Tíminn - 16.09.1950, Síða 5

203. blað.

TÍMINN, laugardaginn 16. september 1950.
S.
Lauyard. 16. sepí.
Þegar Guðmundur
varð hissa
Maður er nefndur Guð-
mundur Vigfússon, einn af
áhugasömustu fylgjendum
kommúnista hér á landi, vask
ur maður á léttasta skeiði og
ólatur til áróðurs á „línunni.“
Guðmundur þessi hefir um
nokkurt skeið verið mjög
starfandi í verkalýðsmálum
á vegum flokksins og var er-
indreki Alþýðusambandsins
meðan kommúnistar réðu
þar lögum og lofum. Þá at-
vinnu missti hann að vísu, er
stjórnarskipti urðu í Alþýðu-
sambandinu síðast, en skrifar
þó öðru hverju í blöð flokks
síns um málefni verkamanna
og annarra „launþega."
Ein af þessum verkamanna
greinum Guðmundar birtist
í Þjóðviljanum á höfuðdag-
inn síðasta. Er honum þar
mikið niðri fyrir, og hefir frá
tíðindum að segja.
Tíðindin eru þessi: Alþýðu
samband íslands og Banda-
lag starfsmanna ríkis og
bæja hafa skipað fjóra full-
trúa í nefnd til að semja
fræðilegt álit um áhrif geng-
isbreytingarinnar o. fl. Sum-
ir þessara manna eru lærðir
hagfræðingar, og allir eru
þeir, eins og að framan seg-
ir, valdir til þessa starfa af
samtökum verkamanna og
annarra launamanna.
En sameiginleg niðurstaða
þessara fjögurra manna varð
sú, eftir því sem Guðmund-
ur segir (orðrétt) í höfuð-
dagsgrein sinni í Þjóðviljan-
um:
„að kaupgjaldshækkanir
væru aðeins til bölvunar
fyrir launþega og sízt til
þess fallnar að rétta hlut
þeirra efnahagslega.“
Guðmundur er mjög hissa
á þessu. í hans augum er það
eitt af undrum veraldar, að
hagfróðir menn í þjónustu
verkamanna og launtaka
skuli hafa komizt að slíkri
niðurstöðu.
Það er raunar engin furða,
þótt mönnum eins og Guð-
mundi Vigfússyni, sem eru
einfaldir í trú sinni á fagn-
aðarboðskap hínnar eilífu
kauphækkunar, finnist jörð-
in skríða undir fótum sér, þeg
ar fræðimenn og fulltrúar
launþeganna sjálfra skýra
frá því að kauphækkanir,
eins og nú er ástatt, £éu
„sízt“ til þess fallnar að rétta
hlut þeirra efnahagslega.
En sem betur fer eru marg-
ir búnir að átta sig á stað-
reyndum í þessu máli. Og
þeim, sem búnir eru að átta
sig, kemur niðurstaða fjór-
menninganna ekki á óvart.
Sannleikurinn er sá, að það
skiptir verkamenn og aðra
launþega í rauninni engu
máli, hve margar krónur og
aura þeir hafa í kaup um
klukkutímann. Hitt skiptir
öllu máli, hve mikið menn fá
fyrir kaupið. Fimm króna
dagkaup um síðustu alda-
mót var miklu betra en fimm
tíu króna dagkaup nú. Kaup-
hækkun er aðeins óbein að-
ferð til kjarabóta. Raunveru-
legar kjarabætur eru í því
fólgnar, að fólk fái meiri lífs-
nauðsynjar fyrir kaup sitt en
áður eða inneign sem því
Guðbjarturá Hjarðarfelli
18. nóvember 1878 — 9. sepfember 1950
Vorið 1884 fluttust ung
hjón að Hjarðarfelli í Mikl-
holtshreppi, Kristján Guð-j
mundsson og Sigríður Jóns-j
dóttir. Þau höfðu byrjað
smátt og lifað hörð ár, en!
