Tíminn - 07.09.1950, Side 4

4.
TÍMINN, fimmtudaginn 7. september 1950.
195. blað.
Kanadastjórn. relsir Stepkan
G. Stepkanssyni minnismerki
Hróðri Stephans G. Stephanssonar skálds, hefir einungis
verið haldið á lofti af íslendingum hér heima og í Kanada.
Þó að menntamönnum í Kanada hafi verið kunnugt um
fcókmenntaafrek Stephans G. Stephanssonar, vissi alþýða
manna lítið eða ekkert um hann að undanteknu fólki af
rorrænum stofni. Nú hefir sambandsstjórn Kanada og fylk-
isstjórn Alberta láíið reisa honum fagurt minnismerki í
bænum Markerville í Alberta fylki og tekið hann þar með
í tölu ágætustu skálda þjóðarinnar Grein sú, sem hér fylgir
er eftir Kerry Wood og birtist í blaðinu „The Country Guide“
undir fyrirsögninni „Minnismerki stórmennis“.
Nefnd sú í kanadiska þing-
inu, er hefur með sögustaði
og minnismerki að gera, hef-
ur heiðrað byggð þessa mikla
norræna rithöfundar með því
að reisa honum minnisvarða
í bænum Markerville í Al-
berta í Kanada, en þar dó
Stephan G. Stephansson 11.
ágúst 1927. Minnismerkið var
svo afhjúpað 4. september í
sumar.
Stephan G. Stephansson
fluttist á unga aldri til Kan-
ada og reisti sér bú í Mark-
ervillehéraði í miðju Alberta
fylki, ásamt nokkrum íslenzk
um fjölskyldum. Hann bjó
þar um 30 ára skeið og ól þar
upp börn sín. í hinum fáu
frístundum sínum orkti hann
ljóð sín á móðurmáli sínu og
sendi þau til íslands, þar sem
þau voru birt í tímaritum.
Frægð þessa rithöfundar
barst fljótt um öll Norður-
lönd. í Kanada og öðrum
löndum var Stephan hið elsk
aða og mikilsvirta skáld allra
þeirra er voru af norrænu
kyni. Hann fór einu sinni
heim til íslands eftir að hann
flutti vestur og veitti ís-
lenzka þjóðin honum þá hlýj
ar viðtökur og sýndi honum
mikinn sóma.
Prófessor M. H. Long, sem
kennir sögu við ríkisháskól-
ann í Alberta, er í þingnefnd
þeirri sem hefur með sögu-
staði og minnismerki þjóð-
arinnar að gera. Þegar til-
laga kom fram um að reisa
Stephan G. Stephanssyni
minnisvarða, skrifaði prófess
or Long til fyrverandi kenn-
ara síns í Oxford í Englandi
til að spyrja um frægð skálds
ins.
Þessi kennari prófessors
Long er Sir William A.
Craigie, sem er sennilga af
enskum mönnum, gagnkunn
ugastur norrænum bókmennt
um. Prófessor Long bað Sir
William um hreinskilna skoð
un á stöðu Stephans sem
skálds. Prófessor Long hafði
auðvitað heyrt mikið talað
um hversu mikið skáld Steph
an hafði verið á islenzka
tungu, en hann vildi heyra
óhlutdrægan dóm frá heims-
kunnum bókmenntamanni.
Hér er útdráttur úr bréfi
Sir William til prof. Long:
„Mér er það mikil ánægja
að heyra þá ákvörðun stjórn-
arinnar að reisa eigi minnis-
varða til minningar Steph-
ans G. Stephanssonar. Ég get
vissulega sett hann í hóp með
stórskáldum; ekki aðeins fyr
ir sérstöðu hans í nútíma ís-
lenzkum bókmenntum, held-
ur það að mikill hluti ljóða
hans sýna djúpa hugsun og
mátt túlkunar sem einkennir
hin stærstu skáld allra
þjóða.“
Prófessor Watson Kirkconn
el hefur haft þessi orð um
Stephan G.: „Um yrkisefni
hans, sem tekin eru að mestu
leyti úr hinu daglega lifi á
sléttunum og úr íslenzku þjóð
| lífi, hefur hann farið hönd-
um hins mikla snillings,
j enda hefur hann stundum
verið talinn mesta skáld i
samveldislöndum Bretlands.“
| „Ég er ekki nógu gagn-
kunnur öllum skáldskap í
samveldislöndunum,“ segir
I Craigie „til þess að dæma
réttmæti þessara orða en ég
I held að mér sé óhætt að segja
að ef Stephan G Stephans-
son hefði ritað eins mikið og
' vel á ensku og hann gerði á
íslenzku mundi hann hafa
hlotið sess með allra fremstu
1 skáldum Kanada.“
| Prófessor Long og Charles
H. Snell landmælingamaður
fóru til hins gamla heimkynn
j is skáldsins til að ákvarða
1 staðinn þar sem minnismerk
1 ið skyldi reisa. Gröf hins
1 mikla skálds er á jörð hans
þar sem nokkrir af fjölskyldu
hans eru einnig jarðaðir.
