lauslega yfirliti
um yfirgripsmikið efni er
ljóst á hverju styrkleiki sam-
vinnustefnunnar byggist fyrst
og fremst. Með henni notast
á heilbrigðan hátt starf-
hæfni einstaklinganna, sjálfs
bjargarviðleitni þeirra, hug-
sjónir og vinnugleði undir
formi frjálsræðis. Sjálfsbjarg
arhvötin hefir þar nægilegt
svigrúm. Einstaklingur í sam
vinnuhreyfingunni getur bætt
framleiðslu sína og aukið í
óteljandi greinum. Til þess
notar hann dugnað og hug-
kvæmni. Þvi meiri fram-
leiðsla, betri og ódýrari, því
meira kaup fær hann fyrir
sína vinnu.
Þetta er ákvæðisvinna.
Þetta svigrúm nægir hon
um til þess að halda vakandi
áhuga hans til þess að vinna
sér og sínum allt gagn, sem
hann má. En hann gerir
ekki kröfur til að græða á
öðrum, vinna öðrum í óhag
Þá vinnu,sem samvinnumað
urinn getur að öðru leyti
af höndum leyst helgaf
hann þeirri hugsjón sinni
að efla samtökin og vinna
þannig sjálfum sér og um
leið öðrum það gagn er hann
má. Á þennan hátt öðlast
góður drengur ánægju og
gleði við vinnuna. Með þessu
móti stæklca íslenzkir bænd
ur sífellt starfssviðið; milli
landasiglingar, þvottastöð
olíusamlög og í rauninni má
og telja með ræktunarsam-
böndin, sem gera sérhverj-
um mögulegt að nota hinar
mikilvirku vélar fyrir sann
virði, sem ella mun'di
ókleift.
Þessum vinnuaðferðum má
einnig beita með góðum
árangri við sjávarsíðuna.
Hlutaskiptin gömlu eru í raun
og veru samvinnukerfi í vissu
formi. Þetta kerfi ætti að
vera auðvellt að fullkomna-
þvi ekki ætti að vera ofraun
að finna réttlát hlutaskipti.
í einni verstöð hér á landi
hefir þetta fyrirkomulag þró
ast svo langt að útvegsmenn
hafa þar sameiginlegt lifrar-
samlag, veiðarfæri að veru-
legu leyti framleidd sameig-
inlega og fá þau þannig fyr-
ir sannvirði. Þeir hafa sameig
inlega tryggingu fyrir bát-
ana, þannig að hún er miklu
ódýrari en annarsstaðar.
Með sameiginlegri sölu á
fiskinum og eftirlit með sölu
má tvímælalaust fullkomna
slíkt skipulag þannig að
tryggt sé að útvegsmenn og
sjómenn eigi það eingöngu
undir þeim, sem þeir senda
eftir fiskinum á miðin og und
ir sínum eigin dugnaði hverj
ar tekjur þeirra verða. Þeir
geta á sama hátt og bænd-
urnir með svipuðu samvinnu
kerfi og þeir tryggt sér sann
virði vinnu sinnar og numið
burt hið eilífa þrætuepli um
skiptingu arðsins.
Yfirlit.
Einstaklingshyggjan ein er
of sjálfselsk og blind til þess
að hún geti bjargað þjóðinni.
Fái hún of sterka aðstöðu
misbeitir hún oft valdi sínu á
kostnað þjóðarinnar.
Þjóðnýtingin hefir brugð-
izt og trúin á hana fer
hnignandi meira að segja
hjá formælendum hennar í
oröi. Rökin sem til þess
liggja eru rakin nokkuð hér
að framan. Samvinnukerf-
ið hefir reynzt lang sterk-
ast og unnið sífellt stærri
og meiri sigra með hverju
ári sein líður. Þar eru heild-
irnar ekki stærri en svo að
einstaklingarnir hafa yfir-
sýn yfir starfið og geta haft
eftirlit með rekstrinum. Þar
finnur einstaklingurinn og
að hagur samvinnufélagsins
sem hann hefir yfirsýn yf-
ir er áþreifanlega hagur
hans sjálfs og hann vinn-
ur í samræmi við það.
Niðurstaðan af reynslu síð
ustu ára er ljós og þar af leið
andi sú stefna, sem taka á.
Þjóðnýting hefir reynzt
þannig, að hana ber að nota
aðeins í undantekningartil-
fellum líkt og Framsóknar
flokkurinn hefir markað og
svipað því, sem jafnaðar-
menn á seinni árum hafa
raunverulega orðið að við^
urkenna í verki þótt þeir
haldi öðru fram að nafninu
til í orði.
Einstaklingsframtakið held
ur vitanlega áfram og á að
gjöra það, en ef einstaklings-
hyggjunni er ekki haldið í
skefjum innan vissra tak-
marka er hún þjóðinni hættu
leg. Til þess að koma í veg
fyrir þá hættu verður að efla
samvinnuna og það á miklu
fleiri sviðum en nú er. Ef
samvinnan er efld með að-
gangi að fjármagninu og á
annan réttlátan hátt í sam-
ræmi við vaxandi þroska þjóð
arinnar og vilja til samstarfs
og samvinnu fær einstakl-
ingsframtakið betur notið
sín innan samvinnuhreyfing
arinnar og utan hennar, án
þess að einstaklingshyggjan
fái svigrúm til að valda tjóni.
Samvinnan er nægilega
sterk til þess að veita þegn
um þjóðfélagsins nauðsyn-
lega vernd. Verzlunin er þar
næsta fullkomið sönnunaí-
gagn. Þar sem kaupfélögin
starfa og þau fá að flytja
inn vörur í réttu hlutfalli við
það hverjir við þau vilja
verzla, dettur engum kaup-
manni lengur í hug annað
en að verðleggja vörur sín-
ar í samræmi við kaupfélög-
in. Með þessu móti getur
þetta orðið i framleiðslunni
og á vel flestum sviðum þjóð
félagsins, ef réttilega er á
málum haldið.
Þessvegna á aðalstefnan að
vera sú að samvinnan og ein
staklingsframtakið eiga að
fá að keppa á sem frjálsust-
um grundvelli. Þannig álít ég
að þjóðfélagi okkar muni
vegna bezt.
Girnilegt til fróðleiks og fagurt á að líta, sko, allar eggjakörfurnar, sem búið er að
fylla með nýorpnum hænueggjum. Þetta er björg í bú, góð“r, hollur og hentugur matur,
sem gleður í bráð og lengd.