Tíminn - 17.06.1950, Page 3

AUKABLAÐ
TÍMINN, Iaugardaginn 17. júní 1950
3
Runólfur Sveinsson, sandgræðslustfóri:
RÆKTU
S A N
A
Prá því Island byggðist
hefir landbúnaður veriö einn
aðalatvfinhuvegur í liands-
manna. Höfuð uppistaða ís-
lenzks landbúnaðar hefir æ-
tíð verið búfjárrækt. Þær
búfjártegundir, sem hér hafa
verið haldnar, svo nokkru
nemi á búum bændanna, eru
nautgripir, sauðfé og hross. ■
Allt fra má síðustu öld gekk'
búféð allt meiri hluta ársins,
sjálfala, sem kallað er, og'
enn þann dag í dag gengur
íslenzka sauðféð og mikill
hluti hrossanna hér á landi
úti meiri hluta ársins. Þaö
má því með sanni segja, að
landbúnaður okkar hafi aö
verulegu leyti byggst á beit-
inni í högum og heiðum
iandsins. Ekki er að efa að
á landnámstíð og langt fram
eftir öldum, hafa beitarlönd
verið hér miklu meiri og
betri, en þau eru nú. Hinn
upphaflegi og náttúrlegi gróð
ur landsins, skógarkjarr, víði
runnar, lyng og gras, hefir
af mörgum orsökum þorrið og
breyzt mjög siðan á land-
námsöld.
Enda þótt Ari fróði segi í
upphafi íslendingabókar sinn
ar, að landið hafi „í þann tíð
verið víði vaxið milli fjalls og
Rmiólfur Sveinsscn.
hér á landi, og eins og áður
getur lifað margar aldir mik-
inn hluta ársins á beitinni
einni saman. Heyskapur var,
allt fram undir lok síðustu
aldar, að mestu leyti á ó-
ræktaðri jörð. Slíkt er tal-
inn rányrkjubúskapur.
Síðan um aldamótin 1700
liggja fyrir nokkurn veginn
ábyggilegar tölur um búfjár-
eign landsmanna. Á þeim töl
búfé landsmanna taka viö-
urværi sitt a. m. k. að þremur
fimmtu hlutum á beit. Beiti-
löndin eru þvi enn í dag
styrkasta stoð búfjárræktar-
innar í landinu og þar með
landbúnaöarins í heild. Á
sama tíma, sem grasræktin,
þ. e. túnræktin, eykst hér til
stórra muna hefst og eykst
kjarnfóðurgjöf búfjárins í
landinu. Um síðustu alda-
mót og jafnvel á 1. tug þess-
arar aldar, er kjarnfóður-
notkun hér á landi hverfandi
lítil.
Nú eru notaðar a. m. k. 25.
000.000 fóðureiningar kjarn-
fóðurs handa búfé lands-
manna. Þar af er flutt inn
í landið allt að 15—20.000
tonnum.
Einhverjum kann e. t. v.
að finnast það óeölilegt, að
kjarnfóðurnotkunin skuli
hafa aukist svo gifurlega og
nokkuð jafnhliða aukinni
ræktuxr og meiri- heyfram
leiðslu af ræktuðu land'i.
Höfuðástæðan er sú, að bú-
féð er miklum mun betur
fóðrað nú, en áður var. Enn
fremur er það, að með þeirri
heyverkunaraðferð, sem hér
er ríkjandi. en það er þurr-
heysverkun úti undir berum
um sést, hversu mjög bú
fjöru,“ er miklu líklegra að. jjárræktin hefir verið háð himni, verður sjaldnast fram
mikill meiri hluti landsins j árferðinu á hverjum tíma. í leitt fóður, sem viðunandi sé
hafi þá og ætíð síðan verið harðindaáriim og af afleið- j að fóðra búféö á eingöngu.
ingum eld'gosa fækkar bú- j Gildir það þó einkum um
fénu oft störkostlega. Það(fóðrun mjólkurkúa. Með auk
fellur. í góðærunum fjölgar i inni ræktun hefir kúm fjölg-
þvi aftur, Stundum ótrúlega' að í landinu og þeim mun
ört. í fellisárunum var geng-J enn fjölga ef að líkum læt-
ið svo nærri gróðrinum, að ur. Bændur læra nú betur að
þar sem landið var viðlcvæm-
ast fyrir ofbeitinni, svo sem
á eldfjallasvæðunum, eydd-
ist hann með öllu og land-
ið tók að blása upp.
kjarnfóðurs, sem inn er flutt.
Mjög margir íslenzkir bænd
ur eru nú, því imður blátt
áfram hræddir við að nota
nema ákveðið lágmark af
síldannjöli t d. í fóðurblönd
um handa kúm, og þegar þaö
er gefið sauðfé eingöngu með
beit eða heyi. Hræösla þeirra
mun að vísu aðallega stafa
af því, að undanfarna ára-
ríkjandli í búskap okkar,,
samfara fjölgun búfjár í
landinu einkum nautgripa,
ennfremur bættri fóðrun,
mun kjarnfóðurþörf landbún
aðarins aukast verulega á
næstu árum.
