Tíminn - 16.09.1950, Qupperneq 4

4.
TÍMINN, laugardaginn 16. september 1950.
203. blað.
Úr dölum Skagafjaröar
Ég var að lesa greinina:
Glöð og hraust æska unir vel
hag sínum í Vestmannaeyj -
um við framleiðslustörf og
fjölþætt félagslíf. (Tíminn 9.
ágúst).
Ég hafði ánægju af lestr-
inum. Mér finnst vel til fall-
ið, að blöðin geti þess sem
gott er, eigi að síður en hins,
er miður fer.
Og þó ekki sé nema gott
um það að segja, er blöðin
flytja greinar um merka for-
feður, þá hygg ég að fullyrða
megi, að merkar sagnir um
samtíðarmenn séu eigi síður
gagnlegar til hvatningar og
uppörfunar. Ekki sízt sögur
af æskumönnum, því of oft
kveður við þann tón, að æsk-
an vilji ekki annað en ærslast
og skemmta sér. Þetta er
vissulega ekki rétt. Enn ger-
ast margar hetjusögur á ís-
landi. Líka meðal unga fólks-
ins.
★
Þeir, sem halda, að ekki sé
dugur í unga fólkinu, ættu að
fara í sumarleyfinu sínu
norður að Merkigili í Austur-
dal í Skagafirði og skoða
steinhúsið, sem fjórar ungar
stúlkur byggðu þar í fyrra-
sumar, með tveimur sjötug-
um mönnum.
Á Merkigili býr ekkjan Mon
ika Helgadóttir, dóttir hins
góðkunna bændaöldungs,
Helga Björnssonar frá Ána-
stöðum í Skagafirði og Mar-
grétar Sigurðardóttur konu
hans. Voru þau hjón alkunn
í sinni sveit fyrir mikinn
dugnað og myndarskap.
Á sínum yngri árum gekk
Monika í flest karlmanns-
verk, ef því var að skipta, en
í seinni tíð hefir hún verið
heilsuveil mjög, og því orðið
að hlífa sér við miklu erfiði.
En þessi heilsulitla ekkja átti
þann óbilandi dugnað og
kjark að halda áfram búskap
á afskekktri og erfiðri dala-
jörð, er hún fyrir nokkrum
árum missti mann sinn frá
sjö börnum, flestum ungum.
Og kunnugir fullyrða, að
búið hafi ekki gengið saman
hjá þeim mæðgum.
Ekki vílaði Monika heldur
fyrir sér að fara til Reykja-
víkur til kaupa á efni því, er
vantaði til byggingarinnar og
ekki fékkst nyrðra.
Dæturnar eru nú fjórar
fullorðnar. Þær fluttu sand
og möl. Hrærðu steypuna og
steyptu. Gengu að öllum verk
um eins og duglegustu karl-
menn. Skammt fyrir utan
bæinn er Merkigilið. Það er
ófært vörubifreiðum. Allt efni
varð því að flytja á klökkum
og kerrum, en þær mæðgur
settu það ekki fyrir sig frem-
ur en aðra erfiðleika. Eru slík
þrekverki verð þess, að þeirra
sé lengi minnst.
Fremsti hreppur í Skaga-
firði, vestan Héraðsvatha,
heitir Lýtingsstaðahreppur.
Það er blómleg byggð, þð af-
skekkt sé. Og þó allra fremstu
jarðirnar hafi lagst í eyði,
hafa í þeirra stað risið upp
nýbýli utar í sveitinni, svo að
heldur hefir fjölgað býlum í
hreppnum.
Þar eru heitar laugar víða.
Gróðurhúsarækt og fleira, er
sýnir framtak og menningu.
Unga fólkið hefir byggt ný-
býlin. — Eitt þessara nýbýla
heitir Varmilækur, og er
byggt úr Skíðastaðalandi. Það
lét reisa rúmlega tvítugur
JVukkiir afrcksverk unga fúllisins ]iar
unglingur með báða fætur |
alveg máttlausa og báðar
hendur nær því eins.
Er saga þess manns svo
merkileg, að hún ætti löngu
að vera skráð. Og þú, sem
tapað hefir trú á unga fólk-
ið, farðu til Gunnars í Varma
læk, og hann mun gefa þér
aítur trú þína.
Hann er aðeins 29 ára gam-
all, og líkami hans hefir ver-
ið vanmegna í 'nær 15 ár. Þó
hefir hann aldrei látið bug-
ast. Ekki látið falla eitt æðru
orð. Ef þú heldur að þar sé
víl og vol, þá bregður þér í
brún. Þar er ekki talað um
veikindi, en flest annað milli
himins og jarðar. Þar er glað
værð og gamansamur ung-
ur maður, sem talar um lífið
eins og hann væri heilbrigð-
ur og gæti tekið fullan þátt í
störfum þess og leikjum.
