Tíminn - 29.10.1950, Blaðsíða 5

2«. blað.
TIMINN, sunnudaginn 29. október 1950.
5.
Sunnttd. 29. okt.
Aburðarmálið og
Marshallaðstoðin
Sennilega líður ekki lang-
ur tlmi þangað til, að úr þvi
fæst skorið, hvort Áburðar-
verksmiðjan, sem hér hefir
verið ráðgerð, fæst á vegumj
Marshallaðstoðarinnar. Ev-!
rópuþjóðirnar, sem tóku þátt
í Marshallstarfinu, munu
þegar hafa samþykkt það fyr
ir sitt leyti, og þeir sendi-
menn Marshallstofnunarinn-
ar, sem hér hafa verið. munu
vera málinu hlynntir. Eftir er
að fá endanlegt samþykki
Marshallstofnunarinnar
vestra.
Það þarf ekki að taka fram,
að tæpast er hægt að hugsa
sér aðra framkvæmd hérlend
is, sem betur samrýmist til-
gangi Marshallaðstoðarinn-
ar, en byggingu áburðarverk
smiðju. Áburðarverksmiðjan
myndi árlega spara erlen'dáil
gjaldeyri, svo mörgum millj.
króna skipti. og hún myndi
skapa landbúnaðinum og
hinni nýju ræktun stórfellt
öryggi, því að ella gæti áburð
arskortur jafnan vofað yíir.
Áburðarverksmiðjan fullnæg
ir þannig báðufn meginsjón-
armiðum Marshallaðstoðar-
innar, þ. e. að treysta atvinnu
vegi hlutaðeigandi lands og
bæta gjaldeyrislega afkomu
þess.
Því miður verður það að
viðurkennast, að fram að
þessu hefir Marshallaðstoðin
ekki orðið hér að slikum not
um og hún hefði getað orðið,
ef réttilega héfði verið á hald
ið. Fyrstu árin var Marshall-
féð yfirleitt notað þannig, að
vafasamt er, hvort það kem-
ur atvinnulífinu að nokkru
gagni. Miklum hluta bess var
m. a. varið til byggingu síld-
arverksmiðja, er.voru meira
reistar á brask- og gullgróða
sjónarmiðum en heilbrigðri
fyrirhyggju. Má sem gleggsta
dæmi þess nefna það, að þeg
ar búið var að kaupa Hær-
ing og stækka allar eldri verk
smiðjur við Faxaflóa, var
Faxaverksmiðjan enn reist
til viðbótar Þar voru gróða-
sjónarmið, en ekki heilbrigð
framsýni að verki.
Það má segja, að fyrstu
stóru framkvæmdirnar, sem
Marshallfé var notað til og
fullkomlega samrýmast til-
ganginum með notkun þess,
hafi verið Sogsvirkjunin og
Laxárvirkjunin. Vegna þeirra
mistaka, sem urðu í byrjun
og hér hefir verið lýst, er það
enn meiri nauðsyn en ella,
að því, sem eftir er af Mars-
hallfénu, verði réttilega var-
ið, og er þá ekki hægt að
benda á aðra framkvæmd,
sem betur fullnægir því sjón
armiði en byggingu áburðar-
verksmiðju.
Þá er svo þess að gæta, að
landbúnaðurinn, sem heíír
verið og verður annar önd-
vegisatvinnuvegur þjóðar-
innar, hefir hingað til orðið
mjög útundan við ráðstöfun
Marshallfjárins. Þetta verð-
ur ekki bætt upp á annan
betri hátt en þann, að Mars-
hallfé verði notað til að koma
áburðarverksmiðj umálinu
fram.
Af hálfu kommúnista er nú
ERLENT YFIRLIT:
Konungleg ástamál
Irrnskonuiig'ur velnr sér drottning’u I anu-
að sinn oj* treystir með því völil sín
Áður fyr voru kvonfangarmál
þjóðhöfðingja oft og tíðum stór-
póiitískir atburðir. Þá voru slík-
ar giftingar notaðar til að sætta
ríki og tengja saman voldugar
ættir. Þetta hefir breyzt mjög í
seinni tíð, einkum í Vesturlönd
um, enda völd hinna konung-
legu þjóðhöfðingja ekki nema
svipur hjá því, sem áður var.
í hinum austlægri löndum geta
þó kvonarmál þjóðhöfðingja
enn orðið stórpólitískur atburð-
ur og er þar skemmst að minna
á Farouk Egyptalandskonung.
Nokkuð svipað má segja um
íranskonung, en hann hefir nú
ákveðið ráðahag sinn í annað
sinn. f eftirfarandi grein, sem ný
lega birtist í Berlingske Aften-
avis, segir Jörgen Bast frá því
máli:
— Af fréttaskeytum frá Teher
an má nú telja fullvíst, að kon-
ungur Persaríkis, Mohammed
Reza Pahlevi, gangi að eiga
Saroyu Esfandiari, sem er 18
ára gömul, en sjálfur er írans-
konungur 31 árs á þessu hausti.