III.
Eins og vikið var að hér
að framan, hófst hefting
tugi, hefir þaö verið túlkaö sandfoks og varnir gegn land
fyrir bændum, af sumum bú
fróðum mönnum þessa lands,
að ýmsir sjúkdómar og kvill-
ar á búfénu stöfuðu af of
mikilli síldannjölsgjöf, eða
öllu heldur af of mikilli eggja
hvítu í fóðrinu. Þetta er villu
kenning, sem mun eiga ræt-
ur sínar að rekja til Dan-
eyðingu af völdum uppblást-
urs laust eftir síðustu alda-
mót. Aðalstarf sandgræðsl-
unnar undanfarin 40 ár, hefir
verið fólgið í friðun foksvæð-
anna fyrir ágangi búfjár.
Hafa nú verið girtir um 60.
000 ha. lands. á vegum sand-
græðslunnar. Við friðunina
merkur, þar sem bændum er|hefst sjálfgræðsla innan girð
kennt að spara eggjahvítuna (inganna, er það fyrst og
í fóörinu niður í lágmark, J fremst melurinn, sem nær
ekki af því, að mikil hætta furðu fljótt að gróa þar sem
sé á ferðum, að gefa meira foksandur er. Auk þess festa
af eggjahvítu, heldur verður ýms grös rætur, smátt og
að flytja inn til Dahmerkur smátt á söndunum, eftir að
allt eggjahvítu-kjarnfóður, þeir hafa verið friðaðir.
sem þykir kostnaðarsamt. Koma þar fyrst vinglar, ýms
Rök mín fyrir þeirri staðhæf sveifgrös, svo og skúfelfting.
ingu, að íslenzkir bændur Ennfremur ýmsar illgresis-
ættu að nota miklu meira af tegundir.
síldar- og fiskimjöli til lcjarn Allmikið hefir verið unnið
fóðurgjafar, heldur en þeir að sáningu melsins á fok-
gera nú, eru þessi: í fyrsta svæðin innan sandgræðslu-
lagi hefir á undanförnum girðinganna. Enda þótt mel-
vaxið grasi meira en nokkr-
um öðrum gróðri. Búfé lands
manna, sem stundum var
margt fyrr á öldum, t. d. er
talið að urn 100.000 naut-
gripir hafi verið hér á Sturl-
ungaöld, hefir vitanlega fyrst
og fremst lifað á grasbeit,
bæði sumar og vetur, en ekki
á þvi skógarkjarri, sem í
- landinu hefir verið. Það er
villandi, þegar menn túlka
orð Ara fróða þannig að land
ið hafi allt verið skógi vaxið'
milli fjalls og fjöru. Ef svo
hefði verið, myndi sagan
ekki áfellast Hrafna-Flóka
4. Sandfok.
Þar sem gróður var eyddur
með öllu, meðal annars af
ofantöldum ástæðum, eink-
fyrir að afla ekki heyja hið'um á eldfjallasvæðum lands-
fyrsta sumar, er hann bjó á!msit íóAfst uppblásturinn.
íslandi I Gekk Það svo fram um sið-
Höfuðorsakir þær, sem!ustu aldamót> a^ iafnvel
vaidið hafa gróðureyðingu á heilar sveitir og fjoldi bænda
byla blasa i auðn. Stærsta
uppblásturssvæði landsins,
er í Vestur-Skaptafellssýslu,
Rangárvallasýslu, Árnessýslu
og Þingeyj arsýslum. •
Um og eftir aldamótin er
hafist handa um að hefta
landi hér síðan land byggðist,
munu vera sem hér segir:
1. Eldgos.
ísland er eldfjallaland, þar
sem talið er að um 130 gos-
stöðvar séu á landi hér og
að minnsta kosti 30 þeirra'sandfok °& veria frekari
hafi gösið síðan land byggð- land“ °S gróðureyðingp, af
ist. Sumar oft. Hraunflóð,
jökulhlaup, vikur- og ösku-
fall hafa því stórum gjör-
eytt gróðri bæði í byggð og
á afréttum, svo eftir standa
apal-hraun og svartir sand-
ar, þar sem áður voru grös-
ugar lendur.
2. Veðrátta.
íslenzka veöráttan er mis-
lynd, óstöðug og mjög mis-
jöfn frá ári til árs. Haröindá-
ár, með illviðrum, frosthörk-
um og hafís umhverfis land-
ið, hafa oft valdið gróðri og
fé fjörtjóni, og fólki þung-
um búsifjum. Hin óbeina
gróðureyðing slíkra illæra er
þó meiri en hin beina.