Það eitt, að vera ávallt glað
ur og reifur, þrátt fyrir slík
veikindi, er mikil þrekraun.
En Gunnar hefir gert fleira.
Aðeins 4 ára gamall kenndi
hann sjúkleikans. Fæturnir
urðu fyrst máttlausir. Hend-
urnar voru þá heilbrigðar. Þá
var að nota þær. Og Gunnar
fór að sauma.
Hann hafði auðvitað ekkert
lært til þess. en hann átti
næman smekk og haga hönd.
Og umfram allt átti hann ó-
bilandi kjark og einlægan at-
hafnavilja. Hann vildi skapa
eitthvað nýtt. Það fullnægði
honum ekki að fara troðnar
slóðir. — Hann keypti sér
fataskinn. Sneið og saumaði
úr því blússur. Módelið bjó
hann til. Þær þóttu góðar og
hentugar, svo að bráðlega
varð Gunnar að fá sér tvær
aðstoðarstúlkur til þess að
fullnægja eftirspurninni.
Seinna bjó hann einnig til
húfur, inniskó og vinnu-
vettlinga. Sneið allt sjálfur,
og sagði fyrir um allt.
En svo tók einnig að draga
mátt úr höndum og hand-
leggjum. Við það varð ekki
spornað. En þó Gunnar yrði
að sætta sig við að hætta að
sauma heldur hann iðnaðin-
um áfram. Segir fyrir öllu.
Útvegar efni o. fl. o. fl.
Gunnar er fæddur á Mæli-
fellsá í Skagafirði 9.2. 1921.
Sonur hjónanna Jóhanns P.
Magnússonar frá Gilhaga og
Lovisu Sveinsdóttur frá Mæli
felli. Standa að honum mjög
merkar og góðar ættir. Er
hann, svo að eitthvað sé
nefnt, 5. ættliður frá Árna
biskupi Þórarinssyni. Og afi
hans, Sveinn Gunnarsson frá
Mælifel.V;á, er minnisstæður
þeim, er hann þekktu, sakir
atorku, mannkosta og óvenju
fjölþættra hæfileika. Er það
sumra manna mál, að Gunn-
ar likist nokkuð þessum afa
sínum.
21 árs giftist Gunnar góðri
og gerfilegri konu, Þuríði
Kristjánsdóttur og sama ár-
ið reistu þau nýbýlið Varma-
læk..
Eins og nærri má geta,
töldu margir það úr að þessi
fatlaði maður legði í slíkt. En
Gunnar lét ekki draga úr sér
kjarkinn. Hann var illa sett-
ur með iðnað sinn á æsku-
heimili sínu. Vildi líka eignast
eigið heimili. Það á við hann
sem skáldið segir: „Hann
kann ei að æðrast þó inn
komi sjór, og endur og sinn
gefi á bátinn.“
Nú viðurkenna allir, að
hann hafi haft rétt fyrir sér.
★
Næsti bær utan við Varma-
læk er Reykj avellir. Þar hef-
ir einnig gerst óvenjuleg og
merkileg saga.
Tveir bræður, 17 og 19 ára
gamlir, frændur Gunnars,
sonarsynir Sveins frá Mæli-!
fellsá, eru langt komnir að
byggja myndarlegt íbúðar-1
hús. Hlýtur maður að undr- j
ast vinnuafköst og vand- j
virkni þessara drengja. Þarf
ei að óttast um framtíð ís-
lenzkra dala, á meðan þar al-
ast upp og una slíkir ungling-
ar. —
★
Ekki get ég skilið svo við
„Lýtinga“ að ég minnist ekki
hins myndarlega barnaskóla-
húss, er þeir eiga í smíðum.
Það er byggt við Steinsstaða-
laug. Upphitað með hvera-
vatni og raflýst. Er það
hreppsbúum til mikils sóma,
og er það eitt er sannar dugn
að og menningu þessa dala-
fólks, að það reisir nú á þess-
um erfiðu árum, eitt myndar-
legasta skólahús i sveit. Kenn
arinn, Hersilía Sveinsdóttir,
þakkar það góðri samvinnu
hrepps og skólanefndar á-
samt stuðningi námsstjóra
og fræðslumálastjóra, en
kunnugir fulyrða, að án á-
hrifa og afskipta kennarans
mundi þessi bygging skammt
komin. Þykir mér það trú-
legt. Kennarinn er dóttir
Sveins frá Mælifellsá, og vis-
ast eins og hann, það sem
hún sýnist, og vel það. Benda
og ótvírætt til þess ummæli
bónda eins þar nyrðra, er
hann sagði: „Það er ekki
lengur neinn útpartur eða
frampartur í þessum hrepp,
og engin pólitík heldur. Hér
er bara Hersilía.“ Þó að slík
ummæli séu öfgar, eru þau
einnig viðurkenning á hæfi-
leikum og skapfestu.