áttu fjögur börn. Elsti sonur'
þeirra var þá á 6. ári og hétj
Guðbjartur. Hann bjó síðar.
að Hjarðarfelli nær hálfa öld, I
en sveitungar hans og héraðs
menn fylgja honum þaðan í
dag til grafar. Tvö lifa nú1
þessara fjögurra systkina,!
Theódóra húsfreyja i Reykja- J
vík og Stefán vegaverkstjóri'
í Ólafsvík.
Guðbjartur á Hjarðarfelli
var fæddur að Miðhrauni 18. j
nóv. 1878, en þar bjuggu for- j
eldrar hans þá. Einn stofn
ættar hans var þaðan, en allt
hans kyn yfirleitt úr hrepp- |
unum sunnan fjalls, nema
móðurfaðir hans, Jón Hregg- j
viðsson, kom af Skógar-
strönd eða úr Dölum. Þeir
voru albræðrasynir, Guð- j
bjartur og séra Lárus Hall-
dórsson frá Miðhrauni, sem
var frábær snilldarmaður á
marga grein, sem kunnugt er.;
Amma þeirra, Þóra Þórðar-
dóttir, var húsfreyja að Mið-
hrauni langa æfi. Iiennar
nafni hét önnur Þóra frá Mið
hrauni, kona Jóns Ólafsson-
ar skipstjóra og alþingis-
manns. Allt þetta er mikill
ættmeiður og margt úr-
valsfólk að atgerfi og mann-
kostum og fríðleik. Jón Helga
son blaðamaður talaði nokk-
uð í vesturfararþáttum sínum
um þau Jón og Vilborgu frá
Hjarðarfelli og börn þeirra
og buru vestan hafs, og
væri þetta fólk mikið afbragð
manna. Sú Vilborg var föður-
systir Guðbjarts. En heima á
íslandi var þetta sama kyn
sóknarbörn séra Árna Þórar-
inssonar, og hefir þess fólks
líka verið getið að nokkru.
Húsfreyjan að Hjarðarfelli
andaðist, þegar Guðbjartur,
elsti sonur hennar var 8 ára.
Faðir hans giftist þá Elínu
Árnadóttur af Mýrum. Þeirra
börn urðu þrjú: Sigurður
bóndi í Hrísdal, Þórður bóndi
að Miðhrauni og Vilborg hús-
freyja að Ölkeldu í Staðar-
sveit. — Kristján á Hjarð-
lendur Erlendsson frá Fá-
skrúðarbakka. Þau giftust og
urðu börn þeirra þrjú. Þann-
ig uxu upp að Hjarðarfelli 11
systkini, sem sum voru hálf-
systkini, en hin elztu og
yngstu óskyld, nema í ættir
fram. Elín húsfreyja dó frá
börnum sínum ungum.
Þó að Hjarðarfell sé mikil
jörð, var á þeim timum erfitt
að framfleyta mannfjölda
nema leita til sjávarins. Það
féll í hlut næstelsta bróður-
ins, Alexanders, að gerast
sjómaður. Hann réðst barn-
ungur á skútur frá Stykkis-
hólmi um sumur, en réri í
Ólafsvík á vetrum. Þar fórst
hann með fleiri mönnum,
rúmlega tvítugur. Hann var
vaskur maður og fríður, eins
arfelli andaðist 1894. Þá fór °« fleiri kynsmenn hans.
til ráðs með ekkju hans Er-| Guðbjartur, elsti bróðirinn,
svarar. Og kauphækkunin
ber því aðeins árangur, að út-
gjöld launþegans hækki ekki
um leið að sama skapi.
