Tíminn - 17.06.1950, Blaðsíða 6

6
TÍMINN, laugardaginn 17. júní 1950
AUKABLAÐ
ABURÐARVER
IÐJUMÁLIÐ
(Framhald af 5. síöu.)
þyrfti að kosta, og var raf-
orkuverðið svo lágt með
þessu móti, að það bætti
rekstrarafkomuna mikið,
þrátt fyrir nokkra stofnkostn
aðarhækkun af þessum sök-
um.
Tillaga þeirra var þessi:
Byggið verksmiðju, sem hefir
7400 tonna framleiðslugetu.
Afköst hennar verða 6000
tonn á ári miðað við minnstu
fáanlega afgangsorku. En
mikinn tíma ársins hlýtur að
verða mun meiri fáanleg af-
gangsorka og það allt upp í
að nægja til 7400 tonna fram
leiðslu. Afköst þessarar yerlc-
smiðju verða því einhvers-
staðar á milli 6000 og 7400
tonn yfir árið.
Eftir að þeir þannig höfðu
fengið væntanlegt rafmagns
verð og ennfremur upplýsing
ar um vinnulaun á íslandi og
annað, er máli skiptir, geröu
þeir á ný nákvæma stofn-
kostnaðar- og reksturskostn-
aðaráæltun fyrir slíka verk-
smiðju og buðust að því
loknu til að gera tilboð um
byggingu hennar á þeim
grundvelli og annast allan
verkfræðilegan kostnað með
er nauðsynlegt að hafa í
huga við þann samanburð, er
kemur hér á eftir, svo ótrú-
legur sem hann kann að virð
ast við fyrstu sýn.
Verð á erlenduni köfnunar-
efnisáburði eftir nýaf-
staðna genglslækkun.
Ég hefi nú athugáð og
aflað mér upplýsinga um
F.o.b. verð kr .3690
Flutningsgjald — 890
Uppskipun — 180
verð á þeim köfnunarefnis-'
áburði, sem við flytjum tilj
landsins eftir nýafstaðna (
gengislækkun. Sét ég hér,
meðalverð á köfnunarefnis-,
áburði frá Bandaríkjunum og
Noregi innfluttum í jöfnum|
liiutföllum að köfnunarefnis
innihaldi. Noregssaltpéturinn
er dýrari, en meðalverðið sem
hér segir:
pr. tonn köínunarefni
er sagt er framleiðsluaðstað- lægri framleiðslukostnaðar —
an ekki stórkostlega betri að þó að maður sleppi möguleik
öðru jöfnu í stærri verksmiðj um á útflutningi áburðarins.
um, þegar stærðin hefir náð j Sogsvirkjunin er að lang-
þessu — 7500 tonna afköst- samlega mestu leyti fyrir
um.
Margar áburðarverksmiðj -
þéttbýlið.
Áburðarverksmiðj an
eitt
Verð alls
Verksmiðjan
kr. 4760
— 2150
kómið til landsins
(Áætlunarverð)
ur i Evrópu eru t. d. af mjög hið mikilsverðasta, sem land
svipaðri stærð og þessi verk-* búnaður og bændastéttin'
smiðja yröi og eru þær taldar fengi út úr heildarfyrirtæk-
vel samkeppnisfærar heima inu. Og við þetta allt bætist
fyrir. Og það munu ekki líða sú staðreynd, að það sem
mörg ár þar til við íslending- áburðarverksmiðjunni er ætl
ar höfum sjálfir full not fyrir að af orku virkjunarinnar, er
alla framleiðslu verksmiðj- næstum eingöngu afgangs
unnar. ’ raforka, sem færi forgörðum
En þá skulum við athuga a® mestu, ef virkjun væri
það, að nokkuð mikill munur framkvæmd án þess að hnýta
þeir 4.727.000 dollara, sem cr
mjög nærri og sízt hærra en
þeir Ásgeir Forsteinsson,
Björn Jóhannesson og Jó-
hannes Bjarnason áætluðu á
sínum tíma.
Tilboði þessu hefir enn
ekki verið svarað hvorki ját-
andi né neitandi. Nú hefir
nýafstöðnu gengislækkun ís-
lenzkum krónum, eftir hina
nýafstöðnu gengislækk is-
lenzku krónunnar og þá gert
ráð fyrir 15% hækkun á ís-
lenzkum vinnulaunum, og
verður þá stofnkostnaðurinn
um kr. 76.6. milljónir.
