Tíminn - 23.07.1950, Page 4

4
TÍMINN, sunnudaginn 23. júlí 1950
159. blað
Sildargangan mikla
Allir Reykvíkingar, sem
komnir eru til vits og ára,
muna síldargönguna miklu
í Hvalfirði fyrir tæpum þrem
árum og þær vonir og ráða-
gerðir, sem við hana voru
tengdar. Síldveiðin hófst í
byrjun nóvembermánaðar og
önnur eins uppgrip höfðu
aldrei þekkst hér við land.
Mikill hluti síldveiðiflotans
fór á veiðar að nýju. Að vest-
an, austan, norðan og sunn-
an, úr flestum verstöðvuhi
landsins, streymdu skipin,
smá og stór, til Hvalfjarðar.
Og dag eftir dag var Reykja-
víkurhöfn þétt skipuð vélbát-
um, sem biðu löndunar, oft
dögum saman, með silfurfisk-
inn í glitrandi breiðum, borða
á milli. En mörgum þótti sú
bið löng sem von var. Verka-
menn lögðu saman nætur og
daga við uppskipun og fram-
skipun síldar, og sumir unnu
sér inn stórfé, en vörubif-
reiðar höfðu meira en nóg að
gera, þótt hávetur væri, við
að aka síldinni milli skips og
geymslustaða. Þann vetur
lærðu allir Reykvíkingar að
þekkja síld, þeir sem þekktu
hana þá ekki áður.
Mesta áhyggjuefni manna
vár, hvernig ætti að koma
síldinni í verð. Það hafði
aldrei verið gert ráð fyrir
síldarbræðslu á Suðurlandi
sem neinu næmi, og þess
vegna voru þar engar síldar-
verksmiðjur, nema ein smá-
verksmiðja á Akranesi, sem
öðru hverju vann úr rekneta-
síld. En nú voru allar fiski-
mjölsverksmiðjur við Faxa-
flóa settar í gang til síldar-
vinnslu og reynt að auka af-
köst þeirra. En meginhluti
síldarinnar var fluttur alla
leið norður á Siglufjörð til
bræðslu í ríkisverksmiðjun-
um þar. Þetta var ekkert á-
hlaupaverk um hávetur, enda
oft hin verstu veður, og gengu
flutningarnir af þeim ástæð-
um nokkuð skrykkjótt stund-
um. Auk innlendra skipa voru
leigð mjög stór vöruflutninga
skip frá Ameríku, á stærð við
Tröllafoss, og munaði mest
um þau. Ekki höfðu þó flutn-
ingaskipin undan að koma
sildinni norður, og varð því
allmiklu af því, sem á land
kom (rúml. 190 þús. málum)
ekið í hauga utan við bæinn,
en síðan flutt þaðan til hafn-
arinnar á ný er skiprúm var
fyrir hendi.
Mikið var rætt og ritað um
síldina í Hvalfirði þennan vet
ur og raunar lengur. Væri
sannarlega ómaksins vert
fyrir einhvern grúskarann að
safna saman öllum Hvalfjarð
arbókmenntunum úr blöðum
og tímaritum, og sjálfsagt
eiga einhverjir í fórum sínum
fróðleg sendibréf frá mönn-
um, sem síldveiðina stunduðu
eða við hana voru riðnir að
einhverju leyti. Enn eru til
menn, sem kunna að skrifa
sendibréf og hafa ánægju af
því, þótt ekki standi sú grein
bókmenntanna með sama
blóma og fyrrum.
Ýmsum getum var að því
leitt, hvort þessi síldarganga
1 Hvalfjörð væri eins dæmi
eða algengt fyrirbrigði, sem
nú hefði verið veitt athygli
í fyrsta sinn. Þótt einkenni-
legt megi virðast eftir á, höll-
uðust miklu fleiri að hinu
veturinn
síðarnefnda. Það ryfjaðist nú
upp, að til væru örnefni eins
og „síldarmannagötur“, frá
fyrri tímum, milli Hvalfjarð-
ar og uppsveita Borgarfjarð-
ar. Þá minntust menn og þess
að Bretar hefðu þótzt finna
kafbáta með dýptarmælum
inni á Hvalfirði á striðsárun-
um, og auðvitað voru það síld
artorfur en ekki kafbátar.
