Tíminn - 23.05.1951, Blaðsíða 3

111. blað.
TÍMINN, miðvikudaginn 23. maí 1951.
3
r
/ slendingajpættir
Sjötugur: Jónas Jónasson, Múla
Nafn þessa merka bónda
og ágæta smiðs hefir í raun-
inni verið nefnt víðs vegar
um land furðu oft undanfarn
ar vikur, þegar Guðmundur
Jónasson bílstjóri er ne.fndur,
sem nafntogaður er nú fyrir
sinn skriðdrekahernað gegn
vetrarríki Austurlands og
gegn sjálfum Vatnajökli. V.-
Húnvetningum kemur ávallt
Jónas í hug, þegar þeir heyra
getið afreka Guðmundar, son
ar hans. Þegar ég las í blöð-
um, að þeir á Austurlandi
hafi uppgötvað þann fágæta
eiginleika Guðmundar bíl-
stjóra, að þurfa sama og ekk-
ert að sofa, varð mér að orði:
Ef Jónas faðir hans er far-
inn að sofa nokkuð að ráði
um ævina, þá er það alveg ný
lega. Sem sagt, það mun flest
um vera auðvelt að trúa, að
garpurinn Guðmundur eigi
ekki langt að sækja atorku
og framsýni, dugnað og óbil-
andi fylgi. Þetta er foreldra-
arfur og uppeldisarfur.
Ég hygg, að samtiðarmönn-
Mér var það unglingi mikil
unun að horfa á Jónas fletta
viðum, — hvernig hárbeittar
sagartennurnar ruddu sér
götu og hvernig ilmandi sag-
Hvað er orðið af
ja f naðarstef nunni?
Þegar ég var ungur skildist
mér, að Alþýðuflokkurinn
hefði áhuga á því að jafna
lífskjör í landinu, enda var
þá oft talað um jafnaðar-
stefnu og jafnaðarmennsku í
sambandi við hann.
Nú er svo komiö, að mér
; virðist, að ekki væri ástæðu-
ilaust að spyrja, hvað orðið
:væri af jafnaðarstefnunni.
í Alþýðublaðið er oft að tala
’ um smáibúðaskatt Framsókn-
armanna og á þá við frum-
I varp það, er Framsóknarmenn
j fluttu um það efni á alþingi
í fyrra.
! Nú er það vitanlega svo, að
,menn geta í sjálfu sér verið
jfylgjandi tekjuskatti, þó að
þeir séu á móti einhverjum
ákveðnum skattstiga eða til
lögum í þá átt. Alþýðuflokk-
urinn var hins vegar á móti
málinu sjálfu. Hann var á
móti stóríbúðaskattinum sjálf
um, en ekki aðeins einhverj
um ákveðnum tillögum um á-
kveðinn skattstiga. Hann
vildi engan stóríbúðaskatt.
Ég skal játa það, að ég veit
ekki hvernig á að jafna kjör
Stjórnlagakosningar
ið hlóðst í skafla á svipstundu,1 , . . _
hvernig sögin varS æ ál!aI., og skipta rétt, nema eitthvaS
ari sem lengra lelS, eine »g. eS s “ ég”™
hlaupari, sem ekki má slaka P;ð ,‘T * ðgg’ * Kl
til í einu einasta spori, fyrr
um Jónasar á Múla í Vestur- en markinu er náð. Og ég
Húnavatnssýslu, sé hann virti fyrir mér þreklega hönd
minnisstæðastur sem hinn ó- j ina, arininn og öxlina, og
viðjafnanlegi afkastamaður (smiðsaugun, svo viss og undra
einbeitt.
Vel man ég, að þegar Jón-
as vann að hlöðubyggingu
hjá föður minum, varð stund-
um árangurslaust að kalla á
hann inn á kvöldin, hann
hlýddi ekki fyrr en honum
sýndist. Ekki þó til þess að'
bæta kaup sitt með ef tirvinnu,
því að það var dagkaup, held-
ur til að auka þau laun, sem
hann sóttist einna mest eft-
ir, ánægjuna af því að sjá
miklu verki miða vel áfram.
Aldrei hefir áhugasamur
strákur verið meir niðursokk-
inn í leikföng sin en Jónas
var við vinnu sína fram á vor
löng kvöld.
Jónas hefir búið að Múla
í Kirkjuhvammshreppi síðan
1914. Þar áður bjó hann um
skeið á Sauðadalsá í sömu
sveit, en er uppalinn á næsta
bæ þar við, Hlíð, þar sem fað-
ir hans, Jónas Jónasson, bjó
við smíðar, sérstaklega húsa- 1
smíðar. Eftir Jónas liggja
mörg og löng dagsverk í fjölda
húsa af ýmsu tagi í hans
byggðarlagi. Og handbragðið
sagði ávallt til sín. í upphafi
þessarar aldar voru áhöld og
efni farin að verða fáanlegri
en áður. Mikill vorhugur
gagntók menn og þörfin fyr-
ir hagar og starfsfúsar hend-
ur var brennandi brýn. Jón-
as var einn þeirra manna,
sem hafði um aldamótin lok-
ið hæsta prófi úr hörðum
vinnuskóla íslenzks sveitalífs,
sem hann stundaði af kappi
á barns- og unglingsárum. —
Það mun allra dómur, sem til
þekkja, að Jónas hafi unnið
flesta daga langt fram yfir
venjulegt eins manns starfs.