Enginn greindur maður tek
ur sér slík orð í munn, nema
um sterkan persónuleika.
Er það gleðilegt ef „Lýt-
ingar“ kunna að meta kenn-
ara sinn, því vanmat samtíð-
arinnar hefir orðið of mörg-
um góðum kennurum fjöt-
ur um fót.
Læt ég svo þessum þátt-
um lokið að sinni, þó fleira
mætti telja, sem merkilegt er.
Vísast gerast líkar sögur
víðar á landinu, og væri vel,
ef einhver sannorður maður
ritaði þær, því vel eru þær
þess virði að geymast. Það á
að geta þess, sem gert er vel.
II.
tslcndiiigaþscttir ...
(Framhald af 3. síðu.)
skilið sveitinni og mannfé-
laginu, er mikill og góður.
Hópur hraustra og mannvæn
legra barna, sem vilja byggja
og nema þetta land, taka við
þar sem ykkar kraftar þrjóta.
Jón Sigurðsson.
BergurJónsson
Málaflutningsskrifstofa
Laugaveg 65, simi 5833
Heima: Vitastíg 14.
Pétur Jakobsson fasteignasali
hefur sent pistil um Stranda-
kirkju og fer hann hér á eftir:
„Selvogurinn í Árnessýslu er
sveit, sem hefir verið afskekkt
og einangruð frá alfaraleið
þegna vors strjálbyggða lands.
Selvogshreppurinn hefir verið
einskonar ríki í voru ríki. Þar
hafa búið öldum saman frið-
samir sómamenn. Tjáð er mér,
að félagslíf hafi verið þar gott
og svo sé enn. Þar hafa og höfð-
ingjar í stétt bænda vorra setið
á ýmsum tímum, ríkir og vold-
ugir.
f Selvogi stendur hin fræga
kirkja að Strönd. Er mikil og
og merkileg þjóðsaga um upp-
runa hennar. Fáir landsmenn
hafa séð þá kirkju eða komið í
hana. Veldur því samgönguleys-
ið við Selvog, allt til sumars-
ins 1949? Hinsvegar hefir
Strandakirkja, en svo er hún
venjulega nefnd, verið í hvers
manns meðvitund og á hvers
manns vörum ,um aldaraðir.
Að sjálfsögðu hefir sagan um
uppruna kirkjunnar, samgöngu
leysið við Selvog, persónulegt
kynningarleysi við hús og stað
orðið þess valdandi að ævintýra
ljóma hefir verið varpað á kirkju
þessa af kynslóðunum. Hefir
kirkjan orðið svo mikil í fjar-
lægðinni, að menn hafa heitið
á hana sér til sálubóta, árs og
friðar. Er því kirkja þessi stór-
rík, langauðugasta kirkja í land
inu, að lútherskum sið. Hefir
kirkjan um aldaraðir þótt góð
til áheita og svo mun verða á
ókomnum öldum.
Kirkjan er lágreist og hrör-
legt hof, sem stendur á eyði-
hól, en samt er það svo, að
flestum mun finnast staðurinn
heilagur, sem kirkjan stendur
á, og hún sjálf full af heilögum
anda. Síðastliðið sumar kom ég
í kirkjuna að Strönd í Selvogi.
Er Selvogurinn kominn í al-
faraleið. Komst hann það með
lagningu hins nýja vegar, hins
svonefnda Krísuvíkurvegar. Ligg
ur vegur þessi af Reykjanesvegi,
lítið eitt sunnan við Hafnar-
fjörð, suður með Kleifarvatni
að vestan um Krísuvíkurland
og Selvog norðaustur Ölfus og
á Suðurlandsbraut.
S. 1. sumar var messað í
Strandakirkju á hverjum sunnu
degi mánuði þá, sem ferða-
mannastraumur er mestur um
landið. Hlýddi ég á messu í
þessari frægu kirkju. Þótti mér
það yndisleg stund. Var kirkjan
full kirkjugesta. Eftir messu
heyrði ég suma segja að ræða
prestsins hefði verið bragðdauf.
Ég var ekki á sama máli. Mér
fannst þessi guðsþjónusta góð
og í alla staði ná tilgangi sín-
um.
