Tíminn - 17.06.1950, Blaðsíða 15

AUKABLAÐ
TÍMINN, laugardaginn 17. júní 1950
15
Heimsókn að
RUNDLFUR SVEINSSDN:
(Framh. af 14. síðu)
aður á því á Sámsstöðum.
Haníi hugsar sér 60 metra
breiðar skákir milli beltanna.
En auk þess, sem hessi
skjólbelti ættu að geta auk-
ið uppskerumagnið um
fimmta hluta, eru þau mikil
prýði á landinu. Og Klemens
segir, að sér finnist alltaf, að
það megi gera mikið fyrir
augað.
Þegar mönn«m gefur sýn.
Klemens Kristj ánsson er
spámaður íslenzkra byggða.
Hann er töframaður, sem
bregður sprota sínum á augu
venjulegra manna, s'em heim
sækja hann, svo að þeir sjá
1 hillingum land framtíðar-
innar, — þann ævintýra-
heim, sem næstu kynslóðir
eiga að gera íslenzkar sveit-
ir, þar sem menningin vex í
lundi nýrra skóga.
Trjágróður prýðir hvert
bændabýli. Bæirnir standa í
skjóli við skógarlunda og
matjurtir og skrautjurtir eru
ræktaðar í skjólsælum lund-
um. Auk þess eru runnar og
tré, sem mynda skjólbelti um
tún og akra. Það er ekki nauð
synlegt ag þreskja korn, sem
ræktað er til fóðurbætis..
Þegar akurinn er sleginn má
stakka kornið ef veður er
þurrt. Það þornar í stakkn-
um undir yfirbreiðslunni ogj
svo má flytja það í hlöðu ogj
gefa kúnum síðan stöng og
ax, hálm og korn í einu lagi.
eftir því sem hentar. Þetta er
eitt af því, sem Klemens hef-
ir gert tilraunir með. Og
þetta korn reyndist eins
heppilegt fóður og malaö
korn.
Að verúlegu leyti hirða
menn töðuna nýja af ljánum
í vothey. En skepnunum læt-
ur bezt tilbreyting í fæði eins
og manneskjunum . Og því
skyldum við ekki eins og
Hollendingar fara bæ frá bæ
með heyþurrkunartækin og
hraðþurrka nokkuð af töð-
unni? Þetta er þegar komið
í framkvæmd hjá Hollend-
ingum, þar sem samyinnu-
félcg bændanna eiga hey-
þurrkunarvagnana.
Það er margt í þessu, sem
ekki er unnt að svara með
fullri vissu ennþá. Klemens á
Sámsstöðum heldur áfram
að leita að svörunum. En
eins og nú er ástatt, bendir
allt til þess, að ekki ætti að
verða langt að bíða þangað
til hér á landi hæfist reynsla
af hraðþurrkun kraftheys í
afkastamikilli vél, sem sam-
vinnufélag bænda ætti og
færi bæ frá bæ og þurrkaði
samkværtit áætlun eitt, tvö
eða þrjú hundruð hesta á bæ.
Verulegur hluti þess, sem
ræktuð jörð á íslandi gefur
nú af sér, gufar upp í loftið
og hverfur. Klemens á
Sámsstöðum hefir gert sér að
lífsstarfi að leysa úr þeim
leyndardómum, hvernig hægt
sé að láta íslenzka jörð bera
mesta ávexti og hvernig gæta
skuli hins fengna fjár, sem
jörðin gefur af sér. Verkefn-
in bíða óleyst á alla vegu og
mörgu er ennþá ósvarað.
Það er hlutverk íslenzkra
bænda og köllun að taka þátt
í þessu starfi og halda því á-
fram svo sem búið er í hönd-
ur þeim.
Og hvaða hlutskipti er
betra og glæsilegra?
BÚVÉLAR OG RÆKTUN eftir ÁRNA G. EYLANDS
i.
Tímamót.
