Tíminn - 27.10.1950, Qupperneq 4

4.
TÍMINN, föstudaginn 27. október 1950.
239. bla&
Tónlistarhátíöin í Helsingfors
Jón Leifs. tónskáld, er ny-
lega kominn heim frá Norð-
urlöndum, en þar sótti hann
m. a. Norræna tónlistar-
mótið í Helsingfors. Hann
hefir sent Tímanum eftir-
farandi greinargerð í tilefni
af umræðum, er spunnist
hafa út af blaðadómum um
tónverk hans, er flutt var á
Helsingforsmótinu.
Menn hafa spurt undirrit-
aðan frétta af þætti íslands
á tónlistarmótinu í Helsing-
fors og óskað eftir blaðaúr-
klippum og blaðaviðtali. Hér
fylgir dálítil frásögn:
Úrklippurnar myndu fylla
margar blaðsíður í dagblöð-
um Reykjavíkur. Meðal blaða
dómanna frá Norðurlöndum
eru árásir á undirritaðan,sem
eru miklu svæsnari en grein-
ar þær, sem birtar hafa verið
lauslega þýddar i dagblöðum
Reykjavikur. Stórar yfirskrift
ir hafa gefið til kynna, hve
fráleitt mönnum þótti verkið
eftir undirritaðan. Eitt blað-
ið birtir nærri heillar síðu
grein með yfirskriftinni: „Vit
laus íslenzk sögutúlkun“ og
með mynd af hinu saknæma
tónskáldi. í öðru blaði segir,
að ekki hafi í einni einustu
nótu verksins vottað fyrir
sambandi við leyndardóma
hinnar sönnu tónlistar. Að
vísu skortir ekki viðurkenn-
ingarorð um verkið í einstaka
blaði, jafnvel sem „áhrifa-
mesta þáttinn á mótinu,“ en
slík ummæli eru í mjög mikl-
um minnihluta. Einkum virð-
ast áheyrendur yngri en 30
ára hafa orðið snortnir af
verkinu. Einn sænskur tón-
listardómari (tónskáld), sem
áður fyrr oftar en einu sinni
fór viðurkenningarorðum um
tónverk eftir undirritaðan,
hefir nú í þrem löngum grein
um í blaði sínu ráðist á und-
irritaðan. Álíka árásir á tón-
skáld hafa tæplega komið
fram síðan verk nýstárlegra
tónskálda komu fyrst fram
fyrir 30—40 árum.
Hins vegar mættu tónverk-
in eftir Helga Pálsson, Jón
Pálsson og Pál ísólfsson yfir-
leitt velvilja, enda þótt dóm-
arnir hafi verið mjög fáorðir.
Einkum virtust menn gera
sér vonir um góða framtíð
Jóns Nordals. Sibelius-kvart-
ettinn lék verk Helga af mik-
illi snilld, og væri æskilegt að
geta boðið þessum fjórmenn-
ingum til hlj ómleikahalds á
íslandi. — Einn gagnrýnand-
inn segir, að verkin eftir
Helga Pálsson og Jón Nordal
hafi bjargað heiðri íslands.
Annar gagnrýnandi, danskur,
(tónskáld, sem átti verk á
mótinu) skrifar um þátttöku
allra landanna og verk þeirra,
nema íslands. er hann lætur
ekki einu sinni getið fremur
en að það væri ekki til!
★
Varla getur talist viðeig-
andi, að tónskáld fari að
halda uppi vörnum fyrir sjálf
um sér eða verkum sínum, en
íslendingar eiga rétt á að fá
að vita ástæður, er snerta þá
sjálfa, sem heild og sem þjóð.
