Tíminn - 18.01.1951, Blaðsíða 4

TÍMINN, fimmtudaginn 18. janúar 1951.
14. blað,
Ævintýri józka bóndans
Hvenær byrjaðir þú að
;inna fyrir hreyfingu hús-
nanna?
Byrjaði? Það var ekki ég
sem byrjaði. Það voru foreldr
ir mínir. Ég var svo heppinn
að vera fæddur í Haderup, en
Haderup er í héiminum miðj-
jm því að, þaðan er álika
langt að Holstebro, Viborg
Skive og Herning. Nú verð
ég sjötugur um áramótin, en
éað er alltaf jafnlangt frá
Haderup til þessara bæja, svo
ið eitthvað er stöðugt og var
anlegt.
v’átækir foreldrar.
Foreldrar mínir voru hús-
nannshjón við lítil efni. Þau
jreyttu til og fluttu til Bord-
mg, en þar gekk þeim illa.
Það var erfitt árferði kring-
jm 1885 og þá neyddust þau
cil að selja búið en það var
nörð raun og lifsreynsla að
selja heimili sitt. Þau fengu
ikkert jarðnæði aftur og fóru
j vinnumennsku. Ég og yngri
oróðir minn fórum til afa og
iijimu, foreldra mömmu.
Misstu foreldrar þínir þá
íjarkinn?
t*abbi dró herfið
neð kúnni,
Nei. Þau ætluðu sér að
.tanda a eigin fótum. Nokkru
æinna urðu þau ráðsmaður
jg raðskona á sveitabýli. Það
/Oru þau nokkur ár. Svo
teyptu þau sér smábýli hér
Tvis. Þar var aðeins lítið
iitt ræktað og áhöfn engin.
Pabbi varð að vinna hjá öðr
jm og mamma líka, hér og
par. En það var þó ekki gott
jm að fá atvinnu því að þá
'nöfðu flestir nóg af föstu
iólki. En pabbi varð að fá lán
aða hesta hjá nágröhnunum
og vann hjá þeim sjálfur til
að borga hestlánið. En strax
a fyrsta ári fengu foreldrar
mínir þó eina kú. Ég gleymi
ovi aidrei. Þá var ég 9 ára.
Fabbi beitti sjálfum sér og
kúnni fyrir herfið og svo
drógu þau það fram og aftur
.im akurinn. Þegar kýrnar
voru orðnar tvær lærði ég að
jiægja með þeim. Það voru
miklir dagar þegar plógurinn
risti hvern strenginn af öðr-
;im bak við mig og kýrnar.
'fig vissi það líka þar sem ég
plægði, að pabbi og mamma
gerðu sitt ýtrasta til að skapa
gott og sjálfstætt heimili fyrir
okkur systkinin. Og ég fann
svo vel góð og náin tengsl
milli foreldranna og mín og
skynjaöi þá ljúfu skyldu að
xylgja fordæmi þeirra. Við
börnin lærðum iðjusemi og
nægjusemi í æsku.
í vinnumennsku.
Hvenær fórstu að heiman?
Þá var ég 11 ára. Ég fékk
20 krónur fyrsta árið, 25 ann
að og auðvitað varð ég vinnu
maður strax og ég var fermd-
jr. En erfitt var stundum
im sláttinn. Þá sortnaði mér
stundum fyrir augum og
nendurnar titruðu, en það var
metnaðarmál fyrir 15 ára
dreng að gera sitt eins og aðr
ir. Margir unglingar minnast
erfiðleikanna með ljáinn, en
þeir, sem gáfust ekki upp,
nafa aldrei séð eftir þvi. Ég
var í vinnumennsku þangað
;il ég var 22 ára. Þá fór ég
1 lausavinnu. Ég vann kvað
sem var, engu síður það áem
erfiðast var. Ég vildi
Vihna mér sem mest inn og
soma fótum undir mig.
Danska blaðið Landet birti nýlega viðtal við sjötugan smá-
bónda á Jótlandi. Hér verðui sumt af því endursagt f þeirri
trú, að það eigi erindi til íslenzkra lesenda og þeim þyki
gaman að þvf. Peder Nielsen í Tvis, hefir staðið framarlega í
félagsmálum smábænda og vegna þess átti blaðamaðurinn
viðtal við hann.