Fiskifræðingarnir fluttu þá
fram sín rök í málinu, en yf-
irleitt var niðurstaðan sú, að
síldin kæmi aftur á næsta
hausti. Heimtað var af Bret-
um, að þeir gerðu gangskör
að því að hreinsa burt leyfar
af víggirðingum.sem enn voru
á botni sums staðar í firð-
inum og torvelda þóttu síld-
veiðina.
Sumir voru þó annarrar
skoðunar. M. a. var því haldið
fram af einhverjum, að kasir
af dauðri og rotnaðri síld,
sem eftir lægi á botni í lok
veiðitímans, myndi fæla burt
alla síld, sem inn í fjörðinn
vildi fara næstu árin. Sumir
nefndu líka úrganginn frá
hvalstöðinni í þessu sam-
bandi.
Um árangur síldveiðanna í
Hvalfirði þennan vetur hefir
fátt verið ritað opinberlega
til þessa. Á því lék enginn
vafi, að feikna verðmæti
höfðu verið dregin á land og
að margir menn á sjó og landi
höfðu haft mikið upp úr sild-
inni. Mikil atvinna var í Rvík
og á Siglufirði um hávetur-
inn af þessum ástæðum, og
kommúnistar, sem voru álíka
góðgjarnir og venjulega í garð
pólitískra andstæðinga, sögðu
að ríkisstjórnin, sem þá var
nýsezt að völdum, hefði hinar
mestu áhyggjur af þeirri vel-
megun, sem af þessu stafaði
hjá alþýðu manna. Hitt mun
þó réttara, að síldargangan
mikla í Hvalfirði hafi létt
nokkuð störf þáverandi ríkis-
stjórnar, þvi að hún jók til
muna gjaldeyristekjur lands-
ins á árinu 1948. En afkoma
síldveiðiskipanna í Hvalfirði
var mjög misjöfn, enda
þurftu flestir að fá sér sér-
stakar Hvalfjarðarnætur, af
því að síldin var smærri en
Norðurlandssíld. Allmikið var
um skemmdir á nótum af því,
að síldarmagnið var mikið og
næturnar rifnuðu oft án þess
að nokkuð næðist af því, sem
í þeim var.
★
í reikningum síldarverk-
smiðja ríkisins fyrir árið 1948
sést að þær hafa þennan vet-
ur unnið úr 960 þúsun mál-
um af Hvalfjarðarsíld, en
auk þess var nokkuð unnið
í hinum fyrrnefndu smáverk-
smiðjum við Faxaflóa. Úr
þessari síld voru unnar um
15300 smálestir af síldarlýsi
og um 24300 smálestir af síld-
armjöli. Fyrir afurðir þessar
fengust um 69 milljónir króna
í erlendum gjaldeyri. Verk-
smiðjurnar keyptu síldina
upp úr skipum í Reykjavík,
en Landssamband útvegs-
manna sá um afgreiðslu síld-
veiði- og flutningaskipa. Varð
kostnaður við flutning síld-
arinnar norður og geymsla og
í Hvalfirði
1947-48
flutningur í Reykjavík geysi
mikill, og á Siglufirði varð að
flytja mikið af síldinni á bif-
reiðum frá flutningaskipun-
um að þróm verksmiðjanna.
Rekstursniðurstaða verksmiðj
anna var sú, að þær töpuðu
nokkuð á fjórðu millj. króna
(3,3millj.) á Hvalfjarðarsíld-
inni, og þar sem einnig hafði
orðið stórtap á sumarvinnsl-
unni (4,7 millj kr.) heimilaði
Alþingi 1949 ríkisstjórninni
að taka lán til að bæta verk-
smiðjunum tapið á Hvalfjarð
arsíldinni. Þessa upphæð varð
ríkissjóður að greiða af því
að síldin kom í Hvalfjörð, en'
sjálfsagt hefir hún að meira
eða minna leyti greiðst í rík-
issjóðinn aftur á ýmsan hátt
vegna tekjuauka þess, er í
landinu varð af sömu ástæð-
um.