Kauphækkunin kemur því
aðeins að gagni, að eitthvað
sé fyrir hendi til að greiða
hana með, þ. e. að þjóðarbú-
ið hafi verið rekið með gróða
áður en hækkunin var ákveð
in eða eigi í vændum gróða-
möguleika, sem samsvara
kauphækkuninni. Sé ekki um
slíkt að ræða, kemur kaup-
hækkunin af stað hækkun á
verði lífsnauðsynja og étur
sjálfa sig upp. Þessi verðhækk
un lífsnauösynjanna kemur
fram með ýmsu móti — sem
bein verðhækkun innlendra
nauðsynja, hækkun tolla og
skatta, gengisbreyting o.s.frv.
Að vísu má benda á það í
þessu sambandi, að atvinnu-
rekendur séu ekki vanir að
tilkynna, þegar gróði sé á at-
vinnur'ekstrinum og ástæð-
ur til kauphækkunar. Laun-
takar þurfi því sjálfir að vera
á verði í því efni. En hvað
sem því liður, munu fæstir
láta sér detta í hug í alvöru,
að þjóðarbúið hafi ráð á því
einh og sakir standa nú að
bæta lífskjör manna frá því
sem verið hefir undanfarið.
Það er ekki hægt að taka af
því, sem ekki er til. Kaup-
hækkanir nú hafa því engar
kjarabætur í för með sér.
Þær gera ekki annað en að
auka verðbó’guna, en vinnu-
stöðvanir, sem samningsupp
sagnir hafa í för með sér,
minnka þjóðartekjurnar, en
það kemur begar í stað niður
á almenningi í landinu, þ. á.
m. þeim, er kaup taka.
Á meðan stríðsgróðinn
flæddi yfir landið, gátu laun
takar hækkað kaup sitt með
hagnaði. Raunverulegt verð-
mæti þjóðarteknanna var þá
meira en áður. og því meira
til skiptanna. Þrátt fyrir það
verður að telja, að það hafi
veriö mjög vafasamt þá, frá
sj ónarmiði launtaka, að
(Framhald, á 6. síðu.J
gerðist og sjómaður, með
þeim mun, að hann vann bú-
inu heima öll sumur, en réri
út i Ólafsvík alla vetur. Þeg-
ar hann var fulltíða, gerði
hann félag við tvo jafnaldra
sína og tvo menn nokkru
eldri og keyptu þeir fyrsta
mótorbátinn, sem í Ólafsvík
kom. Bjarni Þorkelsson smíð-
aði þeim bátinn. Það var stór
áttæringur, breiðfirzkur i
sniðum, nema nokkuð borð-
hærri en árabátur. Þeir fengu
með sér danskan vélstjóra í
eina viku, en tóku siðan bát-
inn með öllu í sína ábyrgð.
Þeir öfluðu svo vel, að þeir
borguðu bátinn upp á hálfu
öðru sumri og vel það. En að
vetrinum urðu þeir að draga
hann á land, því að ógern-
ingur var að setja hann upp
og ofan í hverjum róðri, en
hafnleysa ein í Ólafsvík í
þann tíð. Til formanns á bátn
um settu þeir elsta mann-
inn, eyjamann, breiðfirzkan,
og hefir það þótt betur hæfa
en Guöbjartur væri það,
bóndasonur af fjallajörð. En
ráðin og forsjána um fjár-
málin hafði hann.
í þennan tíma kvæntist
Guðbjartur og varð kona
hans Guðbranda Guðbrands-
dóttir, Þorkelssonar prófasts
að Staðarstað; hún var
kvenna fríðust og bezt. Þau
giftust í Ólafsvík 19. mai
1905. En félagar hans vildu
róa þann dag sem aðra og
lilóðu skipið, skiptu brúðgum
anum hlut, og fóru hið sama
kvöld skipi sínu úr Fróðárósi
inn í Bjarnarhöfn, að flytja
sr. Jón Magnússon þangað bú
ferlum. Hann bjó seinastur
höfðingja að Fróðá. Nú er
hún i auön.