Listamaðurinn veröur oft að
láta sér nægja að skrifa sín
verk eftir beztu getu án árang
urs í bili og bíða svo dóms
tímanna, sem oft fer á annan
veg en dægurdómar tízkunn-
ar. Enginn veit, hvenær eöa
á hvern veg þeir endanlegu
dómar falla. Um bókmenntir
geta margir dæmt af viti, því
að flestir kunna listina að
Eftir Jón Lc
lesa. Samskonar dómar um
nýja tónlist hafa sjaldan feng
ist. —
Menn hafa nú getað heyrt
í útvarpi skuggsjá af verki
undirritaðs, — eins og séð ljós
mynd af málverki, og menn
hafa því haft færi á að reyna
að bera saman sinn eigin dóm
og erlenda dóma. í sambandi
við árásir á verkið erlendis,
komu fram þrjú sjónarmið,
sem oft voru tvinnuð saman:
1. ) Verkið sjálft vakti undr-
un, og hefði það eitt að sjálf-
sögðu getað verið nægilegt
tilefni til andúðar, enda virt-
ust fæstir gera sér grein fyrir
listrænu takmarki höfundar-
ins. Enginn áheyrandi virtist
þekkja fyrirmyndirnar úr ís-
lendingasögunum. Einn gagn
rýnandinn kallar þær „goð-
fræði“; annar virðist lita á
þær sem ævintýri fyrir börn.
Má segja, að allar „skamm-
irnar“ hafi verið fyllilega
eðlilegar, enda þótt ekkert
annað hefði komið til greina.
2. ) Inn í dómana um verkið
blönduðust dómar um ný-
prentaða bók eftir undirrit-
aðan, þar sem hann lýsir list-
stefnu sinni. Sumir virtust
líta á bókina, sem árás á nor-
ræna tónlist og norræna list-
menningu vorra tíma. List-
stefna höfundarins er kölluð
tilraun til að skapa hýja nor-
ræna tónlist og talin fjar-
stæða. Moses Pergament skrif
ar t. d. að undirritaður telji
sjálfan sig einan vera á réttri
leið, en öll önnur norræn tón-
skáld lífs og liðin á villigöt-
um. Pergament telur það fjar
stæðu, að ísland sitji inni
með lykilinn að framþróun
norrænnar listmenningar
eins og undirritaður heldur
fram í bók sinni. Pergament
telur að tónlistin eigi ckki að
vera þjóðleg heldur alþjóðleg.
Annar gagnrýnandi hæðist
að söguhetjunum og segir m.
a.: ,Hví skyldi herra Skarp-
héðinn leita sér hjálpar til
bardaga, sem er vonlaus hvcrt
eð er.“
3. ) Flestir gagnrýnendur
blanda svo saman fornís-
lenzkri menningu og nazisma
og sumir ásaka tónhöfundinn
berum orðum fyrir að hafa
verið nazisti eða í makki við
nazista. Fyrir bragðið upp-
lýstist eftir á að orðrómur
þessi hefir legið á um allan
hinn tónmenntaða heim síð-
an fyrir ófriðinn og að und-
irritaður og verk hans haía
verið á „svörtum lista" ekki
eingöngu í Þýzkalandi, eins
og áður var kunnugt. lieldur
einnig i löndum andstæðinga
þess. Kom þetta ckki greini-
lega í ljós fyrr en nú, af því
að upplög prentaðra tónverka
undirritaðs brunnu i ófriðn-
um og ekki var hvort eð er,
hægt að vinna að útbreiðslu
þeirra, er fjölrituð og prentuð
eintök vantaði. Hafa menn nú
óskað, að undirritaður hreins
ist af þessum áburði endan-
lega, og hafa þegar verið gerð
ar ráðstafanir í þá átt.
★
íslendingar eru sennilega
eina menningarþjóðin í heim
inum, sem tekur dagblaða-
skrif um nýja list mjög alvar-
lega. Margir spyrja hvernig
eigi þá að meta ný listaverk,
eí ekki sé hægt að líta á dæg-
urdóma sem úrskurð í þess-
um efnum. Vér getum fyrst
athugað staðreyndir listsög-
unnar, sem sýna oss að nýrri
ifs tónskáld
list áskotnast oft að lokum
varanlegt gildi þrátt fyrir
samhljóða andstöðu gagnrýn-
enda. Blaðadómendur um tón
list eru, ef þeir á annað borð
bera eitthvert skyn á málin,
oftast annað hvort misheppn
aðir listamenn, sem tókst
ekki að koma sér á framfæri
öðru vísi en sem blaðamenn
eða þá að þeir eru sjálfir tón-
skáld, sem dæma ný verk eft-
ir sinni eigin liststefnu. End-
anleg viðurkenning nýrra
verka náðist oft þannig, að
örfáir sannfærðir túlkendur
fluttu verkin hvað eftir ann-
að (þrátt fyrir alla andstöðu)
þar til menn tóku að meta
þau og skilja. Reynt hefir ver
ið að stofna til nokkurskon-
ar Nóbelsverðlauna í tónlist,
en það hefir ekki tekist, af
því að dómendur vantaði.