3. Búféð — beit — rán-
yrkja.
völdum sandfoks. Hefir nu
náðst mikill árangur í því
starfi, svo að fullvíst er, að
ekki er þörf á að til frekari
gróðureyðingar komi, af völd
um sandfoks, ef rétt er á
haldið. Verður nánar vikið
að þessu atriöi síðar.
II.
Á þessari öld, og einkum
þremur síðastliðnum áratug-
um, hafa búskaparhættir hér
á landi breytzt mjög til hins
betra. Aldagömul rányrkja
hefir áö verulegu leyti snúist
í ræktunarbúskap. Heyjanna
er nú aflað að meiri hluta
á ræktuðu landi. Búfjárbú-
skapurinn byggist nú ekki
lengur, að heita má á beit-
inni einni saman. Þó er vert
Búfé hefir oft veriö margt | að minnast þess, að enn mun
nýta vetrarbeit sauðfjár, svo
verulegur hagur sé að og
fóðrunin sé góð, með kjarn-
.fóðurgjöf. Kjarnfóðurgjöfin
á því vissulega enn eftir að
aukast hér á landi. Þess skal
þó geta að með bættum hey-
verkunaraðferðum, svo sem
súgþurrkun og bættri og auk
inni votheysverkun, ætti
ekki að vera eins mikils
kjarnfóðurs þörf, með slíku
heyi. En staðreyndir sýna, að
róðurinn verður fjárhags-
lega þungur meðal bænda al-
mennt í þessu efni. Súgþurrk
unarkerfin eru dýr, bæði að
stofni og í rekstri og aukin
og endurbætt votheysverkun
kostar nýjar byggingar og
vélar.
Innflutta kjarnfóðrið, sem
aðallega er mais og annað
mjöl úr korntegundum, er
fyrst og fremst kolvetnaauð-
ugt. Þ. e. með hliðstæðum
næringarefnahlutföllum, sem
eru í heyi, ef það hefir engu
tapað af næringarefnum við
verkun og geymslu.
Kjarnföður það, sem við
framleiðum í landinu, þ. e.
síldar- og fiskimjöl, er eggja-
hvítu- og steinefnaríkt fóð-
ur. Þar sem heildarfóðrið er
misjafnt hey og beit, eru
þetta verðmætustu og ‘ þýð-
ingarmestu næringarefni
kjarnfóðursins. Ætla má,' að
viö verðum í náin'ni fram-
tí'ð sjálfbjarga hvaö frám-
leiðslu þessara fóðurtegunda
áhrærir. Við notum árlega
6.000 — 10.000 tonn af sild-
ar- og fiskimjöli. Ég tel aö
notkun þessara fóöurteg-
■unda, ætti að aukast veru-
lega á kostnað hins erlenda
árum sannast með fóðurtil-
raunum, sem stjórnað hefir
verið af tilraunaráði búfjár-
ræktar, að 300 g. á dag pr.
á og 3 kg. pr. kú á dag af
síldarmjöli hefir alls engin
skaðleg áhrif haft á heilsu-
far og þrif þessara búfjár-
tegunda, né heldur afkvæmi
þeirra. Þetta er um það bil
þrefaldur skammtur af síld-
armjöli á við það, sem hing-
að til hefir verið talið ráð-
legt að nota til fóðurs. í öðru
lagi er hér um að ræða all-
verulegt gjaldeyrismál, þar
sem innflutningur kjarnfóð-
urs er. í þriðja lagi, gæti svo
farið, að ekki væri fáanlegt
kjarnfóður erlendis. Það er
því landbúnaðinum og þjóð-
inni í heild hættulegt, að vera
svo háður innflutningi kjarn
fóðurs, sem við erum nú.
Með þeim ræktunar og hey
verkunaraðferðum, sem
munu enn um árabil verða
urinn sé seinn að ná veru-
legum þroska, eða 3—5 ár,
þar til hann er vaxinn, svo
að hann hefti sandfokið, þá
hefir hann reynst mjög verð-
mæt jurt í baráttunni gegn
uppblæstrinum. Melurinn er
þó ekki sá varanlegi gróður,
sem æskilegt er að fá á sand-
svæðin. Meðal annars er það
svo, að mjög er erfitt að fá
melgrasið til að gróa sam-
felldum gróðri, heldur safn-
ast melgróðurinn oft, í bletti,
sem verða að háum hólum,
vegna þess, að melgrasið safn
ar í sig foksandi. Á milli hól-
anna veröa svo auð svæði,
sem sandur fýkur úr.
IV.
Undanfarin þrjú ár, hafa
á vegum sandgræðslunnar,
verið reyndar til sáningar í
sandana um 50 grastegundir
fluttar frá Bandaríkjunum
(Framháld af 4. síöu.)

Sandfaxiö á öðru ári.