Þannig voru um tíma litl-
ar likur til þess að Guðbjart-
ur yrði bóndi. Vegur hans lá
til að verða sjómaður og út-
gerðarmaður. En þá bar þaö
til, að Erlendur bóndi að
Hjarðarfelli varð úti voveif-
lega á Kerlingarskarði, með
Stykkishólmspóstinum. Þetta
skipti örlögum Guðbjarts. Að
Hjarðarfelli voru hálfsystkini
, hans enn i æsku, og yngri
j systkin þeirra í bernsku, en
! Hjarðarfell beið ábúandans,
j sem samboðinn væri þvilíkri
J jörð. Guðbjartur flutti þang-
j að með hinni ungu konu
1 sínni hið sama vor, 1906, og
bjó þar alla ævi síðan við
mikla farsæld og mikla ást-
sæld og virðingu manna.
Hjarðarfell lá öldum sam-
an við einn fjölfarnasta veg
og var fyrsti og seinasti án-
ingarstaður við sunnanvert
Kerlingarskarð. Svo var og
lengst af alla búskapartið
Guðbjarts og konu hans.
Skáli þeirra var um þjóð-
braut þvera og var þar mat-
ur heimill og beini, eins og
hver vildi og þurfti. Svo hafði
og lengi verið á þeim bæ. Má
af því vita, að Guðbjartur
varð ekki ríkismaður í land-
aurum lengst af, þar sem þau
hjón áttu fyrir að sjá eigi
færri en 10 börnum. En þó
húsaði hann vel jörð sína og
prýddi, svo að þar var jafn-
an hið fegursta og bezta heim
ili og ljúft að gista. Þau
hjón voru samvalin að glæsi-
leik og ljúfmennsku og ást-
ríkið i sambúð þeirra gerði öll
um gott þar að koma og þar
að vera.
Þau hjón eignuðust átta
börn, sem öll komust til ald-
urs og menningar. Þau eru:
Alexander, bóndi að Stakk-
hamri; Guðbrandur, hrepp-
stjóri i Ólafsvík; Kristján,
bóndi að Hólkoti, hreppstjóri
i Staðarsveit; Elín, húsfreyja
i Reykjavik; Þorkell, fyrr
húsasmíðameistari í Reykja-
vik, nú bóndi að Hjarðarfelli;
Gunnar, bóndi að Hjarðar-
felli; Ragnheiður, húsfrevia
að Hjarðarfelli; Guðbjörg,
húsfreyja í Reykjavík.
Þrjú börn þeirra hjóna
hafa þannig reist bú heima
að Hjarðarfelli, hver hjónin
öðrum mannvænlegri. Öll
börnin gætu að vísu búið þar,
með nokkrum fyrirvara til
ræktunar, svo mikið og ágætt
land er þar, enda mun verða
mikil framtíð bóndans í þessu
héraði. Hjarðarfell ber af öðr
um jörðum, allra mest eins og
búskapur tekur nú að ger-
ast; sjálft bæjarnafnið hefir
með sér einhvern yndisleik
frá því í árdaga, er Freyr gaf
bændum hjarðir og haglendi
og ár gott. Nú biða fossarnir
fyrir ofan bæinn, að flytja
hinum nýju heimilum gnægð
hita og ljósa, svo að á hvern
veg megi rætast sem bezt
draumur bóndans og konu
hans, sem þarna bjuggu nær
hálfa þessa öld, draumurinn
um góða framtíð og sífellt
batnandi á þessum fagra
stað.
Kennari var á Hjarðarfelli
um tíma þann vetur
sem Guðbjartur missti föður
sinn. Umfram það kom
hann síðan ekki í neinn
skóla, en varð fyrír því
maður vel menntaður og við-
lesinn, prýðilega skrifandi og
vel ritfær, þó að hann beitti
því lítt. Hann varð héraðs-
höfðingi, ekki með ásókn og
orðræðum, því aö hann var
maöur hógvær og hljóður og
varfærinn. En hann var
manna vitrastur og góðgjarn
astur, en gat verið hvass sem
(Framhald á 7. síðu.).