Hljómplötufirma eitt, gerði
tilraun í þá átt fyrir nokkru,
og lagði fram háar upphæðir,
en varð sér þá til athlægis
um allan hinn tónmenntaða
heim. — Reynslan hefir sýnt,
að oftast skilja ómenntaðir
áheyrendur fyrstir manna
hið listræna afl, en að hefð-
bundnir sérfræðingar eiga
oft erfitt með að finna hinn
listræna lykil að nýjungun-
um, sbr. ummæli Hans von
Búlows um þetta. Hann átti
það jafnvel til að endurtaka
nýtt verk á hljómleikum, ef
honum fannst áheyrendur
ekki meta það nægilega. Einn
eða tveir túlkendur hafa oft
með þolinmæði og rækilegri
vinnu tryggt nýrri tónlist
ævarandi útbreiðslu (sbr.
tónlist Bruckners), þrátt fyr-
ir langa og mjög eindregna
andúð.
★
Jussi Jalas hafði-þegar tek-
ið að æfa hljómkviðu undir-
ritaðs áður en hann kom til
Helsingfors og gerði það með
svo mikilli ánægju og atorku,
að undirritaður féllst á að
hætta við að stjórna verkinu
sjálfur. Er mér ljúft að færa
honum hér með í einlægni
miklar þakkir mínar. Flutn-
ingurinn tókst svo vel, sem
verða mátti, eftir aðeins fjór-
ar æfingar, þegar langt hljóm
sveitarverk er flutt í allra
fyrsta sinn, — þrátt fyrir of
lítið af strokhljóðfærum í
hlutfalli við sláttar- og blást-
urshljóðfæri og þrátt fyrir
lítinn hlj ómleikasal með ófull
kominni hljómhrind (aku-
stik).
Norrænu tónskáldin, sem
áttu verk á mótinu, hafa sum
ir sjálfir skrifað blaðadóma
um þetta mót. Undirritaður
telur rétt að leiða slíkt hjá
sér, enda kemur álit hans á
aðstöðu norrænnar tónlistar
greinilega fram í bók hans,
er áður var getið.
Nokkur orð um hinn svo-
kallaða listamannahroka, er
sumum finnst helzt til al-
gengur. Listamenn láta af
eðlilegum ástæðum oft bera
á fyrirlitningu gagnvart þeim
mönnum, sem ekki vilja við-
urkenna tilverurétt listanna,
en sérhver sannur listamað-
ur hlýtur að vera fullur auð-
mýktar gagnvart sínu list-
ræna takmarki, sem honum
dylst ekki að aldrei verður
náð. Undirritaður vill fúslega
játa, að hann getur ekki sjálf
ur fremur en aðrir lagt end-
anlegan dóm á sína list. Full
ur heiðarleiki og full hrein-
(Framhald á 7. síðu.)
Mér hefir borizt bréf, þar sem
kvartað er yfir skorti á gólfdúk-
um og segir þar á þessa leið:
„Hvað veldur því, að jafnnauð
synlegir hlutir eru ekki fluttir
til landsins. Eins er með ýmsa
aðra hluti, sem mjög eru nauð-
synlegir og ails ekki fást inn-
fluttir, svo sem rafmagnsdælur,
þvottavélar og svo mætti lengi
telja. Þetta eru þó hlutir, sem
ekki eyða margföldu verði sínu
árlega í viðhald og annan rekst
urskostnað, svo sem bílar, sem
fluttir hafa verið til landsins
hindrunarlítið, bara ef hlut
hafa átt að máli einhverjir flæk
ingar og iðjuleysisafætur, sem
ekki hafa annað að hugsa eða
vinna en snúast í kringum þess
ar nefnda nefndir íslenzka rik
isins. Skyldi þessi tregða á inn-
flutningi á þessum nauðsynlegu
tækjum ekki stafa af því, að
þeir, sem þessum málum ráða,
eru allir nú þegar búnir að
fá þægindin, ásamt ýmsu fleiru
miður nauðsynlegu en nógu
fínu drasli, sem fyllir íbúðir
þeirra?“
Menn mega gera sér ljóst, að
gjaldeyrisástandið er þannig, að
ýmsa gagnlega hluti hlýtur að
vanta. Við förum engan veginn
á mis við margháttuð óþægindi
af gjaldeyrisskortinum. Annað
væru bara hugarórar. Hitt* er
svo annað mál, að það ástand
ætti að vera okkur hvöt til þess,
að vaka yfir því, að engin ó-
hæfa viðgangist í gjaldeyrismál
um, en óhæfu kalla ég alla of-
rausif og óþarfa.
