Tíminn - 03.01.1951, Blaðsíða 5

1. blað.
TÍMINN, miðvikudaginn 3. janúar 1951.
5,
Miðvihud. 3. jftii.
Aíþvðusigrar í
hálfa ö!d
ElisabethÞorsteinsson
Fædd 6. nóv. 1908 — Dáin 27. des. 1950
Áramótaræða forsetans
í áramótagrein þeirri, sem
Þjóðviljinn birti á gamlárs-
daginn eftir Einar Olgeirsson,
er gerð nokkur tilraun til
þess að bera saman ástand
og horfur í veröldinni, eins og
það var um seinustu alda-
mót og eins og það er nú. Slik
ur samanburður getur vissu-
lega verið gagnlegur, en hitt
sýnir grein Einars, að hann
er manna óheppilegastur til
að gera hann. Því veldur þar
þó vafalaust meira, að Ein-
ar fer meira eftir því, sem
honum er sagt að segja af
hinum austrænu húsbændum
hans, en eftir því, sem dóm-
greind hans og gáfur bjóða
honum að segja.
Um aldamótin seinustu var
auðstéttin enn allsráðandi í
heiminum. Verkamenn og
aðrar vinnandi stéttir urðu
að þræla til að efla auð henn
ar og völd. Nýlendukúgun
hennar var í hámarki sínu og
árekstrarnir, sem fylgdu
valdabaráttu hennar, ógnuðu
friðinum í heiminum. Þetta
var heildarmyndin í flest-
um löndum, hvort heldur sem
auðstéttin birtist í gerfi að-
als eða kaupsýslumanna eða
hvort hún studdist heldur við
einvalda eða þingræðisstjórn.
Þegar þessi mynd er athug
uð, verður það vissulega ljóst,
að miklar breytingar hafa
orðið síðan um aldamótin á
sviði þjóðfélagsmálanna. Hin
ar vinnandi stéttir hafa unn-
ið mikla og glæsilega sigra.
í mörgum hinum vestrænu
lýðræðislöndum hafa hinar
vinnandi stéttir tekið völdin
i sínar hendur, t. d. á Norð-
urlöndum og í Bretlandi, en
annars staðar hafa áhrif
þeirra sett slikan svip á stjórn
arhættina, að þeir eru nú ger
ólíkir því, sem var íyrir 50 ár-
um. Verkalýðssamtökin og
samvinnuhreyfingin eru orð-
in einna voldugustu aöilarn-
ir í þessum löndum. Seinustu
tuttugu árin hefir þessi þró-
un hvergi orðið öllu stór-
feldari og örari en í því
landi, þar sem auðstéttin var
í mestum uppgangi fyrir 50
árum, Bandaríkj um Norður-
Ameríku. Undir handleiðslu
þeirra Roosevelts og Trumans
má segja, að orðið hafi stór-
feld bylting í félagsmálum
Bandaríkjanna. Hinar vinn-
andi stéttir hafa fengiö
hverja réttarbótina eftir
aðra og völd auðhringanna,
þótt enn séu þau mikil, eru
ekki nema svipur hjá sjón,
ef borið er saman við það,
sem áður var.
f kjölfar þessara vaxandi
sigra alþýðunnar á sviði fé-
lagsmálanna, hafa fylgt stór
feldar efnahagslegar kiara-
bætur hennar. Vegna vax-
andi áhrifa hennar hafa hin
gömlu nýlenduríki alltaf ver-
íð að slaka á nýlenduyfir-
drottnun sinni og hver ný-
lenda þeirra af annarri hef-
ir öölast fullt frelsi. Það má
nefna Filippseyjar, Indland,
Pakistan, Indónesíu, Burma
og Ceylon, sem dæmi þess. —
Vegna vaxandi áhrifa alþýð-
unnar stafar það lika, að frá
Einn af þeim íslendingum,
sem dvalið hefir erlendis og
unnið fósturjörðinni mikið
gagn, er núverandi fram-
kvæmdastjóri Innflutnings-
deildar S.Í.S., Helgi Þorsteins
son. Hann fór til Þýzkalands
áiúð 1929 ráðinn til starfa á
skrifstofu Sambandsins þar.