Á sama hátt hefir reksturs
kostnaður verksmiðjunnar
verið umreiknaður með hækk
uðu kaupgjaldi um 15% og
hækkuðu rafmagnsverði um
40%, og veröur þá tonnið af
köfnunarefni:
Miðað viö 6000 tonna
verksmiðjuafköst kr. 2300
Miðað við 7400 tonna
verksmiðjuafköst — 2000
Áætlað meðaltal — 2150
Ég hefi talið' nauðsynlegt
að rekja eins ýtarlega og ég
hefi gert állar þær undirbún-
ingsrannsóknir, sem fram
hafa farið og sem niðurstöð-
ur áætlananna hafa verið
byggðar á, til þess aö menn
geti gert sér grein fyrir þvi,
hvort á þeim telst byggjandi.
Ég fyrir mitt leyti efast um,
að nokkurntíma hafi verið
betur vandað til undirbún-
ingsrannsókna að nokkru
fyrirtæki, sem við íslending-
ar höfum ráðist í, svo að
segja frá öllum hliðum, og
mér er nær að halda, að þýð-
ingarlaust sé að gera áætlan-
ir um framkvæmdir og rekst-
ur stórfyrirtækja, ef við svo
trúum því eða svo reynist, a'ð
þessar niðurstöður séu fjarri
réttu lagi. En einmitt þetta
Mism. 2660 eöa ca. 1224
hærra verö á aöfluttum
áburði.
Þá er það gjaldeyrishlið
málsins, sem vert er að at-
huga.
Eins og búskap okkar ís-
lendinga er nú háttað kom-
umst við ekki hjá því að afla
okkur árlega allmikils af er-
lendum áburöi. Og þau rækt-
unarátök, sem nú eru hafin.
krefjast síaukins áburðar, ef
þau eiga ekki fullkomlega að
stöðvast og sú undirbúnings-
vinna, sem í þau er lögð, að
verða' arðlaus. Sérfróðir
menn á þessu sviöi hafa gert
áætluri um þörf okkar fyrir
köfnunarefnisáburð nokkur.
ár fram í tímann, ef eðlileg
þróun í ræktuninni á að geta
haldist. Áætlun þeirra er sem
hér segir í magni og veröi,!
miðað við núverandi verðlag:
má vera á framleiðsluað-
stöðu, til að mæta flutnings-
verksmiðjuna við hana. Orka
þessi er áætluð um og yfir 5
kostnaði og uppskipun til króna á ári og mest af
þessu er fundið fé fyrir Sogs-
virkjunina.þvi að án verk-
landsins, sem nemur yfir kr.
1000 á hvert tonn köfnunar
efnis. Á hitt má einnig benda smiðjunnar væru mjög lítil
sem ekki er lítils virði fyrir e®a en§in tök til -að nýta
þjóð eins og okkur, aö geta Þessa orku um langt skeið.
verið sjálfbjarga á þessu er ÞV1 ugljóst mál, að ef
Áœtluð notkun í tonnum af köfnunarefni.
an á byggingu stæði, þjálfa Ár tonn Kostn.verð komið í lancl F.o.b. vcrð
alla starfsmenn, sem þar 1950 2760 kr. 13.2 millj. 10.2 millj
ættu að vinna, utanlands og 1951 2880 — 13.8 — 10.7 —
innan og skila henni af sér í 1952 3100 —_ 14.8 — 11.5 —
fullum rekstri og ábyrgjast 1953 3300 — 15.7 — 12.2 —
að afhenda verksmiðjuna 1954 3350 — 17.0 — 13.2 —
komna í gang með þeim af- 1955 3800 — 18.2 — 14.0 —
köstum, sem um er samið og 1956 4100 — 19.6 — 15.2 —
kostnaðarverðið, sem alit 1957 4400 — 21.0 — 16.2 —
þetta er innifalið í, áætla 1958 4700 — 22.5 — 17.4 —:
lcr. 155.8 millj. kr. 120.6 millj.
Auk köfnunarefnisáburðar-
ins þurfum við ennfremur að
flytja inn fosfórsýru og kali.
Samkvæmt þeim hlutföllum,
sem þessar tegundir hafa
verið keyptar eftir til lands-
ins undanfarin ár, lætur
nærri, að þessar tvær ^burð-
artegundir hafi verið að verð
mæti á móti köfnunarefnis-
áburðinum sem 1 á móti 4.