Ég held að við eigum að út-
rýma hjá okkur þeirri kreddu,
að fara í kirkju til að krefja
prestana um óeðlilega stólþjón-
ustu. Menn eiga að koma sam-
an í kirkju til þess að samein-
ast í lofi og tilbeiðslu til hins
mikla höfundar lífsins. Kirkju-
gestirnir þurfa að samstilla sig
helgi og virðuleik athafnarinn-
ar, svo að í kirkjunni sé ein sál
meðan á athöfninni stendur.
Fari menn í kirkju með slíku
hugarfari, þá er ég sannfærður
um, að þeim finnst messan
skemmtileg, enda þótt einstök-
um liðum athafnarinnar kunni
að vera í einhverju ábótavant,
eftir ströngustu kröfum, og það,
ef til vill oft og einatt ósann-
gjörnum.
Aðeins eitt kom mér undarlega
fyrir sjónir í Stranda-kirkju.
Það var skrín Magnúsar Torfa-
sonar fyrrum sýslumanns og al-
þingismanns. Skrín hans stend-
ur sunnan við altari kirkjunnar.
Er það fagurlega gert, og á
því stendur fagurlega gerður
kross. Ég hef aldrei séð neitt
þessu líkt í kirkjum þessa lands.
Ég spurði sjálfan mig hvemig
á þessu gæti staðið. Rann þá
upp fyrir mér mynd Magnúsar
Torfasonar, eins og hún var, er
hann starfaði mitt á meðal vor,
fyrirmannlegur, höfði hærri en
aðrir menn, mikið yfirvald, mik
ill búmaður fyrir sitt lögsagnar
umdæmi, mikill málafylgjumað
ur, mikill og traustur flokks-
maður og mildur dómari, en
þrátt fyrir þetta fannst mér
hann látinn ekki eiga að búa
um aldaraðir, að jarðneskum
leyfum, í kirkju, frekar en aðr-
ir ágætismenn, sem þjóðfélaginu
er skylt að heiðra og halda uppi
minningu.
Ég tel misráðið af kirkjumála-
stjórninni að leyfa þetta og ég
tel þetta óeðlilegan virðingar-
vott við hinn látna sæmdar-
mann. Svo er hamingjunni fyrir
að þakka, að við höfum átt,
eigum nú og munum eignast
fjöldamarga sannkallaða ágætis
menn, sem skylt er og Verður að
sýna tilhlýðilegan sæmdarvott
fyrir vel unnin störf í þarfir
lands og þjóðar, en að heiðra
minningu þeirra á þennan hátt
tel ég misráðið. Get ég búizt
við að margir eigi eftir að koma
til kirkjumálastjórnar landsins
og biðja um samskonar virðing-
arvott, fyrir látna feður sina,
sem sýndur hefir verið minningu
Magnúsar Torfasonar. Er þá ó-
hægt um vik, eftir atvikum, fyr
ir kirkjumálastjórnina, að neita
slíku, þar sem fordæmið hefir
verið gefið“.
Þar sem fleiri en Pétur, sem
ekki þekkja til málavaxta,
kunna að undra sig yfir skríni
Magnúsar Torfasonar í Stranda
kirkju, þykir rétt að upplýsa,
að Magnús átti manna mestan
þátt í að Stranda-kirkja var
hafin til vegs og virðingar aft-
ur og að staðnum var bjargað
frá eyðileggingu. Því virðist vel
við eiga, að skrín hans sé gejAnt
í kirkjunni. Hitt má rétt vera,
að gæta þurfi þess, að þetta
skapi ekki fordæmi, er aðrir
óverðugri verði látnir njóta síð-
ar. En ég læt öðrum eftir að
ræða um það.
Starkaður.
.V.V.V.'.V.V.V.V.V.V.V.’.V.V.V.V.V/.V.V.'.V.V.
■; Hjartans þakkir færi ég öllum, sem heiðruðu mig með I;
■í skeytum, gjöfum og heimsóknum á sjötugsafmæli I;
mínu. — Guð blessi ykkur öll. — í;
;■ Sigurbjörn Sæmundsson, Grímsey. ■;
■Xv.v.v.v.v.v.v.v.v.v.v.v.v.v.v.v.v.v.v.v.v.v.v.

■.V.V.V.V.V.V.V.V.V.V.V.V.V.'.
Alúðarfyllstu þakkir færi ég öllum þeim mörgu, er auð
v.v.v.
i
;■ sýndu mér vinsemd og virðingu á 60 ára afmæli mínu .■
8 þ. m. :f
!; Jón Sigurgeirsson. ■;
■•VAV.V.V.V.V.V.V.V.V.V.V.V.V.V.VV.V.V.V.VAVW.