Bak við þessa frétt liggur kon
ungleg ástarsaga, en auk þess
er hér um að ræða stjórnmála-
viðburð, sem tvímæialaust inun
styrkja valdastöðu konungs.
Misheppnað hjónaband.
Mohamnied Reza Pahlevi tók
við völdum 1941 að ráði banda-
manna. Faðir hans var þá lát-
inn hverfa af valdastóli, en
hann var maður, sem hafði haf-
izt af sjálfum sér frá liðsfor-
ingjastandi til konungstignar.
Churchill lýsir honum sem mikl
um gáfumanni i minningabók
sinni.
Hinn nýi konungur var þegar
þetta gjörðist kvæntur Favsiu
hinni fögru systur Farouks
Egyptakonungs, en þau áttu
ekki skap saman og skildu því
1948, síðla árs, eða um líkt leyti
og Farouk skildi við drottningu
sína.
Það var ætlun konungs að
finna sér nýja brúði meðal tign
arkvenna þeirra, er játuðu Múha
meðstrú. Má vera að hann sé
ómannblendinn að upplagi, en
ef til vill er þó hér að leita
skýringar á fálæti því er hann
sýndi konum yfirleitt í Ameríku
ferð sinni nýlega. '
Fyrir nokrum misserum tók
sá kvittur að breiðast út frá
konungshirðina í Teheran, að
konungur myndi vera horfinn
frá því að takmarka leitarsvæði
sitt í kvennamálunum við hinn
takmarkaða hring konunglegra
Múhameðskvenna en hyggja til
kvonbæna utan hans.
Allar vildu nieyjarnar . . .
Lítið væri úr þessu gert, þó
að sagt væri, að tíöindi þau
hefðu valdið uppnámi í landinu.
Auðvitað vonuðu allar ungar og
fallegar konur, að þær hlytu
náð fyrir augum þjóðhöfðingj-
ans. Stúlkurnar og mæður
þeirra hersátu myndablöð lands |
ins, til þess að koma á framfæri
fyrir þeirra milligöngu bending ^
um, sem mættu verða konungi i
leiðbeining í drottningarvalinu. I
Þær vissu ekki, að þetta var
allt um seinan og hið konung-
lega hjarta var þegar unnið, —
og það var ástæðan til þess, að
hann var afhuga prinsessunum.
En þau eru eflaust ótalin tárin,
sem falla yfir trúlofunarfrétt-
inni.
Það var kvöld eitt í fyrra að
íranskonungur fór á ball hjá
sendiherra rikis síns í París, er
hann var staddur þar í borg.
Meðal þeirra er þar voru, var
stúlka ein af yfirstéttarfólki í
íran, — fjölskyldunum 300 —
eins og það er kallað. Það var
Saroya Esfandiari.
Kona, sem ber stjörnunafn.
Saroya er fallegt nafn. Það
þýðir stjarna. Og það nafn ber
þessi stúlka. |
Hún var spengileg á velli og
glæsileg í hreyfingum, andlitið
vel lagað með nettann munn,1
ávalar kinnar, fast augnaráð,
hrafnsvart, þétt hár — eigin-
lega miklu fremur latnesk en!
1 austræn að yfirbragði. Hún var
Parísarmey með nokkurn fram
andi blæ yfir sér. Og það er
skemmst af konungi að segja,
að hann varð gripinn ást í
fyrsta dansi. |
Það var ekki furða, þó að
Saroya hefði nokkurn vestræn-
an svip yfir sér. Móðir hennar
var þýzk, en giftist elzta syni
af persneskri höfðingjaætt og
! er það mikil saga og rómantísk.
En þessi þýzka kona gerði sér
! far um að ala dóttur sína þannig
j upp, að Evrópuáhrifin týndust
ekki. Hún var til dæmis send í
I skóla í Sviss. Og nú átti hún enn
að framast í París.
Hjónaband sem
styður konungdóminn.
Konungur leyndi áhrifum
þeim, sem stúlkan hafði á hann
haft. Hann hafði engin orð við
hana um tilfinningar sínar.
Hann hafði líka ýmsar ástæður
til að gæta tungu sinnar. Hún
var ekki nema 17 ára. Átján
ára þurfti hún að verða áður
en hann gæti beðið hennar, og
það þurfti vandlega að hugsa
málið frá öllum hliðum áður en
ný drottning kæmi til sögunnar.