Þegar um veturinn var haf-
inn mikill og margs konar
undirbúningur til að veita
síldinni viðtöku á næsta
hausti. Verksmiðjurnar, sem
fyrir voru við Faxaflóa voru
stórauknar og endurbættar.
Stór síldarverksmiðja var og
byggð í Örfirisey. Hæringur
var keyptur í Vesturheimi og
gerður að fljótandi sildar-
verksmiðju með það fyrir
augum, að hægt væri að
vinna í honum jöfnum hönd-
um sunnanlands og norðan.
Ennfremur voru ríkisverk-
smiðjurnar fyrir norðan bún-
ar undir síldarmóttöku haust
ið 1948, og löndunartæki flutt
frá þeim til Reykjavikur.
Til þessara framkvæmda
allra var varið mörgum tug-
um milljóna. í ofvæni biðu
menn síldarinnar þetta haust
og einnig haustið 1949. En
Hvalfjarðarsíldin kom ekki,
og nú vita menn, hvað sem
öðru líður, að síldargangan
mikla í Hvalfjörð var sérstakt
happ, sem ekki er hægt að
treysta á, enda þótt vera megi
að slíkt happ eigi eftir að
endurtaka sig. Sumir segja
raunar, að þarna hafi ekki
verið um mikið happ að ræða,
þegar öllu er á botninn hvolft
því að það sem upp úr síld-
inni hafðist, hafi verið fest
í framkvæmdum, sem nú séu
til lítilla nytja. Hér hefir þó
a. m. k. bætzt nýr og athygl-
isverður þáttur við lífsreynslu
íslendinga. Af því má þann
lærdóm draga, að varhuga-
vert sé að byggja framtíðar-
áætlanir þjóðarinnar á öðru
eins happdrætti, og Hvalfjarð
arsíldin reyndist.
ELDURINN
gerir ekki boð á undan sér!
Þeir, sem eru hyggniir
tryggja strax hjá
Samvinnutryggingum
tltbreilið Tíntahh
jtughjAil í T'mamtn
17. og 18. júlí voru dýrmætir
dagar á Suðurlandi. Báða þá
daga voru góðir þurrkar, og
þess var heldur ekki vanþörf,
því að bændur voru búnir að
slá mikið í túnum, en hlýtt í
veðri, og þá skertimist hey miklu
fyrr en í kuldatíð. Þessa daga
mun miklum heyjum hafa verið
bjargað. Slíkir dagar eru gleðí
dagar í sveitum landsins.
Enn er þó of skammt liðið
af slætti til þess, að nokkuð
verði spáð um heyfenginn í
haust. Sumstaðar á landinu er
sláttur líka enn skammt á veg
kominn, vegna tregrar sprettu,
en oft getur úr rætzt með sprett
una síðar og heyskapur orðið
sæmilegur, ef tíð leyfir, þótt
byrjað sé í síðara lagi.
Hægara er nú en áður að fylgj
ast með framleiðslustörfunum
á landi og sjó og gera sér grein
fyrir, hvað mönnum verður á-
gengt í einstökum landshlutum,
og er það mest útvarpinu að
þakka. Þetta eykur hinn al-
menna áhuga þjóðarinnar á
framleiðslustörfunum, og hver
stétt hefir aðstöðu til að vita
hvernig öðrum gengur. Sveita-
fólkið fylgist daglega með síld-
veiðunum, eins þar sem aldrei
sér sjó, og sjómennirnir geta
vitað, hvenær þurrkur er í sveit
unum, ef þeir hlusta vel á út-
varpsfréttirnar. Bæjarbúinn,
sem inni situr fylgist líka með
í baráttunni við náttúruöflin,
og styrkir þá, sem í því stríði
eiga með góðum óskum og hlýj
um hug.