þeirra, svo að þau hafa ekki
þurft að bíða í mörg ár eftir
fjárfestingarleyfi, eins og sumir
aðrir. — Það er náttúrlega gott,
að einhver fær úrlausn. — En
ég held það væri gott að dæt-
ur þeirra höfðingja, sem land-
inu stjórna, væru í gislingu hing
að og þangað í sveitum og þorp
um þessa lands.
Þjófaleitin mikla á Raufar-
höfn bar engan árangur. Hún
var þó vel undirbúin og vel boð-
uð, ákveðin á almennum borg-
arafundi, svo að ekki hefði hún
þurft að mistakast þess vegna.
Og vel hefir verið mennt í-
henni, því að eflaust hefir þjóf
urinn sjálfur leitað. Málið fer
sannarlega að vandast, þegar
svona rækilega boðuð leit, sem
sjálfur þjófurinn tekur þátt í,
getur ekki borið nokkurn árang
ur.
Þið hafið ef til vill lesið rúss-
neska skáldsögu, sem heitir
Regnboginn eða séð hana á kvik
mynd hérna um árið. 1 lok sög-
unnar vill rússneskur múgur fá
að taka þýzkan stríðsfanga af
lífi án dóms og laga til hefnda
fyrir það, sem hann hafi illt
gert, sem sannarlega var tals-
vert. Þessu verður þó afstýrt á
þann hátt, að kona ein vekur
athygli á þvi, að það sé allt of
gott fyrir þennan mann að fá
skjótan dauða. Hann verði að
lifa og kveljast — helzt í mörg
ár, — sjá ríki sitt hrynja og
hörmungar ganga yfir þjóð
sína. Það eitt gæti kallazt hefnd.
En mér kemur í hug smásaga
í sambandi við þetta bréf. Ég
kom að Korpúlfsstöðum um dag
inn og sá þar meðal annars vot-
heysturnana miklu. Þá sá ég
votheysturn gnæfa á bænum
þar á móti, handan sundsins.
Mér var sagt, að þar byggi Birg
ir Halldórsson söngvari og væri
kona hans dóttir Magnúsar Jóns
sonar formanns fjárhagsráðs.
Þetta væri fyrsta búskaparárið
Þegar þessi kvikmynd var sýnd
í Reýkjavík, sagði Þjóðviljinn,
að ef háskóli Islands teldi sig
hafa nokkru menningarhlut-
verki að gegna iyrðl hann að
sýna þessa mynd lengi. Það var
nú þá, — nú er þessi gamli blót-
prestur orðinn flekklaus friðar-
dúfa. —
Segið þið svo að aldrei verði
stökkbreytingar í ríki náttúr-
unnar.
Starkaður gamli.
i—ÞAÐ BEZTA—
: í sinni röð er spaðkjöt frá okkur. Höfum fýrirliggj-
andi í heilum, hálfum og kvarttunum úrvals dilkakjöt g
i frá Barðaströnd og Breiðafjarðardölum. ”
Samband ísl. samvinnufélaga J
Sími 2678
»♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦»♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦•♦♦♦♦•♦♦•••♦•♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦•♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦••4»
Innilegar þakkir fyrir góðar gjafir og árnaðaróskir, er
mér hafa verið færðar í tilefni af 50 ára afmæli mínu
10. þ. m. —
Skúli Guðmundsson.
Frestið ekki lengur, að gerast
áskrifendur TÍMANS