Einn áhugamesti, bjart-
sýnasti og fjörmesti búfræð-
ari þessarar aldar, sem af er,
var Sigurður heitinn Sigurðs-
son búnaðarmálastjóri. Hann
hafði jafnan að orðtaki í
ræðu og oft í rituðu máli um
búnaðarmál: „Við stöndum á
tímamótum". Margtir mun nú
segja, að ekki verði slík um-
mæli talin til neinnar lífs-
speki, því hver skipti hins líð
andi augnabliks við hið kom-
andi mega vissulega kallast
tímamót í ómælanleik tím-
ans. En hvað meinti Sigurður
þá? Hann meinti vissulega,
sem glöggt kom fram í öllum
ræðum hans og ritum, að þýð
ingarmikil og skörp tímamót
stæðu yfir og væru framund-
an í búskaparháttum ís-
lenzkra bænda. Timamót,
sem myndu greypast óafmá-
anlega í búnaðarsögu okkar
milli gamals og nýs búskap-
ar á íslandi. Brot milli eins-
konar hirðingjabúskapar, ó-
ræktar, rányrkju, úrræðaleys
is og fátæktar og ræktunar-
búskapar, tækni og velmeg-
unar. Sigurður lifði það að
sjá kargaþýfð, gömul tún, ó-
ræktarmóa og jafnvel forar-
mýrar breytast í ræktaðar
lendur. Hann lifði það einn-
ig, og átti snaran þátt í, að
stórvirkum, vélknúnum tækj
um, svo sem þúfnabönum og
skurðgröfum var beitt á móa
og mýrar. Hann lifði það einn
ig, að sjá þann veruleika, að
íslenzka gróðurmoldin er góð
til grasræktar. Þá urðu einn-
ig þau tímamót á samtíð Sig-
urðar, að margir bændur og
aðrir viðurkenndu, að hægt
væri og nauðsynlegt að láta
jafnvel búfræðirit í aska. En
Sigurður búnaðarmálastjóri
lifði ekki þau stórkostlegustu
tímamót, sem enn hafa orð-
ið í búnaði á íslandi. Þau
verða á síðastliðnum áratug.
Það er innreið og upphaf stór
kostlegrar véltækni við rækt-
unar- og bústörf hér á landi.
Notkun hjólatraktorsins til
margvíslegra heimilis- og bú-
starfa, beltatraktoranna til
félagslegra ræktunarfram-
kvæmda bænda og skurð-
grafna til landþurrkunar, er
ekki aðeins tímamót, heldur
gjörbylting í íslenzkum bún-
aði.
II.
Mikil þörf fræðslu um notk-
un búvéla.
Bylting eru umskipti frá
einu formi til annars. Sam-
fara byltingu verða ýmiskon-
ar umrót, átök, mistök, eyðsla
og sóun verðmæta. Þegar
byggt er upp í hinum nýja
sið eftir umrótið, skiptir
miklu hvernig á málum er
haldið.
Ekki er að efaf- og heldur
ekki til að undrast yfir, að í
þeirri byltingu, sem hefir orð
ið í búskap íslendinga síðustu
5 árin, einkum við hina al-
mennu notkun mótorvéla,
hafa mörg mistök orðið og
mikil eyðsla verðmæta. Ein
aðalorsök þessa er vitanlega
skortur á þekkingu vélanna,
notkun þeirra og hirðingu
allri. Ein ró, sem kostar fáa
aura í vél, sem kostar tugi
þúsunda króna, getur losn-
að, og ef ekki er að gáð í
tíma, getur vélin öll stór-i
skemmzt, jafnvel eyðilagzt
fyrir þúsundir króna. Ef van-
rækt er að smyrja einn
smurstað eða fleiri í vélinni,
getur það valdið stórskemmd
um og jafnvel eyðileggingu
hennar langt fyrir aldur
fram.
Almenn og haldgóð fræðsla
um búvélar, bændum til
handa, hefir verið mjög í
molum hjá okkur og nú á síð
ustu árum í engu samræmi
við það fjármagn, sem fest
hefir verið í vélunum, og þá
útbreiðslu og notkun, sem
þær hafa nú hlotið meðal
bænda.
Bændaskólar landsins hafa
mátt sín lítils í þessu efni.
Fáir bændur telja það ómaks
ins vert að sækja bændaskól-
ana eða senda syni sína þang
að. Skólana hefir skort fjár-
magn til að koma kennslu í
búvélafræði í það horf, sem
hin nýja vélaöld krefst.
Kennslubækur, heldur ekki
handbækur aðgengilegar fyr
ir bændur, hafa verið til. Nii
brýtur í blað. Árni G. Ey-
lands sendir frá sér mikið rit,
sem hann nefnir „Búvélar og
ræktun“. Af því, sem drepið
hefir verið hér á að framan,
svo og mörgu öðru hér ó-
töldu má ljóst vera, að áður
var þörf á fræðslubók um bú-
vélar, en nú nauðsyn. Höf-i
undur segir í formála, að hér
sé ekki um að ræða búvéla-l
fræði, heldur ekki venjulega
kennslubók, heldur fyrst og
fremst handbók og lesbók.