Eftir um tveggja ára dvöl í
Þýzkalandi, var hann fluttur
til starfa í Leith-skrifstofu
S.Í.S.. Þessi ungi maður var
litlum efnum búinn en hins
vegar allsendis óhræddur við
framtíðina. Á Leith-skrifstofu
S.Í.S. vann Helgi nokkurra
ára skeið, en fluttist síðan til
Reykjavíkur og gerðist full-
trúi í Innflutningsdeild S.Í.S.
Þegar Helgi kom heim, var
hann ekki einsamall. Með hon
um kom nett og lagleg eígin-
kona, skozk að ætt. Þessi kona
var frú Elisabeth, sem nú er
dáin, aðeins 42 ára gömul.
Ekki er víst, að frú Elisa-
beth hafi fyllilega gert sér
grein fyrir hversu vaxandi
mann hún fyrirfann, þegar
hún giftist Helga Þorsteins-
syni. Hins vegar hélt hún. sína
leið, ávallt dygg og traust við
hlið eiginmannsins.
Til Ameríku fluttust þau
hjónin árið 1940, þegar Helga
var falin framkvæmdastjórn
skrifstofu S.Í.S. í New York.
Fyrstu kynni mín af þessari
ágætiskonu urðu árið 1943,
þegar ég kom til New York
og gerðist samstarfsmaður
Helga. Ég hafði ekki verið er-
lendis áður og fannst að koma
til heimsborgarinnar senni-
lega eins og sveitadreng, sem
i fyrsta skipti kemur i kaup-
stað. Ég var hálffeiminn og
var jafnvel hræddur við að
reyna að nota þau fáu orð,
sem ég hélt að ég kynni í
ensku máli:
Það fólk, sem ég er nú að
hugsa til, tók mér opnum
örmum og sýndi mér ekki ein
ungis gestrisni í ríkum mæli,
heldur einnig móðurlega og
föðurlega umhyggju. Ég var
þeim Betty og Helga með öllu
ókunnugur, en það gerði ekk-
ert til, því síðar var mér sagt,
að ekki væri furða þótc mér
hafi verið vel tekið á þeirra
heimili, því svo hafi alltaf
verið og sé um alla, er að garði
ber. Sérstaklega var áberandi
á heimilinu, hversu einlæg-
lega og skemmtilega þau um-
gengjust hvort annað. Per-
sónuleiki þeirra beggja var
öruggur.
Eftir nær 6 ára dvöl þeirra
hjóna í New York, var Helga
falin framkvæmdastjórn Inn
(Framhald af 3. slðu.J
hfándi, dc að jafnaði þriðja
hvcrt á fyrsta ári. Sum árin
annað hvert barn og jafnvel
stundum tvö af hverjum þrem
ur, sem íæddust lifandi og
á þeim timum var manndauð
inn venjulega 50 af þúsundi á
ár»“. Ta'.íið vel eítir þessum
tölum: 2.4 af hundraði nú í
stað S3—63 af hundraði og 8
af þúsundi í stað 50 af bús-
undi. Mest af þessum ánægju
legu árangri hefir náðst á lið
inni hájýri öld.
flutningsdeildar S.Í.S. hér í
Reykjavík.
Enn urðu bústaðaskipti og
frú Elisabeth fjdgdi manni
sínum með sama trausti og
áður og þegar hún kom heim
færði hún þessari þjóð tvo
fallega og elskulega syni, sem
nú verð'a að sjá eftir sinni
ástríku móður til
heims.
Eins og ég bcnti á í upphafi
máls míns, höfum vér náð
stjórnarfarslegum yfirráðum
yfir öllum málum vorum úr
höndum annarrar þjóðar á
fyrri helming aldarinnar. Ef
oss tækist að vinna það, sem
máske er enn þá dýrmætara
á seinni helming aldarinnar,
þá væri vel að verið. Ég á við
frelsið.
Í nýársávarpi sínu til
Bandaríkjaþings fyrir tíu ár-
um taldi Roosevelt forseti, að
farsæld þjóða heimsins í fram
tíðinni yrði að grundvallast á
fernskonar frelsi. Það var:
annars niálfrelsi, trúfrelsi, frelsi frá
!— eða öryggi gegn skorti og
Heimili þeirra hér í Reykja freísi frá — eða öryggi gegn
vík hefir jafnan staðið mér ótta. Með lýðfrjálsum þjóðum
óeðlilegum flokksviðjum. Loks
er það, sem ég finn ekki betra
orð fyrir en það, sem oftast
er notað í mun víðtækari
merkingu, andlegt frelsi.
