Tíminn - 03.01.1951, Blaðsíða 4

4.
TÍMINN, miðvikudaginn 3. janúar 1951.
1. biað.

Hver þjóð, sem í gæfu og gengi vill búa,
á guð sinn og land sitt skal trúa“
Góðir íslendingar!
Fyrir hálfri öld síðan komst
Hannes Hafstein þannig að
orði i aldamótaljóðum sín-
um:
fluttnings úr landi og harð
„Starfið er margt, en eitt er; réttis innan lands. í sam-
bræðrabandið ( bandi við þetta má benda á
Boðorðið, hvar sér þér í fylk- j þær stórfelldu framfarir, sem
ing standið ( hafa átt sér stað á sviði heil-
Hvernig sem stríðið þá og þá brigðismála, þar sem mann-
er blandið , dauðahlutföll er orðið lægra
Það er: að elska, byggja og hér en annars staðar, og viss
treysta á landið.“ j atriði varðandi hefllsugæzlu
Hannes Hafstein skáldið 0g baráttu Segn sjúkdómum
Hannes Hafstein, skáldið hafa yakið mikla eftirtekt
Áramótaræða Steingríms Steinþórssonar for-
sætisráðherra, fiutt í útvarpið á gamlárskvöld
og stjórnmálamaðurinn
brýndi þjóðina til dáða um
aldamótin og hét á hana að
standa saman um það er meg
in máli skipti, þrátt fyrir mis
munandi skoðanir og breyti-
leg sjónarmið um margt. Hið
sama kom fram í aldamóta-
ljóðum allra höfuðskálda
vorra þá. En skáldafylking
íslenzku þjóðarinnar var ó-
venju stór og glæsileg um
það leyti.
Miklar vonir voru tengdar
við aldaskiptin og fyrirheitin
stór, sem þessir spámenn
þjóðar vorrar þá gáfu. — Það
voru fyrirheit um miklar
meðal öndvegisþjóða heims.
Verklegar framfarir hafa
orðið stórstígari og umfangs-
meiri þennan aldarhelming,
en nokkrir þorðu að vona,
svo að segja á hvaða sviði sem
er. Hitt er svo annað mál, að
sumt hefir orðið fálmkennt
og ber þess svip að oft hefir
meir verið unnið af kappi en
forsjá. — En um það verður
ekki deilt, að aldamótakyn-
slóðin, með vonirnar glæstu,
og kynslóð sú, sem nú ber
meginþunga þjóðlífs vort,
hafa ekki setið auðum hönd-
um. Þær hafa starfað — slit-
ið ófrelsisviðjar af þjóðinni
andi og fór versnandi í at-
vinnumálum og íjármálum
þjóðarinnar.
Um það leyti, sem stjórnin
var mynduð, var útflutnings-
framleiðsla landsmanna þann
ig á vegi stödd, vegna verð-
bólgu innanlands og erfið-
leika á sölu íslenzkra afurða
erlendis, að alger stöðvun
þessarar framleiðslu var yf-
irvofandi, ef ekki yrði að
gert, og þar með stórfelldur
samdráttur í utanríkisvið-
skiptunum, en af þessu hlaut
að leiða almennt atvinnu-
leysi a. m. k. við sjávarsíðuna.
Undanfarin ár hafði veruleg-
um og vaxandi hluta af út-
flutningsframleiðslu þjóðar-
innar verið haldið uppi með
verðlagsuppbótum úr ríkis-
sjóði, jafnframt því, sem fé
hafði verið varið til að halda
niðri verðlagi á neyzluvörum
innanlands.
En sú leið að halda útflutn
ingsframleiðslunni uppi með
sívaxandi greiðslum úr ríkis-
framfarir — um stórkostleg breytt þjóð vorri úr dreym- sjóði, var þegar orðin ríkis-
verk, sem þessi fámenna ogMnni söguþjóð í framsækna sjóði ofviða ________ og ekki fær
fátæka þjóð ætti að hrinda'starfsþjóð. lengur, enda almennt viður-
í framkvæmd. Þessir vöku-j Aðrar vonir frá þessum'kennt með þjóðinni, að svo
menn héldu þvi fram, að tíma hafa hins vegar brugð- væri. Skal sérstaklega á það
minnimáttarkennd og svart-; ist hrapallega. Við, sem vor-1 bent, að togaraflotinn, sem
sýni eins og þessar Ijóðlínur Um og æskualdri á fyrsta tug' ekki hafði notið verðlagsupp
þessarar aldar, og reyndum bóta fram að þessu, varð,
þá að ráða rúnir tilverunnar,
vorum sannfærðir um það, að
friður og bræðralag milli
allra þjóða væri framundan.
