Tíminn - 23.06.1950, Qupperneq 3

334. blað
Ti>IINN, föstudaginn 23. júní 1350
3
ísiendingaþættir
B*5««S«5S»5«SÍS«5S«
55S555555555555555555,
Dánarminning: Jóhanna Guðmundsdóttir,
Reyðarfirði
Þann 26. apríl s.l. lézt í
Reykjavík frú Jóhanna Guð-
mundsdóttir frá Reyðarfirði.
Jóhanna var fædd 7. desem-
ber 1895 að Brekkuseli í Hró-
arstungu á Fljótsdalshéraði.
Foreldrar hennar voru Guð-
mundur Björnsson og Guð-
ný Guðmundsdóttir búendur
þar. Árið 1920 giftist Jóhanna
eftirlifandi manni sínum Sig-
urði Sigurbjörnssyni verk-
stjóra frá Ekkjufelli í Fellum.
Fjögur börn þeirra eru á
lífi: Sölvi, nú búsettur í
Reykjavík. Margrét, einnig
búsett í Rvík.Guðný og Erling
ur, sem bæði dvelja hjá föð
ur sínum á Reyðarfirði.
Fyrstu búskaparárin bjuggu
þau hjónin á Héraði en flutt
ust til Reyðarfjarðar árið
1929 og hafa búið þar síðan.
Eins og tíðkaðist í æsku frú
Jóhönnu voru ungar stúlkur
ekki almennt settar í fram-
ha,ldsskóla eftir að barna-
námi lauk en Jóhanna var á
húsmæðraskóla í Reykjavík
og auk þess hlaut hún tilsögn
í handavinnu hjá systrunum
á St. Jósefs spítala. Hin form
lega skólamenntun var því
takmörkuð, en eins og ávalt er
með eðlisgreint fólk hafði hún
aflað sér mikillar menntunar
með lestri góðra bóka. Það
kom greinilega fram í tali
Jóhönnu að hún hafði næm-
an og djúpan skilning á öllu,
er snerti hið daglega líf.
Á heimili þeirra Sigurðar og
Jóhönnu í Brautarholti var
mjög gestkvæmt bæði af ná-
grönnum og gestum úr fjar-
lægum sveitum og aldrei
hafði frú Jóhanna svo ann
ríkt að hún veitti ekki gest-
um góðan beina og gerði þá
velkomna. Ef til vill voru fórn
fýsi og'hjálpsemi einna sterk
ustu þættirnir í lyndiseink-
un hennar.
í hennar návist mátti eng-
inn líða skort eða hljóta vand
ræði og eins og skapmiklu
fólki er eðlilegt beitti hún
allri orku og vilja að því er
hún vildi fá framgengt þvi
til hjálpar. Margir munu
minnast hennar með þakk-
læti fyrir þá aðhlynningu, er
hún hefir veitt.
Frú Jóhanna var glæsileg
kona og bar með sér þann
styrk og persónuleika, sem að
eins fáum er gefinn. Hún
átti lengi æfinnar við mikla
vanheilsu að stríða, en for-
sjónin virðist oft leggja byrð-
ar á herðar mannanna eftir
því, sem þeir geta borið og
byrði Jóhönnu var oft mikil
og kom þá skýrar í ljós hinn
andlegi styrkur hennar og
þrek.
Frú Jóhanna naut í hví-
vetna aðstoðar og samvinnu
góðs eiginmanns og heimilis-
föður, sem létti henni starfiö
og var henni samtaka í að
gera heimilið í Brautarholti
eitt hið hlýlegasta í sveitinni.
Þegar við kveðjum Jóhönnu
finnum við enn ljósar hversu
mikil kona hún var og við
þökkum fyrir allar bær á-
nægjustundir, sem hún hef-
ir veitt okkur. Minningin um
mikla íslenzka móðir og
konu mun ávallt lifa í huga
þeirra, sem þekktu haria.
P. B.
Fimmtugasta þing
íslands
Á morgun verður fimmtug-
ugasta þing Stórstúku ís-
lands sett I Reykjavik. Þing-
ið mun hefjast með guðs-
þjónustu í dómkirkjunni kl.