Það, sem ég á við, er frelsi
andans undan oki tækni og
fjárhyggju og oki þess, sem
baráttan fyrir daglegu brauði
oft vill leggja á andleg verð-
mæti. Nú á tímum er pen-
ingamælistika lögð á flest. Og
flestir vilja selja vinnu sína,
aðra þjónustu og framleiðslu
sem dýrustu verði- Getur ekki
verið hætta á því, að menn
noti — eða misnoti — þessa
peningamælistiku svo mjög,
að þeir gleymi því, að til er
önnur mælistika, sem notuð
er um vinnu, þjónustu og
framleiðslu andans? Það gæti
verið of mikil kaldhæðni ef
einmitt vér, íslendingar,
gleymdum þessu. Þvi senni-
lega eigum vér tilveru vora
nú sem sjálfstæðrar þjóðar
meira að þakka þeim andlega
arfi, sem vér höfum fengið
frá forfeðrum vorum, en
flestu öðru.
opið. Vil ég nú í því sam-
bandi sérstaklega þakka,
hversu andrúmsloftið á þessu
heimíli æfinlega gerði mig að
betri manni við burtför það-
an. Að svo var, var ekki sízt
að þakka ágæti og ljúfri(virði það er, ef hægt væri að
framkomu húsmcðurinnar, skapa frelsi frá eða öryggi
sem aldrei brást, hvorki mér gegn ótta. Margar þjóðir
munu menn yfirleitt vera
sammála Roosevelt forseta.
Því verður ekki neitað að á
liðnu ári hafa gerzt atburðir
í heiminum, sem ættu að opna
augu manna fyrir því, hvers
né öðrum.
Húsmóðurstarfið, sem eink
um hin siðari ár var erfitt
vegna sjúkleika frú Elisa-
beth, rækti hún samt með
þeim ágætum, að lengi mun
verða til framúrskarandi fyr- 1 ótta
irmyndar. En
fórna nú miklu til þess að
reyna að tryggja sér slikt ör-
yggi. Sumum íslendingum hef
ir áður fyrr verið hætt við að
vanmeta það, hve mikils virði
er einmitt þetta: öryggi gcgn
þættir frelsisins eru
Nú, þegar þessi unga kona fleirí. Eg vil nefna þrjá slíka
er dáin, vil ég gjarna segja
innilega þakklátur:
„Far þú í friði, friður Guðs
þig blessi“
ísland getur sannaiiega
þakkað þér komuna, — en
syrgir þig. En vegna þess,
hversu góð þú varst og það,
að þú heldur áfram að lifa,
ætti söknuður manns þíns,
sonanna og annarra ættingja
að verða léttbærari.
Hugljúfar minningar um
þig, svífa um hugi okkar vina
þinna nú um þessi áramöt og
jafnframt að senda þér elsku
legar kveöjur, vitum við, að
við munum sjá þig aftur —
among those who you love.
Frú Elisabeth var jarð-
sungin frá Fossvogskapellu
annan janúar að viðstöddu
fjölmenni.
Sigurður Benediktsson
þætti. Það er frelsi til þess að
njóta frelsisins í samfélagi
borgaranna, en skilyrði þess
er, að hver einstaklingur leggi
nokkuð á sig í tilliti til bræðra
vorra og systra, svo þau megi
einnig njóta frelsis síns. í>á
er það algert skoðanafrelsi,
óþvingað af ríkisvaldinu og
lýðræðisríkjunum stafar ekki
stríðs- eða árásarhætta, svo
að ekki þyrfti að óttast um
friðinn í heiminum, ef þau
mættu ein ráða.
Því miður hefir þessi mikla
félagsmálaþróun, þessir
glæsilegu alþýðusigrar, ekki
náð til alls heimsins. Fyrir
rúmum þrjátíu árum var
hinni keisaralegu einræðis-
stjórn í Rússlandi steypt af
stóli, og þess var þá vænst,
að alþýðan þar væri að taka
völdin. Þær vonir hafa því
miöur ekki ræzt. í stað keis-
araklíkunnar hefir önnur
valdakhka tekið völdin og beit
ir sviþaðri kúgun og harð-
stjórn og fyrirrennararnir
gerðu. Alþýðan býr við full-
komna undirokun og ófrelsi.