Við trúðum því, að styrjald-
ir þjóða í milli tilheyrðu for-
tíðinni og villimennsku þeirri,
sem þá hafði viðgengist. Fram
undan væri alþjóðaöryggi og
vissa um það, að hver þjóð
lýsa:
„Fyrir löngu lítilsvirt —
Langt frá öðrum þjóðum“
ætti að kveðast niður. Her-
hvöt hins nýja tíma yrði að
stefna í þessa átt:
„Þeir, sem vilja,
vaxa þúsund ráð“
vakna og
skilja,
eins og Einar Benediktsson íengi sjálf að ráða sínum mál
orðar það í íslandsljóðum sin ;um> eins °® hun helzt,
um_ j án íhlutunar utan frá.
En hversvegna drep ég á I hefir allt farið á ann-
þetta nú, á þessari stundu, Ian veS- Tvær heimssíyrjaldar
þegar árið 1950 er að kveðja hafa gengið yfir og valdið
— og vér heilsum nýju ári
meiri hörmungum og eyði-
árinu 1951 — ári nýrra vona; leggingum en þekkst hefir áð-
— en einnig að sjálfsögðu ári;ur- — Þátt falað sé um
nýrra vonbrigða. Ég geri það tvær heimsstyrjaldir á þessu
vegna þess, að þegar vér lít-
um um öxl nú við áramótin
tímabili, þá er réttar að orða
það þannig, að styrjaldará-
og leitumst við að tengja hið. sr>and hafi verið um heim all-
liðna og þá reynslu, sem for- an fra 1914, aðeins smá lægð
tíðin hefir fært okkur, við.tr öðru hvoru, þegar mesta
hið ókomna, þá virðist mér i styrjaldarofsanum slotaði, og
eðlilegt, þegar tuttugasta öld nu er óttinn við, að upp úr
in er hálfnuð, að spurt sé með blossi á ný, meiri en nokkru
nokkrum ákafa: „Höfum vér
gengið til góðs? Hafa vonir
og fyrirheit aldamótakynslóð,
arinnar ræzt?“ Erfitt er að
sinni fyrr.
þegar hér var komið sögu,
allur rekinn með tapi og hefði
því orðið að taka upp greiðsl-
ur til hækkunar á verði tog-
araaflans, til viðbótar þvi,
sem áður var greitt, ef upp-
bótaleiðin hefði talist fær á-
fram, sem hún raunar alls
ekki var.
Tilgangurinn með hinni
nýju skráningu á erlendum
gjaldeyri, sem ríkisst j órnin
beitti sér fyrir, var sú að veita,
ef unnt væri, útflutningsfram
leiðslunni möguleika til, að
fá það hátt verð i íslenzkum
krónum fyrir útfluttar afurö
ir, að nægt gæti fyrir fram-
leiðslukostnaðinum og örvað
til vaxandi framleiðslu, og þá
jafnframt aö losa ríkissjóð
við greiðslu verðlagsuppbóta
og ábyrgð á útflutningsverði.
Gera mátti ráð fyrir því, þeg-
1 ar í öndverðu, að gengisbreyt
ingin hefði í for með sér all-
mikla hækkun á verði er-
lendra nauðsynjavara, en
hins vegar var þá jafnframt
hægt að komast hjá stór-
felldri skattahækkun til verð-
búðar — en gengisbreytingin
heföi hlotið að koma fyrr eða
síðar, þar sem ókleift er að
halda erlendum gjaldeyri í ó-
eðlilega lágu verði til lengd-
ar, fremur en öðru því, sem
keypt er og selt.
Þess ber jafnframt að minn
ast, þegar dæmt er um rétt-
mæti þessara ráðstafana, að á
liðna árinu, hefir fjármála- og
atvinnulíf þjóðarinnar orðið
fyrir ýmsum skakkaföllum,
sem hamlað hafa á móti á-
ra;ngri gengisbreytingarinn-
ar. Erfiðleikar á sölu ýmissa
afurða á heimsmarkaðinum
hafa enn aukist á þessu ári,
þrátt fyrir gengisbreyting-
una, en ekki vegna hennar.