Þegar Saroya varð 18 ára fyrir
; nokkrum mánuðum tók hann á-
kvörðun sína. Ekki er að efa, að
hér er um að ræða ráðahag,
sem byggður er á ást, en það
er heldur ekki hægt að ganga
framhjá því, að þetta hjóna-
Saroya Esfandiari
band liefir pólitíska þýðingu.
Höfðingjaætt sú, sem tengda-
faðir konungs er helzti maður í,
er ekki einungis einhver vold-
ugasta ætt iandsins, heldur er
aðsetur hennar á olíusvæðunum
í suðvesturhluta landsins. Um
langa hríð hefir verið rígur á
milli konungsvaldsins í Teheran
og þeirra frænda, því að þeim
þótti sinn hlutur helzt til smár
í skiptunum við gamla konginn.
Þegar nú hinn ungi konungur
giftist inn i ætt þeirra komast
fullar sættir eflaust á af sjálfu
sér.
Saroya er auðug, en það skipt
ir konung ekki miklu, því að
honum er ekki fjár vant. Svo er
talið, að fjárhlutur sá, sem faðir
hans lét honum eftir er hann
fór frá völdum, nemi hálfum
miljarði danskra króna. Lífeyrir
hans er heldur ekkert lítilræði,
meira en hálf önnur milljón
króna árlega.
Systur konungs.
Eitt var það, sem hindraðí
konung í framkvæmdum. Hann
á tvær systur, fagrar og vitrar,
Enn ura Stefán og
fréttastofuna
Stefán Pétursson fer aft-
ur á stúfana í Alþbl. í gær
og birtir þar grein um Tím-
ann og fréttastofu útvarps-
ins. Hann er nú stórum hóg-
værari en áður og reynir að
forðast að láta bera á þjónk
un sinni við Sjálfstæðisflokk
inn. Þannig lætur hann nú ó-
gert að hneykslast yfir því,
að Sjálfstæðishúsinu skuli
ætlað að vera undir sömu
lögum og vetrarklúbburinn!
Stefán lýsir sig því hjart-
anlega sammála, að Ríkisút-
varpið byggi erlendan frétta
flutning sinn á brezka út-
varpinu. Það er vel, því að
þeir eru alltof margir, sem
ýmist vilja Iáta fella allt úr
brezkum fréttum, sem gæti
talist hagkvæmt fyrir Rússa,
ellegar vilja taka upp áróðurs
fréttir úr Moskvaútvarpinu
til viðbótar. Hvorttveggja er
jafn fordæmanlegt, ef ætl-
unin er að sníða fréttaflutn-
ingi útvarpsins þann stakk,
er samræmist hlutlausri og
áreiðanlegri fréttastofnun.
Berlínarfréttirnar settu lít-
inn menningarsvip á útvarp-
ið á sinni tíð og ætti svipuð
hrösun þvi vissulega ekki að
henda útvarpið í annað sinn.
Það, sem Stefán reynir nú
helzt að finna fréttastofu
Ríkisútvarpsins til foráttu,
er það, að hún þýði ekki
brezku útvarpsfréttirnar rétt
og jafnvel breyti þeim á þann
veg, að þær verði hliðhollari
ákveðnum aðila en ella. Þessi
fullyrðing hefir heyrzt oft
prinsessurnar Cham og Aahraf, áður, en sjaldan hefir þó
og enda þótt hann cé ..konung-
ur konunganna" er hann tregur
(Framhald. á 4. síðu)
Raddir nábúanna
Alþýðubl. harmar það í for-
ustugrein sinni í gær, að tog-
arasjómenn skuli í sambandi ( fyrir Rússa, sem eru þó ó-
við sáttatillöguna seinustu [ neitanlega hættulegri and-
stæðingar Breta en Morgun-
blaðsins. Því hefir svo verið
slegið föstu, að fréttamenn
íslenzka útvarpsins hafi fals
að brezku fréttirnar.
Þrátt fyrir það, þótt ádeil-
urnar á fréttastofu útvarps-
ins séu áreiðanlega oft af
spunnar, skal
því síður en svo neitað, að
einstökum fréttum kunni
ekki að hafa verið eitthvað
áfátt á þann veg, sem S.P.
hcldur fram. En þá eiga þeir,
sem telja sig hafa sannanir
fyrir slíku, að leggja þær
fram og sanna mál sitt. Hitt
er algerlega ósæmandi að
vera með sleggjudóma út í
loftið og tala um „taumlaus-
an kommúnistaáróður út-
varpsins,“ án minnstu sann-
ana. En það hafa bæði Mbl.
og Alþýðublaðið gert.