Fórstu í skóla?
Nei, og eftir því hefi ég oft
séð. Ég ætlaði einu sinni i
alþýðuskóla en umsókn minni
var vísað frá af því að hún
kom einum degi of seint. Árið
eftir fannst mér, að ég hefði
ekki tíma til skólagöngu.
Frumbýlingurinn.
Og hvenær giftistu?
Það var árið 1905.
Hvernig varstu þá efnum
búinn?
Nú, ég harði nú aldrei feílt
míg við þá reglu, að þess, sem
skrokkurinn aflaði, ætti hann
líka að njóta- Mér fannst það
ekki borga sig að vinna eins
og ég gerði á æskuárunum
til þess að sóa öllu sem aflað
ist svo að hvergi sæi stað.
Árið 1897 vahn ég mér inn
100 krónur. Húsbóndinn
sagði: Farðu vel með þitt,
drengur. Þegar þú átt þús-
und krónur getur þú spurt
hvað hver jörð í svetinni
kosti.
Við María áttum 900 krónur
þegar við giftumst. Við keypt
um okkur þá smábýli hér í
Tvis, fyrir 5000 krónur. 2000
krónur fengum við lánaðar
en 2 þúsund lét seljandinn
standa í 5 ár.
Já, en þá hafið þið ekkert
haft fyrir innanstokksmuni.
Innanstokksmuni! Ja — við
áttum tvo stóla, eitt borð,
rúm og koffort og með þetta
vorum við ánægð og leið á-
gætlega. En ef við hefðum
ekki notið hjálpsemi og greið
vikni hefðum við ekki getað
staðið við skuldbindingar
okkar.
Hvað áttu við?
Við vorum peningalaus.
Fyrst þegar ég lét hestinn
okkar fyrir vagn og fór í kaup
staðinn til Holstebro þurfti
ég að fá pott og nokkur eld-
húsáhöld handa Maríu. Það
þurfti ég að fá lánað. Kaup-
maðurinn virti mig vandlega
fyrir sér og þá var ég ekki
styrkari í hnjánum en þegar
ég riðaði í spori með ljáinn
15 ára gamall. En ég fékk
allt og færði Maríu heim. Og
svo reyndi ég að vinna svika
laust og það rættist úr þessu.
Félagsmálin.
En hvenær fórstu að fást
við félagsmál út á við?
Árið 1909 var ég á fundi
til undirbúnings hreppsnefnd
arkosningum. Þá sögðu nokkr
ir grannar mínir, sem líka
voru húsmenn, að við ættum
að koma einhverjum hús-
manni í hreppsnefndina og
báðu mig tala fyrir þvi.
Ég hafði aldrei fyrr risið
upp á afturfæturna til að
ávarpa samkundu enda var
tillögu minni vísað frá. En
eftir þessa prófkosningu stofn
uðum við húsmannafélag
með 36 mönnum. Við komum
tveimur húsmönnum í hrepps
nefndina. Ég var þá aðeins
30 ára og komst því hvorki
I hreppsnefnd né félagsstjórn
en formaður þess varð ég
nokkrum árum seinna. Og
sem formaður þess hjólaði ég
um sveitirxa um 10 ára skeið
og vann við gróðursetningu.
| Hvar hafðir þú fengið
menntun til þess?
| Ég kunni að vinna og ég
kunni að lesa og reikna og
| skyldi sumt af því sem ég las
' og vissi hvað ég var að gera.
' Jú, ég komst líka l hrepps-
nefnd, varð gjaldkeri og fékk
200 krónur fyrir að halda
teikning, sem náði 200 þús-
undum. Svo var nú það.
Ævintýri — samfellt starf.