Verð á ýmsum erlesndum vör-
um hefir hækkað til mikilla
muna í erlendri mynt, eink-
um nú síðustu mánuðina, og
eru til þessa ástæður, 'sem
hér verða ekki raktar. Síld-
veiðin fyrir Norðurlandi var
minni en nokkru sinni fyrr,
miðað við skipastól. Á norð-
austurhluta landsins voru að
þessu sinni mestu óþurrkar
í manna minnum. Mestur
hluti togaraflotans stöðvað-
ist um nálega fimm mánaða
skeið vegna vinnudeilu, og
varð af þvi tilfinnanlegt gjald
eyristap.
Sumum þessara áfalla, svo
sem aflabresti og óþurrkum
má jafnan gera ráð fyrir öðru
hverju hér á landi og verður
og leitast við að draga úr
verstu afleiðingum þeirra á
hverjum tíma, eins og Alþingi
og ríkisstjórn hafa gert að
þessu sinni. Það er heldur ekki
á valdi þjóðarinnar að ráða
markaðsmöguleikum erlendis
né verðlagi vara á heimsmark
aðinum, en lögð heíir verið
áherzla á að nota þá beztu
möguleika, sem fyrir hendi
voru. Hitt má segja, að þjóð-
in hafi. á sínu valdi, að láta
ekki deilur um kaup og kjör
togarasjómanna eða annarra
verða þess valdandi, að stór-
virkustu atvinnutæki hennar
liggi ónotuð mikinn hluta árs
ins. Verður að vænta þess, að
þeir aðilar, er hér eiga eink-
um hlut að máli, taki til at-
hugunar að gera fullnægj-
andi' ráðstafanir til þess, að
slíkt endurtaki sig ekki.
Ég vil þéssu næst leyfa mér
lað rifja upp : stuttu máli,
svara slíku með fáum orðum. | nokkug af þvi helzta, sem á fyrir að atvinnuleysi
Mun svo um það, eins og oft j dagana hefir drifið í málefn- | svo mikið, sem annars hlaut
vill verða, að skoðanir eru • um þjóðarlnnar á árinu, sem að verða
skiptar og líta má á hvert nú er að kveðja, og þó eink-
mál frá fleiri hliðum. j um sigan núverandi rikis-
Þó orkar ekki tvímælis, að
Þau áföll, sem hér hafa
verið nefnd, hafa í heild sinni
lagsuppbóta og komið í veg haft úrslitaáhrif á afkomu
margir af glæstustu draumum
forustumanna þjóðar vorrar
fyrir 50 árum, hafa orðið að
veruleika — og sumt farið
fram úr því, sem djörfustu
vonir stóðu til.
Við höfum endurheimt sjálf
stæði vort að fullu — nægir í
því efni að nefna ártöl eins
oj* 1918 og þá enníremur
1944, þegar lýðveldið var end-
urreist.
Fólksfjöldi þjóðar vorrar
hefir á þessari hálfu öld því
nær tvöfaldast, en áður lá
við landauðn vegna brott-
stjórn tók við störfum.
Ríkisstjórnin var mynduð
14. marz s.l. með stuðningi
tveggja stærstu þingflokk-
anna, (36 þingmanna sam-
tals). Hvað sem um þá stjórn
armyndun má að öðru leyti
segja, hygg ég, að margir hafi
verið sammála um, að nauð-
syn bæri til, að mynduð yrði
meirihlutastjórn á Alþingi, og
að mikillar óánægju myndi
hafa gætt af hálfu þjóðar-
innar í garð þingsins, ef slíkt
hefði ekki tekizt, og þá sér í
lagi með tilliti til þess uggvæn
lega ástands, er þá var ríkj-
Hin nýja gengisskráning
hefir nú verið í gildi um rúm
lega 9 mánaða skeið. Áhrif
gengisbreytingarinnar út af
fyrir sig, hafa reynst svipuð
og við var að búast. Svo má
virðast, að gengisbreytingin
hafi orðið til þess að þrengja
nokkuð kjör almennings, en í
raun og veru er þar um að
ræða erfiðleika, sem ómögu-
legt var að komast hjá, erf-
iðleika, sem komið hefðu yf-
ir þjóðina, þótt engin gengis-
breyting hefði verið gerð, en
þá lagst á hana með enn
meiri þunga, en raun hefir á
orðið, án þess, að við það
hefði nokkuð áunnizt til fram
yrði Þj óðarbúskaparins á hinu
liðna ári og meðal annars
valdið því, að verzlunarjöfn-
uðurinn mun reynast óhag-
stæður um nokkuð á annað
hundrað milljónir króna. Sá
innflutningur, sem fengist
hefir inn i landið á þessu ári,
m. a. af neyzluvörum, og
rekstrarvörum byggist því að
verulegu leyti á Marshallfram
laginu og framlagi frá hinu
nýstofnaða greiðslubandalagi
Evrópu (E.P.N.). Þó má telja
víst, að verzlunarjöfnuður-
inn hefði orðið til muna óhag
stæðari, ef gengisbreytingin
hefði ekki verið gerð. Má í því
sambandi benda á, að sumar
vörutegundir íslenzkar, sem
áður mátti telja ógerlegt að
flytja út, eru nú seljanlegar
við sæmilegu verði eingöngu
vegna þess, að genginu var
breytt. Má þar nefna hrað-
frystan karía, dilkakjöt og
ýmsar fleiri útflutningsvörur.