1,30. Séra Björn Magnússon
- dósent messar.
Að lokinni messu fer fram
þingsetning i Góðtemplara-
húsirui.
Um kvöldið verður minn-
ingarfundur við Alþingishús-
ið, en í' þvi var Stórstúkan
stofnuð. Lúðrasveit mun
leika á Austurvelli en síðan
flytur Brynjólfur Tobíasson
ræðu af'SVölum Alþingishúss
ins. Að henni lokinni mun
lúðrasveitin leika aftur en
síðan mælir Felix Guðmunds
son • nokkur lokaorð. Athöfn
þessi mun hefjast kl. 9,15 og
standa nálega 45 mínútur.
Stórstúka Islands var stofn
uð 26. maí 1888. Þeir. sem
voru á fyrsta Stórstúkuþing-
inu voru þessir: Björn Páls-
son ljósmyndari, Jón Ólafs-
son ritstjóri. Friðbjörn Steins
son, bóksali, Sigurður And-
résson, Guðlaugur Guðmunds
son síðar sýslumaður, Skúli
Thoroddsen sýslumaður.
Gestur Pálsson, skáld, Ind-
riði Einarsson skáld, Magnús
Einarsson organleikari, Sig-
urður Jónsson fangavörður,
Þórður Ólafsson siðar pró
fastur, Magnús Bjarnarson
síðar prófastur, Þórhallur
Bjarnai-son síðar biskup og
Magnús Th. BlöndaL
Björn Pálsson vár fyrsti
stórtemplar.
,Áður en Stórstúka íslands
var stofnuð, tilheyrði Reglan
Sambandsfundur
sunnlenzkra kvenna
Samband sunnlenzkra
kvenna hélt aðalfund sinn að
Selfossi 1.—2. júní þ. á. Full-
trúar flestra kvenfélaga Ár-
nes- og Rangárvallasýslna
voru mættir á fundinum.
Kom fram mikill áhugi full-
trúa um þau málefni sem
kvenfélögin láta helzt til sín
taka, má þar tilnefna náms-
skeið ýmiskonar í þarfir sveita
félaga, svo sem í garðrækt,
saumaskap, hjúkrun og mat-
reiðslu o. fl. Voru mál þessi
allmikið rædd. Sambandið
hafði á þessu ári styrkt ýms
félög sambandsins til sauma
námskeiða.
'í'msir erfiðleikar eru á að
reka starfsemi þessa, fyrst
og fremst stórkostlegur skort
ur á efni, til saumaskapar.
Kvað svo rammt að þessu, að
sum kvenfélög, sem búið var
að ráða kennslukonu til, urðu
að aflýsa námskeiðinu, vegna
þess að ómögulegt reyndist að
útvega efni í flikur, til sauma
náms, og þörf var þó fyrir að
öðru leyti.
Þótt sum námsskeiðin yrðu
að falla niður vegna efnisleys
is, og efni mjög takmarkað
hjá þeim öllum, voru þau
vinnulaun, sem metin voru
fyrir þennan saumaskap
námsskeiðanna, hátt á 17.
þúsund krónur. Sambandið
gerði líka samþykkt um að
skora á ríkisvaldið um, að
sjá um að til landsins fengist
flutt það nægilegt efni, að
þau heimili, sem aðstöðu
hefðu til að sauma og vinna
til fata á heimafólk, væru
ekki án nauðsynlegra fata af
efnisleysi.
Fundurinn skorar ennfrem
ur á stjórnarvöldin að sjá um,
að inn verði fluttir varahlutir
til ljósatækja, og lampar, fyr
ir þau heimili, sem án raf-
magns eru, og svo önnur
nauðsynleg heimilisáhöld.
Umræður urðu um nýtt fyr
irkomulag við garðyrkjunáms
skeið, og verður það ef til
vill reynt við fyrsta tækifæri.
Ákveðið var að sambandið
gæfi S.Í.B.S að Reykjalundi
þúsund krónur, og annað þús
und safnaðist með frjálsum
samskotum á fundinum I
sama augnamiði.