Þú hefir átt við margt Ped-
er Nielsen. Og ég sé að þú hef
ir fengið verðlaun og viður-
kenningu fyrir fyrirmyndar-
búskap. Hvernig gat frumbýl
ingurinn, sem í Holstebro
fékk grautarpott og sleif að
láni handa Maríu sinni, orðið
formaður I sambandi józkra
húsmanna, gjaldkeri sveitar
sinnar og átt sæti í mörgum
þýðingarmestu nefndum og
stjórnum sem fjalla um mál
józkra bænda? Það hlýtur að
vera ævintýri fyrir mann, er
í bernsku sá föður sinn draga
herfið með kúnni.
Mér hefir fundizt það vera
samfellt starf. Menn hafa
sýnt mér traust og ég hef
reynt að vinna með trú-
mennsku, það sem ég tók að
mér. Ég hef aldrei orðið hrif
inn fyrr en é$ skildi hvað
um var að ræða. Svo hefir
mér tekizt eftir að flestir
miklir menn, sem ég hef átt
skipti við hafi haft farsælar
gáfur. Ofurmenni hefi ég
aldrei þekkt.
Nú eru íbúðir manna
stærri og glæsilegri innan-
stokks en í æsku minni. Nú
er liðin sú tíð, þegar kaup-
maðurinn tók ólundarlega við
smjörklípunni, sem hún
mamma strokkaði örþreytt
um lágnættið. En við höfum
lítið land til að stofna nýbýli
handa þeim, sem þess óska.
Heiðarnar mega heita full-
ræktaðar. Mýrar eru litlar
eftir til að þurrka og það er
heldur ekki öllu meira, sem
við getum stolið frá sjónum.
Nýlega úthlutuðum við landi
undir fjögur býli en um þau
sótttu 25 ungir efnismenn,
sem höfðu sþarað saman 15—
25 þúsund krónur hver. Það
var ekki sársaukalaust að
vísa 21 heim aftur. Að sönnu
er Suður-Jóland ekki þétt-
byggt, en nú eru hernaðar-
útgjöldin svo mikil að það
hindrar að húsmannabýli
verði stofnuð í stórum stíl.
Þakklátssemin í hjartanu.
Fjárhagslega hefir hús
mönnunum gengið vel. Þeir
hafa líka hagnýta þekkingu
á starfi sínu og almenna
menntun, sem svo er kallað
á borð við aðra. En það er
samt eitthvað sem vantar.Það
er vöxtur innra lífsins, þakk-
látssemin i hjartanu og hrifn
ingin yfir hinu frjálsa lífi,
sem ekki er eins og vera ber.
Það sýnir sig meðal annars
í því, að húsmannaskólarnir
eru miður sóttir en skyldi.
Hér er kominn Refur bóndi
og vill hann nú ekki draga leng-
ur að efna orð sín við kven-
fólkið og er sending hans á
þessa leið:
„Nú þykir mér vel við eiga að
efna gefið loforð og senda kven-
þjóðinni kveðju guðs og mína
í nokkrum hendingum. Kvæði
það, sem á eftir fer, var orkt og
flutt á kvenfélagsskemmtun í
sveit minni fyrir 10 árum síð-
an og hefir aldrei verið prent-
að fyr. Kvæðið hefi ég kallað:
Minni kvenna.
Hér eru frúr og friðar meyjar
fjöldamörgum af sem bera,
að mæla fyrir mlnni þeirra
mér finnst heilög skylda vera.
Muh ég þVí í mærðarformi
mönnum þessa speki kenna:
Langa tíð minn hugur hefur
hneigzt til allra góðra kvenna.
Frá því hófust fyrstu sögur
— fjölmörg þetta dæmin sanna,
konur hafa víða verið
vemdarenglar karlmannanna.
Fyr þá hetjur fornar börðust
fljóðin urðu títt að liði.
Klæði á vopnin konur báru,
komu oft á sátt og friði.
Bænda sinni byrðar þungar
báru, margt þó hefðu að sýsla.
Allir þekkja í útlegðinni
Auður hvernig reyndist Gísla.
Skörungar í skapi voru
skarplega oft úr vanda leystu.
I Vildu heldur bana bíða,
] en bregðast þeím, er á þær
treystu.
Sumar voru þykkjuþungar
— þannig frá því sögur greina.
Heitar eins í ást og hatri
j ekki þoldu kúgun neina.
Engin nöfn ég þarf að þylja,
þau eru kunn úr fornum sögum.