Enda þótt okkur vanti bæði
búvélafræði og handhæga
kennslubók um sama efni,
þá vantaði okkur víst áreið-j
anlega fyrst og fremst hand-
bók og lesbók, „fræðslubók“
um búvélar. Þessi bók er nú
komin. Að vísu unnin sem
tómstundaverk, en engu að
síður mikið verk og glæsilega
af hendi leyst. Verður nánar
að því vikið síðar.
Bók þessari er skipt í eftir-
talda tólf aðalkafla: I. Afl og
vinna. II. Grjótnám og girð-
ingar. III. Framræsla. IV.
Jarðvinnsla með hestum. V.
Traktorar. VI. Jarövinnslá
með traktorum. VII. Ávinnsla.
VIII. Heyskapur. IX. Garð-
rækt og kornrækt. X. Gegn-
ingar. XI. Búvélaeign og vélaj
kaup. XII. í smiðjunni. Þessi1
kaflaskipting bókarinnar hef|
ir engan veginn verið vanda-l
laus. Til dæmis að taka í köflj
unum um jarðvinnslu með
hestum og traktorum og kafl
anum um garðrækt og korn-
rækt eru sum grundvallarat-
riði jarðvinnslunnar þau
sömu. Væri því að sönnu
nokkur hætta á endurtekn-
ingum. Svo er þó ekki að
neinu ráði, né að skaða. Hitt
er meira um vert, að kaflarn-
ir eru hver um sig mjög sjálf
stæðir. Svo er og um alla efn-
is- og kaflaskiptingu bókar-
innar, að viða eru þræddir
þar meistaralega meðalvegir
og hver kafli látinn hafa sitt
eftir nauðsyn, sögulegum at-
vikum og fleiru. Þá er bók-
inni allri skipt í tölusettar
greinar að amerískum hætti,
sem er til mikils léttis við
notkun bókarinnar.
Ekki eru nein tök á í einni
blaðagrein að ræða alla kafla|
bókarinnar eða yfir höfuð aðj
þakka það, sem vel er sagt,
og finna að öðru. Ég mun því,
að þessu sinni stikla á fáeíh-j
um atriðum, sem ég hnaut umj
og mér líkaði ýmist betur eða:
verr; við yfirlestur þessarar
miklu og að flestu leyti ágætu;
bókar.
„Mýradýrkun“.
Sá kaflinn í umræddri bí k.
sem mér persónulega þykir
markverðastur, er framræsl-;
an. Veldur þar tvennt umJ
Hið fyrra er, að af kaflanúm
má ljóst verða, hvert óhenr:’’j
fjármagn binzt í framræsl-j
unni, og e.t.v. til áratuga, áð-j
ur en það gefur fullan arð.j
Hið síðara er, að ég er í ýms-j
um veigamiklum atriðum ó-'
sammála Árna G. Eylands ogj
öðrum jarðræktarfræðimcnn
um um raunverulegan auðj
hinna íslenzku mýra.
Ekki verður um deilt, aðj
„gömlu túnin“ hér á landú
eru öll tilorðin á hólum, mó-j
um og þurrum vallendisslétt-j
um. Um hitt er deilt, bæði
meðal lærðra og leika, að taðj
an af gömlu túnunum séj
miklum mun eðlisbetri til j
fóðurs heldur en af nvrækt-
inni. Einkum þó mýmrnv-
rækt. Víst er, að mikill me:'r:
hluti íslenzkra bænda c-r á-
kveðið þeirrar skoðunar. aS
nýræktartaðan sé miklu v'rri
en taða af gömlu túnunum.
Hér skal þó fram tekið, á?
ekki mun það að öllu levf
mýrunum að kenna, að tuð-
an er slæm af nýrækt. V?ld-
ur þar miklu um grastevund-
ir og þó fremur, að of seint ev
slegið. En hvað um það, hitt;
virðist mér gegna mikiu me’r j
furðu, að næstum öll íeiðbeh-l
ingar- og útbreiðslustavíseur j
ráðunauta og annarrr iurð -|
ræktar-fræðimanna j‘i?fú j
undanfarin 30 ár fyrst orj
fremst miðast við mýmræfct '
Er þá ekkert orðið eft.ir a'
samskonar landi, sem cömh,- •
túnin standa á, og aldrei hef
ir þurft að ræsa fram? Tú
vissulega. Ég vil gjarn«n fylsv'i
ast með Árna G. Evlcnd-
þjóðleiðina frá Hellisheíði t!1
Víkur í Mýrdal os afnm?
landnám og ræktunaraðsf'ð
una við þjóðveginn. Á. G. E
sér aðeins mýrarn?r. Kimr
miklu og góðu mýr3r. sem
biða framræslu og ræktv.n-;
ar. Hann telur vitanlem ekk'
ómaksins vert að l*ta við
þurru blettunum við veamn.