Stefán hneykslast mjög vfir
þeim ummælum Tímans, að
hann óski ekki eftir „MANNA
SKIPTUM, SEM LEIDDU TIL
ÞESS AÐ ÞANGAÐ (þ. e. að
fréttastofunni) KOMI MENN
AF ÞVÍ SAUÐAHÚSI, SEM
TELJA BREZKU ÚTVARPS-
FRÉTTIRNAR TAUMI.AUS-
KOMMÚNISTAÁRÓÐ-
Sú hneykslun Stefáns
fylgt henni nógur rökstuðn-
ingur. Ekki ósjaldan hafa
þessar ágiskanir stafað af
því, að mönnum, sem hafa
lesið fréttir Morgunblaðsins,
hefir þótt ótrúlegt, að brezka
útvarpið segði frá sömu frétt
inni á talsvert annan veg og
það mildari og hagkvæmari
hlakkað yfir því og miklar
vonir reistar í því sambandi,
að Marshallstofnunin vestra
veiti ekki samþykki sitt til
þess að koma hér upp áburð-
arverksmiðju fyrir Marshall-
fé. Víst væri það líka ávinn-
ingur fyrir kommúnista, ef
ekki fengist leyfi til að gera
nauðsynlegustu framkvæmd-
ir, er íslendingar hafa óskað
eftir í sambandi við Marshall
aðstoðina. En of snemmt er
enn fyrir kommúnista að
gleðja sig yfir slíkum úrslit-
um. —
Annars er það ástæðulaust
fyrir kommúnista að vera
hlakkandi yfir því, að fjármál
um landsins er nú svo kom-
ið, að engar líkur eru til þess,
að áburðarverksmiðja veröi
reist hér í náinni framtíð, ef
ekki fæst til hennar Mars-
hallfé. Hefði ráðdeild og fyr-
iriiyggja verið dyggð þeirrar
stjórnar, sem tók hér við völd
um haustið 1944, myndi hafa
verið auðvelt að koma hér
upp áburðarverksmiðju, án
þess að eiga það undir er-
lendum stjórnarvöldum. Þá
átti þjóðin inneignir erlend-
is, svo að skipti mörgum
hundruðum milljóna, og
hefði aðeins brot af þeim
nægt til að koma áburðar-
verksmiðjunni upp. Umrædd
rikisstjórn var hins vegar
ekki þess sinnis, heldur stakk
áburðarverksmiðj umálinu
undir stól og eyddi inneign-
unum að mestu leyti í óþarfa.
Þetta var fyrsta og vonandi
seinasta íslenzka ríkisstjórn-
in, sem kommúnistar hafa átt
sæti í. Þeir ættu þess vegna að
sjá sóma sinn í því að minn-
ast ekki á áburðarverksmiðju
málið, þar sem þeir hafa vissu
lega gert sitt til þess að eyði-
leggja framgang sitt.
hafa stjórnast meira af lýð-
skrumi kommúnista en ráðum
gamalla og reyndra forustu-
manna, er lcgðu til að fallist
yrði á sáttatillöguna. Það seg
ir m. a.:
„En auðvitað eru kommún-
istar ánægðir. Þeir líta á það
sem sinn sigur, sem.þjóðin öll þessum^ toga
að þeim undanskildum, skoðar
sem sinn ósigur. Það er nefni-
lega fyrirskipað hlutverk
þeirra, ákveðíð langt úti í
löndum, eins og menn vita, að
vinna íslenzkum þjóðarbúskap
allt það tjón, sem þeir geta,
að auka glundroðann og breyta
velgengni þjóðarinnar undan-
farin ár í þá neyð, að sýkill
kommúnismans fái sem bezt
þróast hér í framtíðinni. Óheill
áróður þeirra í því skyni að
hindra allar sættir í togara-
deilunni er því vel skiljanleg-
ur. En hitt er óskiljanlegt, —
að heiðarlegir, íslenzkir tog-
arasjómenn skuli gangast upp
við hann, svo augljós sem tvö-
feldni kommúnista hefir ver-
ið í togaradeilunni, — verk-
fallsbrotin norðan og austan
lands samtímis lýðskruminu
hér sunnan lands — í báðum
tilfellum vélráð við hina strið-
andi togarasjómenn!"
Alþýðublaðið lýsir sig síðan ' an
andstætt lögfestingu á sátta- UR.
tillögunum, er hinir „gömlu! sýnir, að hann vill koma á
og reyndu forustumenn“
hvöttu þó sjómenn til að sam
þykkja. Það bendir ekki held-
ur á önnur úrræði til að leysa
deiluna. Eftir því að dæma
virðist það stefna Alþýðu-
flokksins að láta deiluna hald
ast öendanlega áfram.
slíkum skiptum. Þrátt fyrir
allt lofið, sem hann hefir bor-
ið á brezku fréttirnar, óskar
hann þannig augljóslega eft-
ir því, að þær verði umskrif-
aðar á þann veg, sem hann,
og sálufélagar lians óska.
(Framhald á 4. síðu)