Að afloknum fundarhöld-
um héldu fundarkonur að
Laugarvatnl og skoðuðu þar
húsmæðraskólann, en nokkr-
ar umræður höfðu farið fram
um hann. Fengu konur þar
ágætar móttckur og leizt
þeim mjög vel á allt viðvíkj-
andi skólanum, og skýrði
Bjarni skólastjóri fyrir fund-
arkonum málefni og aðstöðu
húsmæðraskólans.
Stjórn sambandsins skipa
þessar konur: Frú Halldóra
Guðmundsdóttir, Miðengi, frú
Sigurlaug Erlendsd., Torfa-
stöðum og frú Ingibjörg Jóns
dóttir, Stokkseyri.
Skýringar orða
i.
á íslandi norsku stórstúk-
unni. —
Stórstúkuþingið mun
standa á sunnudag. mánu-
dag og þriðjudag og ef til
vill fram á miðvikudag. Á
þriðjudagskvöld munu templ
arar hafa samsæti að Jaðri.
fluiflijAit í Tintanum
Eg þakka dr. Fríðu Sigurðs-
son (sennilega útlend kona)
fyrir vinsamleg orð í tjlefni
af jólaskýringu minni. Ég
feit þessar athuganir mér til
gamans og hugði að vera
kynni að einn af hundraði
(1%) af lesendum Tímans
renndi augum yfir þetta.
Þessi eini af hundraði er
mín góða jörð, og nægir mér,
og við hann vil ég gjarna
ræða meira um málskýringu.
Ég er enginn visindamaður í
málfræði, en í kristnum fræö
um hefi ég lært, að rangt er
að grafa jafnvel eitt pund í
jörð. Hinir sem meira fengu,
gera þá betur og leiðrétta
það, sem rangt er.
Mér datt í hug, að nota
franska orðiö Noel (jól), til
að styðja skýringu mína, en
hvarf frá því. Frakkar telja
orðið myndað af latneska orð
inu natalis (sbr. Larousse
orðabók). Festum natale
Christi er nafn jólanna á lat-
ínu. Samt er ég helzt þeirrar
skoðunar, að þetta sé röng
málskýring hjá Frökkum og
að eldforna orðið njól sé
þarna komið í nýjum bún-
ingi.
í þessu sambandi geri ég
tilraun til skýringa á nokkr-
um orðum, sem ég tel rang-
skýrð eða rangrituð í tveim
viðurkenndum orðabókum:
Sigfúsar Blöndals og Lexicon
poeticum Sveinbjarnar Egils-
sonar.
1. Fara halloka. Sá, er fer
halloka: þýðir að bíða lægra
hlut. — „Opr.: den, þvis Yogn
er bragt paa Hældning,“ seg-
ir Sigfús Bl. eða á ísl.: Maður,
sem ekur höllum vagni. Skýr-
ing Blöndals er röng (eftir
mínu viti). OK var hlutur
harla kunnur í forneskju öll~
um þeim, er beittu uxum fyr-
ir plóg eða vagn. Það hét á
latínu jugum, og er spýta
eða trédrumbur, sem lá yfir
þálsi dráttaruxanna. Við ok-
ið var svo plógur eða ækið
tengt. Lagðist því allu’r þungi
á okið. Væru uxarnir jafn-
vígir að orku lá okið jafnt á
báðum. Ef annar þeirra mátti
sin miður, dróst hann örlít-
ið aftur úr og fór halloka
fyrir þeim, er betur dró.
Þetta liggur nú í augum uppi
og mætti sýna betur á mynd.
2. Kinoka, kynoka sér við.
Sigfús Blöndal þýðir hér:
að veigra sér við, hliðra sér
hjá, og er það auðvitað rétt
þýðing. En orðið er rangritað.
Rétt ritað er: að kinnoka
sér við. Uxar, sem draga æki
með okið á hálsinum, geta
aðeiris losað sig með því að
snúa sig frá okinu, og er þá
greinilegt, að þegar uxinn
freistar þess að rífa sig laus-
an, verður okið við kinn hon-
um.
3. Ginnheilagur.
Sveinbjörn Egilsson þýðir:
mjög heilagur, háheilagur.