Göfgar konur fsland átti
á þeim liðnu hetjudögum.
i
i Enn a land vort ítrar konur,
er af blundi dyggðir vekja,
! sátt og frið er semja vilja.
sundrung alla burtu hrekja.
Góðu konur, glæstu meyjar
göfug hlutverk ykkar bíða.
Mörg eru tár er þarf að þerra
þeirra, sem að harma líða.
Margt er böl er mannkyn þjáir,
mörg eru sárin djúp er blæða.
Þörf er mjúkra munda kvenna
meinin til að bæta og græða.
Fram til sigurs, sókn þið herðið,
sækið fram með hugum djörfum.
Gleðjið, huggið, læknið, líknið,
leiðir gott af ykkar störfum. ^
Verkalaun þið vegleg hljótið
virðing allra góðra manna.
Verið þið á lífsins leiðum
leiðarstjörnur karlmannanna.
j Oft er sagt a? Evu dætur
unga menn í freistni leiði.
Samt mun ýmsum sveinum
tíðum
sýnd en ekki gefin veiði.
Víst mér finnst þó varla taka,
að vera að ræða um bresti slíká.
Sannleikur það virðist vera,
að við erum sjálfir breizkir líka.
Oftast þó í örmum kvenna
unaðssælu margur nýtur.M ,
Mun ei góð og göfug kona
gjöfin bezta er nokkur hlýtur?
Nú er stríð úm veröld Víða
í valinn hnígur drengjafjöldinn.
Annað held ég ástand væri
ef að konur hefðu völdin.
Einnig hér á fslandi
ýmsra myndu raunir þrjóta.
Greinarmun á réttu og röngu
rekkar myndu þekkja hljóta.
Lýk ég síðan máli minu
— meira ég ekki hef að kenna.
Bið ég þess af bljúgu hjarta,
að blómgist félög góðrá kvenná.
Vinir, fyrst að veigar guða
vorar eigi kæta sálir,
karlmenn nú í kaffi heitu
kvenna drekki heilla skálir.
1 guðs friði".
Ekki skal ég neitt fara að tala.
um þessa ræðu, en í sambandi
við eða framhaldi af því, sem
hér var rætt um daginn um
notkun málsins, hef ég verið beð
inn að benda á, að legill væri
að réttu lagi kútur og það eink-
um lítill kútur en ekki opinn
stampur, bali eða dolla, eins og
verðlaunamyndagáta Morgun-
blaðsins lætur vera. Menn báru
legil með sér og á sér, því að
legillinn var stundum að
minnsta kosti ferðapeli, en þó að
gott sé sjálfsagt að brynna þorst
látum skepnum í opnum stampi,
er ekki gott að flytja drykkjar-
föng i langferðum í slíku íláti.
— En það er afbrigðilegt verð-
launamálið í Morgunblaðinu.
Starkaður gamli
Vörubílstjórafélagið ÞRÓTTUR %
Allsherjaratkvæðagreiðsla
| Um kosningu stjórnar trúnaðarmannaráðs og vara-
« manna, fer fram i húsi félagsins og hefzt laugardag-
t| inn 20. þ. m. kl. 2. e. h. og stendur yfir þann dag til kl.
|| 10 e. h. og sunnudaginn 21. þ. m. frá kl. 1 e. h. til kl.
9 e. h. og er þá kosningu lokið
Kjörskrá liggur frammi í skrifstofu félagsins.
:: Kjörstjórnin
cimg»g:t:::it:ntn:::n«:::::t«:::::t:om:»vain::in::nnH:inn:im»uam>a
Kggg
Þegar ég hef kvatt Peder
Nielsen og er orðinn einn
f'nn ég vel hvað ég hef haft
(Framhald á 7. síðu.)
Vil kaupa
vel hýsta sauðf járbújörð á svæðinu frá Gilsfirði til Hval
fjarðar. — Tilboð með glöggri lýsingu jarðarinnar,
sendist á pósthúsið á Skagaströnd fyrir 10. marz, 1951,
merkt: „Góð sauðfjárbújörð."

AUGLVSEVGASDa TtHANS ER 8X3M