Það væri raunar rangt, að
halda, að þeir, sem jörðina erja
og sjóinn sækja eigi alltaf í
stríði ðg líf þeirra sé eintómt
strit og armæða. Þeir vinna
margan sætan sigur, og eiga
ekki færri ánægjustundir en
aðrir. Útivinna á sjó og landi
er holl fyirir líkama og sál,
ef menn þurfa ekki beinlinis að
ganga fram af sér. Sjómaður-
inn og bóndinn þurfa ekki að
öfunda skrifstofumanninn, búð-
arþjóninn eða eyrarvinnumann
inn og gera það yfirleitt ekki.
Það er rangt, að erfiðisvinna
lami menn andlega, þvert á
móti. Hófleg erfiðisvinna skerp
ir hugsunina og auðgar hana
að viðfangsefnum. En ofþreyta
lamar hugann, af hverju sem
hún stafar. Ofþreyta tauganna
er þó verri í því efni en of-
þreyta vöðvaaflsins. Og ýmsir
hafa orð á því, að bæjarbúar
séu slæmir á taugum, jafnvel
ungt fólk. Til þess eru ýmsar
ástæður.
Ég hefi heyrt suma segja, að
Tíminn flytji fjölbreyttari inn
lendar fréttir enn önnur blöð.
Að hann geri sér far um að
afla frétta sem víðast af land-
inu, en einskorðar sig ekki við
það, sem hægt er að fá að vita
í Reykjavík. Þetta þykir mér
vænt um. Viðburðir gerast ekki
! eingöngu í þéttbýlum eða öðrum
löndum. í hverri sveit, í hverju
þorpi, á hverju heimili, og jafn
vel þar sem enginn maður á
heima, er alltaf eitthvað að
gerast. Það er ekki allt „spenn-
andi“ sem kallað er, en getur
verið merkilegt eigi að síður
og fyllilega frásagnarvert.
Tveir menu bjuggu á sama
bæ. Þeir fóru oft báðir saman
í kaupstaðinn. Annar sagði
j venjulega, þegar heim kom, að
j ekkert væri að frétta. Hinn
. kunni ævinlega frá fréttum að
segja. Hann tók eftir öllu, sem
' fyrir augu og eyru bar í kaup-
; staðarferðinni og gleymdi því
1 ekki, hafði gaman af að segja
frá því og kunni það. Hann
hlakkaði til að segja frá, en
ýkti ekki, því að hann var
manna sannorðastur. Hann
hefði getað orðið góður blaða-
maður.—
Viðburðir eru margir, en þeir
verða ekki alltaf að fréttum.
Margt er þess vert, að frá því
sé sagt, en enginn gerir það.
Mörgum er í minni sagan af
Islendingnum við hirð Haralds
harðráða, sem sagði þá frá för
konungs til Miklagarðs. Sjálfur
var hann ekki í þeirri för, en
nam söguna af öðrum manni
á Alþingi, en sá hafði verið
konungsmaður. Það er svipuö
list að segja sögur og fréttir,
a. m. k. ef um sannar sögur
er að ræða. Ýkjur geta verið
skemmtilegar, en íþrótt frétta-
mannsins er í því fólgin að
segja satt frá og jafnframt svo
að gaman sé að. Það er þörf
íþrótt og göfug, og dagblöð nú-
tímans veita mikil tækifæri til
að stunda þessa íþrótt og þroska
hana.
Gestur.
Jarðarför mannsins míns
SIGURÐAR ÞÓRÐARSONAR
frá Urriðaá
fer fram frá Fossvogskirkju mánudaginn 24. þ. m. kl.
13,30. Jarðarförinni verður útvarpað.
Blóm og kransar afbeðið.
Guðríður Gunnlaugsdóttir
;; Muniö að blaðgjald ársins
er fallið í gjalddaga
▼
TIMINN
41CLYSL\GASIMI TtMANS £R 8130«