Samkvæmt þvi yrði áburðar-
þörf okkar í heild á þessu
tímabili frá 12.75—21.75 millj
ónir í erlendum gjaldeyri á
Jári. Ætli það geti ekki staðið
i útflutningsframleiðslu okk-
! ar þetta tímabil að sjá land-
1 búnaðinum fyrir þessum
j gjaldeyri aðeins til áburðar-
kaupa? Það þarf heldur ekki
jlengi að athuga þennan lista
til þess að sjá, hversu ótrú-
jlega fljótt áburðarverksmiðja
borgar sig gjaldeyrislega fyr-
ir landið miðað við núVer-
andi verðlag samkvæmt fram
ansögðu.
Við skulum hugsa okkur.
að verksmiðja sem þessi gæti
tekið til starfa árið 1955. Það
ár er köfnunarefnisþörf okK-
ar íslendinga samkv. framan
skráðri áætlun kr. 3800 tonn
og að verðmæti 18.2 millj. kr.
En það ár ætti verksmiðjan
að geta framleitt a.m.k. 6000
tonn köfnunarefnis fyrir kr.
)2.5 millj. Þetta þýddi það, að
við gætúm stórlækkað áburð
arverðið og þar með stórauk-
ið notkunina frá því sem ella
j væri, eða þá — og það má
j telja líklegra — hafið útflutn
ing á köfnunarefnisáburði,
sem e.t.v. gæti orðið upphaf
að stóriðju hér á landi í þess-
I ari grein.
! Ég veit, að menn mundu
við þennan samanburð freist
ast til að álykta sem svo, aö
framangreindar áætlanir
væru hrein vitleysa.
En athugum málin nánar.
Við skulum þá fyrst gera
okkur ljóst, að verð það, sem
við sætum og höfum orðið að
sæta á aðfluttum áburði, er
ekki kostnaðarverð. Hitt mun
sanni nær, að framleiðslu-
hringar hins erlenda áburðar
leggi þar eins þungar álögur
á neytendur áburðarins
hverju sinni,-sem þeir treysta
sér til. Og undanfarin ár hef-
ur verið skortur á köfnunar-
efnisáburði í heiminum, sem
þeir hafa notað sér.
En þá vaknar spurningin: j
Eru þeir tímar ekki að líða
hjá? Fer ekki áburöur snar- j
lækkandi á næstu árum með
síauknu framboði og alla leið
niður í lægsta kostnaðar-
verð? Og hvar stöndum við
þá með okkar litlu áburðar-
verksmiðju?
Nú er rétt í þessu sam-
bandi að gera sér grein fyrir
því, að þó að framleiðsla
köfnunarefnisáb. í heiminum
fari vaxandi, þá fer notkun
hans einnig hraðvaxandi um
allan heim. En segjum svo,
að framboðið aukist og verð-
ið lækki. Þyrftum við samt
svo mjög að óttast um þetta
fyrirtæki? Við mundum eign
ast eina af fullljomnustu verk
smiðjum þessarar tegundar,
sem til er og orkan, sem hún
yrði rekin með, sérlega verð-
lág. Lánskjörin við stofnun
hennar eru einnig hagstæð,
ef við fáum Marshalllán. Hún
er að vísu lítil samanborið
við stærstu verksmiðjur stór
iðjulandanna. En eins og fyrr
sviði, þótt samgöngutruflan-
ir t. d. af vöidum styrjalda
hentu okkur.
Sogsvirkjunin.
Ég vil engan veginn gera
lítið úr því gildi, sem fram-
kvæmd eins og Sogsvirkjun-
in hefir fyrir þjóðina á marg
an hátt. Hitt skulum við þó
gera okkur ljóst, að þau verð
mæti, sem stækkun Sogsstöðv
arinnar út af fyrir sig veitir
þjóðinni, er fyrst og fremst
aukin lífsþægindi, sem eru
svo kostnaðarsöm, að ekki er
fjarri lagi að nefna þau lúx-
us fyrir, þjóð, sem er svo á
vegi stödd fjárhagslega og
gjaldeyrislega eins og is-
lenzka þjóðin er nú. Og þessi
lífsþægindi eru svo dýr og
svo fjárfrek til dreifingar, aö
við þurfum ekki að ætla okk-
ur. bolmagn til að dreiía
við ekki höfum efni eða tök
á því að reisa áburðarverk-
Ismiðjuna, þá höfum við enn
| síður efni á að framkvæma
! Sogsvirkjunina eina út af
! fyrir sig. Það væri svipað því
að eyða sínum síðasta pen-
ing í aö byggja millilanda-
skip, sem engin tök væru á
að útvega gangvél í.