Engin frjáis verkalýðssamtök
eða samvinnuhreyfing er þar
til. Þessi nvja einræðisstjórn
hefir jafnframt byrjað á því,
að gera nágrannáríkin að ný-
lendum sinum og frá vígbún-
aði hennar og yfirgangi staf-
ar nú stríðshættan, sem öll
um heíminum stendur ógn af.
Þannig standa þá má’in,
þegar tuttugasta öldin er
vörð um það, sem unnist hef-
ir. Þess vegna mega þær sízt
skerast úr þeim samtökum
frjálsra manna og þjóða, sem
eru að myndast víðs vegar
um heiminn, gegn þeirri kúg-
unar- og yfirgangsstefnu.sem
ógnar friðí og frelsi og stefn-
ir að því að búa alþýðunni
allsstaðar sömu kúgunar- og
ófrelsiskjör og hún býr nú við
í Rússlandi . Það er-lieilagt
hlutverk alþýðustéttanna í
hinum frjálsa heimi að’
treysta unna sigra, standa
vörð um frið og frelsi og
vinna að því, ao alþýðan
sigri einnig i þeim löndum,
þar sem kommúnistískir harð
stjórar kúga hana nú. Þeg-
ar alþýðan þar hefir h-lotið
frelsi sitt, mun ekki lengur
stafa stríðshætta frá þcim
löndum, þvi að þær stjórnir,
sem verða aö taka tillit til
vilja og áhrifa alþýðunnar,
geta ekki hafið styrjöld. Enga
Brezki heimspekingurinn
og rithöfundurinn Bertrand
Russel, sá, er hlaut bók-
menntaverðlaun Nobels 1950,
sem einu sinni var talinn einn
af róttækustu socialistum
Breta, hefir nýlega bent á
það í blaðagrein, hve kristin-
dómurinn hafi verið mikils-
verður kjarni allrar nútíma-
menningar. Hann sgir þar m.
a-: „Margir heiðingjar voru
gæddir göfugum hugsunar-
hætti og þeir áttu hugðarmál
sem vér getum dáðst að. En
þá vantaði aflmögnun (dyna-
mic force) andans“. Hann
segir ennfremur í sömu grein:
„Vér getum allir eflt anda
vorn, leyst ímyndunarafl vort
úr læðingi og útbreytt meðal
mannanna ástúð og góðvild.
Þegar allt kemur til alls eru
það þeir, sem þetta gera, sem
hljóta lotningu mannkyns-
ins. Austurlönd bera lotningu
fyrir Buddha. Vesturlönd bera
lotningu fyrir Kristi. Báðir
kenndu þeir, að kærleikurir.n
væri leyndardómur allrar
vizku“.
Merkur danskur stjórnmála
maður komst nýlega svo að
orði um kærleikann: „Óg þá
er valdið í öllum mögulegum
myndum hefir verið aö velli
lagt, varir hann enn og lýsir
myrkan heim“.
Það er þessi kærlejkur, sem
orðið getur nýtasti aflgjaf-
inn og beittasta vopnio í bar-
áttunni fyrir hverskonar frelsi
Andstæður kærleikans, hatur
og heift, öfund og tortryggni
leiða til niðurrifs- Kærleik-
urinn miðar ávallt að því að
byggja upp.
Með þessum oröum á.rna ég
öllum, sem heyra mál mitt,
og öllum íslendingum, hér á
landi og annarsstáðar, alls
góðs á árinu, sem byrjar i dag.
hálfnuð. I ölium hinum vest
ræna heimi hefir fyrri hluti: betri ósk er þvi hægt að bera
aldarinnar verið mikil sigur- j fram á hálfnaðri tuttugustu
ganga alþýðunnar, þótt enn j öldinni en að á síðari hluta
sé margt, sem til bóta getur j aldarinnar takist alþýðunni
horft. Aldrei áður hefir hún að heimta frelsi sitt og rétt
unnið jafn mikla og glæsi- j austan járntjaldsins, eins og
lega sigra. Þannig ber að (hún hefir gert vestan þess.
stefna áfram. En til þess að Þá mun næsta öld vissulega
það geti oröið, verða alþýðu- f verða öld friðar og frelsis —
stéttirnar að standa öruggan;öld hinnar frjálsu alþýðu.
dnuiAnLngSo&uAncA etu
iA