Það er t. d. mjög eftirtekt-
arvert, að nú er hafin sala á
dilkakjöti til Ameríku, fyrir
verð, sem er það hátt, að það
fullkomlega svarar til þess,
sem bændur fá fyrir samskon
ar kjöt, sem selt er á innlend-
um markaði. Þýðing þessara
nýju sölumöguleika, ef fram-
hald verður á þeim, verður
naumast ofmetin frá sjónar-
miði landbúnaðarins og raun-
ar þjóðarinnar allrar. Undan-
farin ár hefir ekki verið hægt
að selja neinar landbúnaðair-
vörur erlendis á viðunandi
verði, nema helzt ull og gær-
ur, og hefir landbúnaðarfram
leiðslan því verið takmörkuð
við markaðsmöguleika innan
lands. Nú er hins vegar á-
stæða til að vona, að mögu-
leikar hafi skapast til að auka
landbúnaðarframleiðsluna, og
þá einkum sauðfjárræktina,
með það fyrir augum, að hægt
verði að selja verulegan
hluta sauðfjárafurðanna er-
lendis. En með tilliti til af-
komuöryggis þjóðarinnar í
heild er það mjög mikils vert
að takast megi að efla land-
búnaðinn á næstu árum. En
til þess að svo megi verða,
þarf meðal annars að útvega
nægilegt lánsfjármagn til
hinna mjög svo fjárfreku
framkvæmda.
Þótt þaö, af framangreind
um ástæðum, hafi eigi tekist,
sem að var stefnt, að ná jafn-
vægi í utanríkisviðskiptunum
og fjármálum innanlands, hef
ir þó ýmislegt áunnist í mál-
um þjóðarinnar á liðnu ári.
Fjárlög fyrir árið 1950 voru
afgreidd án greiðsluhalla og
vonuðu menn, að það myndi
standast. En vegna stórfelldra
óhappa, sem áður hefir verið
lýst, og þar af leiðandi mjög
mikið minni innflutnings en
búist var við, brugðust sum-
ir tekjumöguleikar mjög til
finnanlega. Þó má vænta
þess, að fjárhagsafkoman
verði betri, en veriö hefir að
undanförnu.
Fjárlög fyrir 1951 hafa nú
verið afgreidd af Alþingi og
einnig án greiðsluhalla að
þessu sinni. Því marki var
náð, að nokkru með sparnað-
arráðstöfunum á rekstrar-
kostnaði ríkisins og sumpart
með nokkurri skattahækkun,
sem var óumflýjanleg til þess
að greiða launauppbætur
samkvæmt gengislögum, mið-
að við vísitölu 1. des. s. 1.
Heildarútgjöld fjárlaganna
fyrir 1951 eru svo að segja
jafnhá og í fjárlögum yfir-
standandi árs.
Eftir að ríkisstjórnin tók t?!
starfa varð samkomulag um,
að undirbúa og koma áleiðis
á næstu árum mestu og fjár-
frekustu framkvæmdum, sem
ráðizt hefir verið í hingað til
hér á landi: Sogsvirkjunin
nýja, Laxárvirkjunin nýja og
áburðarverksmiðjan. Stofn-
kostnaður þessarar þriggja
stórframkvæmda, mun vera
um 300 milljónir króna. Fram
kvæmdir við Sog og Laxá eru
þegar hafnar. f þessu hefir
borizt fregn um að fullkomið
lltftmhilrt & 6. SÍðU.l