Ég tel því, aö það sé megin
atriði í sambandi við fram-
kv. Sogsvirkjunarinnar að um
leið sé tryggt, að áburðar-
verksmiðjan fylgi í kjölfar
hennar. Og hvaða kröfur eru
það, sem gerðar eru fyrir
landbúnaðarins hönd í þessu
sambandi? Þær að fá 3 millj.
dollara af öllum Marshall-
lánunum og ca. 12% af vænt
anlegum mótvirðissjóði. Það
er allt og sumt. >
Ef við fáum ekki byggða
áburðarverksmiðju mælir
þeim út um sveitir landsins margt
nema í mjög smáum stíÞfyrst | unin væn lai;in biða lllca.
um sinn. Einhvern lítilshátt-
ar gjaldeyrissparnað mun
þessi framkvæmd hafa í för
með sér og að einhverju leyti
bætta atvinnuaðstöðu eink-
um i iðnaði. Fyrst og fremst
yrðu þetta aukin lífsþægindi
og mjög kostnaðarsöm — og
nær eingöngu fyrir þéttbýlið
umhverfis Faxaflóa. Það, sem
dreifbýlinu félli í skaut, yrði i verksmiðjunnar eins
a.m.k. fyrst um sinn aðeins j áburðarverksmiðjunnar,
Sementsverksmiðjan.
Það sem við þá eigum að
gera er að snúa okkur að því
að koma upp sementsverk-
smiðju með aðstoð Marshall-
hjálparinnar.
Ég get skrifað álíka langt
mál um undirbúningsrann-
sóknir að stofnun sements-
og.
en
sem molar af borði. Ég hefiílæi' Það hjá líða. En í hvort-
alltaf litið þannig á, að það tveggía rannsóknunum hefir
eina, sem réttlætti það gagn-
vart þjóðarheildinni og fyrst
verið beitt sögu vinnubrögð-
um. Málið hefir verið þaul-
og fremst bændastéttinni, að i rannsakað frá öllum hliðum
þjóðin ráðist í þetta tröll- hér innanlands af þeirn fær-
aukna fyrirtæki, væri það, að ustu möiinum, sem völ hefir
það yrði grundvöllur undir
stofnun og starfrækslu áburð
arverksmiðju, sem frá upp-
hafi vega yrði bundin við
þetta fyrirtæki, Sogsvirkjun-
ina. Sogsvirkj unin er gjald-
eyrislega kostnaðarsamt fyr-
irtæki. Áburðarverksmiðjan
er, gjaldeyrislegt gróðafyrir-
tæki. Sogsvirkj unin er ein út
af fyrir sig í aðalatriðum dýrt
fyrirtæki til aukinna lífsþæg
inda. Áburðarverksmiðjan er
stórfellt framleiðslufyrirtæki
og nauðsynlegt öðrum aðal-
bjargræðisvegi þjóðarinnar
og þeim öruggari. Ódýr og
nægur áburður er ein megin
undirstaða undir ódýrari land
búnaðarframleiðslu. En ódýr
1 landbúnaðarframleiðsla und-
irstaða aukins útfiutnings,
bæði landbúnaðarvara og
sjávarútvegsvara sökum
verið á. Síðan hafa rannsókn
ir þessar og niðurstöður ver-
ið lagðar undir athugun og
úrskurð færustu erlendra sér
fræðinga. Þessir erlendu sér-
fræðingar er verkfræðifirm-
að F. L. Smidt & Co. í Kaup-
mannahöfn, en það er eitt af
fáum Evrópuverkfræðistofn-
unum, sem í sinni grein er
jafn viðurkennt austanhafs
og vestan, enda hefir það úti-
bú bæði í London og New
York. Það. hefir nú fengið
handa á milli öll þau hráefni,
sem íslenzkir verkfræðingar
hafa fundið hér til sements-
gerðar, og framleitt úr því 1.
flokks Portland-sement. Þeir
hafa nákvæmlega gegnum-
faiúð allar athuganir og nið-
urstöður íslenzku verkfræð-
inganna og samþykkt þær í
(Framh. á 9. síðu.)