Einn af sonum skáldsins,
Jakob, býr á landnámsjörð
1 hans í Markerville. Margir
j hlutir sem skáldið átti eru
enn til. Jakob geymir stól og
skrifborð föður síns og marga
Minnismerkið á gröf Stepans
G. Stephanssonar
aðra muni er hann átti.
Fjölskylda Stephans G.
Stephanssonar og nokkrir ís-
lenzkir vinir hans hafa reist
honum, á gröf hans, fagran
minnisvarða sem ber vott um
þá ást og þá virðingu sem
hann naut meðal þeirra. Und
ir bronzskildinum í minnis-
varðanum er innsiglað skríni
sem inniheldur eintök af ljóð
um skáldsins. Ljóðlínur úr
kvæðum hans eru greyptar í
legsteininn.
Hinn nýi minnisvarði sem
ríkið lét reisa er ekki á gröf
skáldsins, þar sem búið var
áður að reisa fagurt minnis-
merki. Heldur var það reist
í skrúðgarðinum i Marker-
ville við Medicine ána, sem
skáldinu þótti svo vænt um.
Stephan G, Stephansson
mundi sjálfur hafa kosið
þennan stað á leikvöllunum
við hina litlu á, þar sem hann
gat heyrt og séð til leikja
æskuiýðsins, sem hann unni
svo mjög.
Þankar um útgerðarmál
Eftir dr. Jón Dúason
5
ff
Við, sem höfum lagt hönd
á það, að smíða árabát, vit-
um hve mikið efni fór í hann,
og hvað það kostaði, og vit-
um líka hvers virði vinnan
við smíði var í tómstundum
að vetrinum, — okkur er það
ofur ljóst, að ekki þurftu ára
bátarnir að ganga nema
tíma og tima úr árinu, svo
að hlutirnir af þeim borguðu
fljótlega allt verð bátsins.
En það gegnir allt öðru
máli um þá ca. 100 tonna vél
báta, sem nú er róið á með
sama hætti og á árabátun-
um forðum. Útgerð þeirra er
svo dýr ,að engin von er til,
að hún geti borið sig, nema
þeir séu í mokafla allt árið.
Meira að segja á vertíð hér
við land eru þeir, fjárhags-
lega séð, ekki samkeppnis-
færir við góða 30 tonna báta.
Þeir vinna tæpast meira verk
eða skila mein afla en 30
tonna bátar geta borið, en
eru miklu dýrari í rekstri en
30 tonna bátarnir.
Svo þegar vetrarvertið lýk-
ur, eru þessir stóru bátar
bundnir við hafnarbakka
eða hafðir í fyrirsjáanlegum
taprekstri allan hinn hluta
ársins, eða ennþá meiri tap-
rekstri, ef tap varð á þeim
á vetrarvertíðinni.
Svo er komð til þings og
stjórnar og krafist, að landið
borgi hallareksturinn á þeim.
Fyrst var sú aðferð höfð, að
landið ábyrgðist bátunum á-
kveðið verð fyrir fiskinn,
sem var miklu hærra en mark
aðsverðið. En svo þegar á-
stand þessarar útgerðar varð
svo mikið og dýrt, að það
sprengdi ramma mcguleik-
anna, þá var krónan felld.
En auðvitað breytir krónu-
fellingin engu um það, að
þessir dýru bátar geta ekki
svarað reksturskostnaði hér
við land nema helst á vetrar-
vertíð. Með nýsköpunarkaup
unum á þeim og ráðslagi út-
gerðar þeirra hefur þjóðin
komið sér upp einskonar Þor
geirsbola, sem nú er að sliga
landið fjárhagslega.
Útgerð þessara stóru og
dýru báta er því aðeins mögu
leg — fjárhagslega séð — að
þeim sé siglt milli landa og
hafðir í útilegu á þeim slóð-
um við norðanvert Atlants-
haf, þar sem afli er mestur á
hverjum tíma árs, og haldið
út allt árið. Minna dugir ekki.
Það helzta — og raunar
einasta, — sem við íslending
ar getum gert við þessa báta,
er að sigla þeim, þegar vetrar
vertíð sleppir, til Grænlands
og hafa þá þar í útilegu allt
vorið, sumarið o g eins langt
fram á vetur og tök verða á.
Það er vissulega fyrir neð-
an allar hellur, að ísl. þjóðin
greiði tapið á sjávarútvegi,
sem ekki er starfræktur, en
(Framhald á 6. síðu.J
Bóndi sendir Tímanum eftir-
farandi hugleiðingu í tilefni af
útvarpserindi, sem hann segist
hafa hlustað á nýlega:
„Fyrir skömmu var einn af
„leiðandi" mönnum landbúnað-
arins að fræða íslenzka útvarps-
hlustendur á því, að það væri
hin mesta glópska af íslend-
ingum að leggja nokkra áherslu
á það að auka grasræktina í
landinu, fyr en allir bændur
væru búnir að koma sér upp
fullkomnum heygeymslum —
og það helzt, að því er manni
skildist, votheysturnum.