Hyggur að orðið ginn, sé dreg
ið af lýsingarorðinu ginnur,
sem raunar finnst ekki sjálf-
stætt. Ég held að rétt skilið
sé orðið gingheilagur. Gim-
er eldgamalt orð, þýðir eld-
ur. í Völundarkviðu stendur:
„Sló hann goll rautt, við gim
fastan.“ Völundur var í
smiðju og Kamraði gullið við
stöðugan eld.
Gimheilagur=eldhelgur.
„Eldur er baztur með ýta son
um“ segir í Hávamálum. Mik-
il helgi var á honum í ár-
dögum. Gimheilög goð og
gimregin væri þá sama og
sagt væri: Goðmögn eða mátt
arvöld, er drottna yfir hin-
um helga eldi, og verður eigi
ríkara að orði kveðið. Verja
mætti þann rithátt að skrifa
ginhelgur o. s. frv., en alls
ekki ginnhelgur. Hins vegar
óviðfelldið og minnti á allt
annað orð, þ. e.: gínanda gin!
II.
HvaÖ merkir orðið guð?
Orðið táknar nú með krlstn
um mönnum hina æðstu veru
og höfund lifsins. Nú vil ég
reyna að skýra orðið sjálft.
Aö fornu var orðmyndin:
goð og hvorugkyns eins og
kunnugt er. Oft var talað um
goöin og þeirra málefni. Ég
set það í samband við nú-
tiðarorðið gull. Völundur
„sló goll rautt“ segir í kvið-
unni. Goll er vafalítið mynd-
að af goðl, og þýðir hinn
bjarti málmur. Alloft breytist
ðl í 11, svo sem Hróðleifur í
Hrolleifur, friðla í frilla o. s.
frv. Af þessu dreg ég þá á-
lyktun, að goð merki eitt-
hvað ljómandi, lýsandi. Þetta
kemur vel fram í goðvefur
(guðvefur) er Sveinbj. Eg.
þýðir: dýrmætt efni, purp-
uralitað. þ. e. klæði með ljóm
andi litum. Goðspjall (guð-
spjall) =lj ómandi, bjartur
boðskapur (evangelium).
Goðormur (Guttormur)=
lj ósormur, lýsandi ormur,
Vera má, að Gotar, fornþjóð-
in séu nefndir eftir goðun-
um, hinum björtu, því að þeir
hafa verið Ijóshærðir og bjart
ir á hörund. Ennfr. er góður
(lýsingarorðið) líklega upp-
haflega sama og bjartur.
Álfar eru þegar nefndir í
Eddu og bjart yíir þeim, enda
merkir orðið álfur: bjartur,
ljómandi, hvítur. Það er sama
orðið og a 1 i b u s á latinu,
er þýðir hvitur, bjartur. Álft
merkir og hinn hviti fugi.
Álfröðull er heiti sólarinnar
þ. e. hinn bjarti roði. Bjart-
álfur er rangmæli, upptugga
(tevtologi), því að bjartur og
álfur merkir hið sama. Dökk-
álfur er hins vegar firra, því
að dökkur og álfur er mót-
sögn hvort við annað.
Mér finnst, að gera beri
mun á álfatrú og huldufólks-
trú, þvi að álfar teljast til
æðri heima. Tröll var að
fornu troll sbr. orð Hallgerð-
ar „Troll hafi þína vini.“
Merking orðsins er óljós, lík-
lega helzt vond seiðkona eða
vættur, er tryllir með söng
eða látum. Snemma táknar
orðið stórvaxna menn eða
kynjaverur og verður þá
sömu merkingar og jötunn.
Jötunn er sá, er étur mikið
og er hriki mikill.
Orðið draugur freistar til
skýringa. Það táknar í ísl.
þjóðtrú afturgöngu, þ. e. lát-
inn mann, er snýr aftur til
fyrri stöðva, og veldur reim-
leikum. Draughús var til
forna haugur orpinn yfir lát
inn fornmann. Reft hefir ver-
ið yfir haugbúann með draug
um, þ. e. trédrumbum eða
gildum staurum. Yrði haug-
búans vart úr draughúsinu,
var eðiilegt að nefna hann
draug og þá eiginlega kennd-
ur við grafhýsiö.
(Framhald á 6. síðu.J t