Ekki einu sinni grö~ugu ’"'11
lendi, hvað þá svörtum m-t?-1
urlausum söndum. Fn bví að
kasta sér eingöngu út í ’~><'ra
ræktina? Er hið þur m land
með þjóðveginum ' Knif.m.
á Rangárvöllum, í Hvol’TetJO.I
Landeyjum, undir Syiaficil-
um á löngum köflu"1 ov icfn
vel í Mýrdal, svo rhikhi v<rra
til ræktunar heltíuf rn mvr-
arnar? Þar hlýtur hundur'nn
að fera grafinn. Nh^ð' éCT;
gjarnan viljað fá Á. G. E. L
fylgd með mér austur yfir
Mýrdalssand, um Skaptár-
tungu og Síðu allt til Núp-
staðar. Á þessari leið er lít-
ið af blautum mýrum yfir að
líta, en því meira af þurru og
víða vel grónu vallendi.
Athugum nú nokkru nánar
auð mýranna. í hverju er
hann fólginn? Og hvað hafa
annars mýrarnar af kostum
o% ágæti til ræktunar fram
vfir hið þurra land? Árni G.
Eylands segir meðal annars
um þetta efni í bók sinni í
43. grein, sem hann nefnir:
..Gæði mýranna“: „Að mcrgu
eru isienzkar mýrar og mýr-
arjarðvegur frábrugðinn þeim
mýrarjarðvegi, sem mest er
um vitað erlendis. Það, sem
sérkennír mýrar j arðveginn
mesi hér á landi, er stein-
eínaauður hans“. Askan er
eftir rannsóknum að meðal-
taii 64% í íslenzku mýrunum,
en ekki nema aðeins um 15%
í þýzkum, dönskum og norsk-
um mýrum. Af þessum kafla
i bók Á. G. E. er helzt að ráða,
að auður íslenzku mýranna sé
jafnvel fyrst og fremst fólg-
inn í hinu mikla steinefna-
innihaldi þeirra. En hvernig
er þá með steinefnainnihald
hins þurra lands? Vallendis-
möa og jafnvel sandanna. Er
steinefnainnihald þess minna
eða lakara en mýranna? Nei,
þvert á móti. Það er meira. í
moldarjarðvegi, þar með tál-
ið í úthagá, er steinefnama^n
ið samkv. rannsóknúm úm
80% að meðaltali.
Sé ég því síður en svo á-
stæðu til að einblína á mýrar
ræktina af þeim ástæðum.
Þá getur Á. G. E. þess í um-
ræddum kafla, að sýrufor
mýranna sé hagstætt og betra
en búast mætti við í jafn
norðlægu landi. Þó kemst nú
Arni að þeirri niðurstcðu,
sem eflaust er sanni nær, að
til bóta væri að bera á væn-
an skainmt af kaiki, jafnvel
til grasræktar. En þá þykir
mér skcrin færast upp í
kostnaðarbekkinn við mýra-
ræktina, ef að í ofanálag
framræslukostnaðarins á að
kalka líka.
í 44. grein, Framræsla-
þörf, segir Á. G. E. meðal ann
ars: „Dauði hvílir yfir öllu
landnámi ríkisins og allri
framkvæmd þess að reisa ný-
býli og byggðahverfi á með-
an vér komum eigi svo fót-
um fvrir oss í því máli. að
ávailt sé fyrir hendi í eigu
ríkísins eða á þess vegum
gnægð af ræstu landi, sem er
búið að bíða ræst, að minnsta
kosti að aðalskurðum, í 10—
20 ár. Búið að bíða, batna og
breytast úr óræktarvotlendi í
ágætis ræktunarland. Það er
hörmung, hve-rnig á þeim
málum hefir verið haldið á
undanförnum árum. Óræst
mýri, hvort sem hún er undir
Ingólfsfjalli, austur í Holtum,
uppi í Borgarfirði eða norð-
ur við Skagaströnd, er ekki
ræktunarland í þeim skiln-
ingi. að þar sé hægt að hefj-
ast handa um sjálía ræktun-
ina nema með áralcngum
und:rbúningi. Þrátt fyrir víð-
áttuna, strjálbýlið og fámenn
ið í sveitunum skortir land
til landnáms og nýbyggðar,
tiltækilegt og boðlegt land,
Framh. á 18. síðu.