Mér fannst þetta nokkuð ný-
stárleg kenning, og hugsaði sem
svo, að seint hefði þetta land
byggzt, ef allir menn hefðu haft
svipaðar skoðanir á þessu og
útvarpsfyrirlesarinn.
En í þessu landi bjuggu menn
næstum í 10 aldir, án þess að
eiga hlöðu yfir heyfeng sinn —
i og höfðu þó landbúnað fyrir
lífsframfæri, að langmestu leyti.
Og undirstaða landbúnaðarins
hefir frá upphafi vega verið
grasið, bæði það sem búfénað-
urinn beit á jörðinni, og hitt,
sem heyjað var honum til vetr-
arfóðurs.
Það er að vísu rétt, að oft
hefir verið erfiðleikum bundið
að nýta grasið á jörðinni vegna
óhagstæðs tiðarfars og þá ekki
hvað sízt vegna langvinnra ó-
þurrka um heyskapartimann,
sem iðulega þjá flesta hluta
landsins til skiptis. En á gras-
inu hefir samt íslenzká þjóðin
óbeinlínis dregið fram lífið,
meira en nokkru öðru, og mundi
afkoma hennar þó hafa verið
stórum betri, ef að ekkert hefði
þjáð hana annað en misbresta-
samt tíðarfar. — Og enn um
aldir mun grasið verða undir-
staða íslenzks landbúnaðar —
og framfarir hans byggjast á
meira og betra grasi.
Um hitt eru svo ekki skiptar
skoðanir, að það er ein höfuð-
nauðsyn, að gera nýtingu grass-
ins, heyöflunina og heyverkun-
ina, betri, ódýrari og öruggari
en hún er nú í dag, hvort sem
heyið er þurrkað eða verkað sem
vothey. Og ég er þeirrar skoðun-
ar, að þar sé aukin og bætt vot-
heysverkun fljótvirkasta úr-
ræðið.
En þetta er ekki ný kenning.
Þetta hafa ýmsir beztu búnað-
arfrömuðir þjóðarinnar prédik-
að fyrir bændum um meir en
hálfrar aldar skeið, og er að því
bæði skaði og skömm, hve seint
sá róður hefir gengið. Það er
því allra þakka vert að halda
áfram að brýna bændur til auk-
inna framkvæmda r þeim efn-
um, En ég er hræddur um, að
sá áróður kunni að hafa öfugar
verkanir, ef hann er borinn
fram af slíku einsýni sem því,
að fordæma samtímis fram-
kvæmdir, sem miða að því að
til sé nægilega mikið af heyi til
þess að verka, í þessum ágætu
votheysgeymslum. Enn er þó
þurrheysverkun ekki óþekkt
fyrirbrigði, og sjaldan rignir
samtímis um allt land.
Og að lokum langar mig til að
segja frá því, sem fyrir mig bar,
nokkru eftir að ég hlýddi á áð-
urnefnt útvarpserindi — og
sem kom mér til að taka penna
í hönd. Á fornu höfuðbóli, þar
sem þúsundir manna höfðu lif-
að á liðnum öldum án þess
lengst af að eiga hlöðukofa,
hvað þá votheysturn, hafði ver-
ið hafizt handa, af miklum
stórhug, að byggja staðinn upp
að nýju, í nýjum stíl og nýju
umhverfi. Og þar sá ég hina ný-
stárlegu kenningu í verki. Tveir
reginháir votheysturnar gnæfðu
þar við himinn, mikillátir hið
ytra, en ósköp innantómir, þvi
að í þá hafði aldrei komið hey-
strá, og útlit var ekki björgulegt
um að það yrði á næstunni.
Það hafði sem sé farið svo hér
eins og oft vill verða, að ekki
var fé fyrir hendi til að gera
allt í einu, sem óskað var.
Og þá var farið eftir forskrift
íyrirlesarans.
Grasræktin, sem búið þó átti
að byggjast á, var vanrækt, en
allri orku beint í byggingu turn-
anna, sem nú undirstrikuðu
ömurleika hins ógróna lands.
Og ég spurði sjálfan mig: Er
þetta það sem koma skal?
Það er sannarlega örðugleik-
um háð að reka búskap á fs-
landi, þó að nóg sé grasið, ef
engin hús eru fyrir hendi til
geymslu heyforðans. En það er
með öllu vonlaust að ætla sér
og fleyta sér fram á landbún-
aði hversu vandaða votheys-
turna sem maður eignast — ef
ekkert er til að láta í þá“.
Þetta segir nú bréfritarinn og
mun ég ekki blanda mér neitt
að sinni í deilu hans og útvarps-
íyrirlesarans. Starkaður.
HANGIKJÖT
Nægar birgðir fyrirliggjandi
Ný framieiðsla kemur
í hverri viku
REYKHÚS S.Í.S.
Sími 4241.