Ekki skal því haldið fram, að
einn maður hafi reist af
grunni sérhvert hús t.d. í
heilli sveit, að meðtöldu
kauptúninu Hvammstanga,
sem tók að rísa eftir að þar
varð löggiltur verzlunarstað-
ur. En hlutur Jónasar á Múla
varð furðu stór í þeim fram-
kvæmdum. Hver maður hrós-
aði happi að ná í starfskrafta
hans, þegar þurfti að byggja
fljótt og byggja vel.
Þegar ég hugsa um hina
ríku athafnaunun íslenzkra
landnámsmanna á þessari
öld, þá verður bóndinn og
smiðurinn á Múla, sem nú er
sjötugur, meðal þeirra allra
fremstu.
Jónas í Múla! Nafninu
sjálfu hlaut alltaf að fylgja
eins konar þytur annríkis og
ótrúlegra afkasta, eiginlega
vinnuhljóð skapandi handa,
sem munda verkfærin, eitt
eftir annað, markvíst og ör-
uggt og með hnitmiðuðu afli.
Þeim, sem einu sinni höfðu
séð hann vinna, fannst auð-
heyrilegt álengdar, að sagir
hans, hamrar og axir túlkuðu
hverju sinni hina glöðu verka
manns- og víkingslund. Og á-
heyrendur verkfærakliðsins
fundu til þeirrar notalegu
vissu, að hvert handtak smiðs
ins nýttist til hins ýtrasta.
hvernig það má verða að hver
fái sitt, ef einn étur tvö eða
þrjú. Eggjunum fjölgar nefni
lega ekki neitt við það, að
einn éti svona mikið. Annað
dæmi. Ef til eru hundrað í-
búðir handa hundrað fjöl-
skyldum, sé ég ekki að hver
fjölskylda geti fengið sína í-
búð þar, ef sumar hafa marg
ar. Þetta hefir mér alltaf fund
izt að væru rök fyrir jafnaðar
kröfum*
Eins er það með vinnuna.
Ef tíu menn eiga að færa tíu
bagga og einn gengur laus,
verður einhver hinna að bæta
hans byrði á sig, eða hún ligg
ur eftir. Þetta hefir inér allt-
af fundizt að væri lögmál,
sem taka þyrfti tillit til.
Þess vegna finnst mér, að
ástæða gæti verið að spyrja
eftir jafnaðarstefnunni.
Mér hefir oft fundizt, síð-
an mest var talað um stórí-
búðaskattinn í fyrra, að Fram
sóknarmenn væru einu jafn
aðarmennirnir, sem það góða
nafn ættu skilið á íslandi nú
orðið.
Eitthvað svipað hefir mér
Það má lita á stjórnar-
skrána sem undirstöðu laga,
réttar og heilbrigðra stjórn-
arhátta sérhvers ríkis. Það er
þess vegna fátt þýðingar-
meira í nútímaþjóðfélagi en
réttlát og skynsamleg stjórn-
arskrá, sem er vandlega í
heiðri höfð.
Það eru margir, orðnir þeirr
ar skoðunar, að stjórnarskrá
íslenzka lýðveldisins sé litt
nothæf. Erfitt virðist þó
reynast stjórnmálamönnum
þjóðarinnar að finna heppi-
lega lausn á þessu vanda-
máli. Aðalorsök þess er sú, að
sérhver stjórnmálamaður met
ur ávallt meira flokkshags-
muni heldur en þjóðarhags-
muni viljandi eða óviljandi.
Af þessum sökum hefir sú
tillaga öðlast mikið fylgi, að
efnt yrði til sérstaks stjórn
lagaþings, sem hefði það eina
hlutverk að setja þjóðinni
nýja stjórnarskrá. Þessi til-
laga hefir þó töluverða galla.
Óvíst er, að stjórnmálamönn-
unum takist að koma sér sam
an um kosningafyrirkomulag
til slíks þings, sem allir gætu
sætt sig við. Eflaust munu
stjórnlagaþingmenn hafa all
misjafnar tillögur fram að
færa, og hafi engin þeirra
meirihlutafylgi á bak við sig
meðal þingmannanna, verða
þeir að semja stj órnlagaupp-
kast, sem hefir meirihluta
þingsins á bak við sig. Þótt
þeim heppnist það, kann svo
að fara, að það uppkast verði
engu minni hrærigrautur en
sú stjórnarskrá, sem nú er i
gildi.
Af þessum orsökum vil ág
nú benda á aðra leið til þess
að leysa stjórnarskrármálið,
sem ég álít vera bæði einfald
ari og öruggari þeim til at-
hugunar, sem á þessu hafa
nokkurn áhuga. Ég álít, að
stjórnlagaþingið sé raunar al
veg óþarfur milliliður milli
kjósendanna og vilja þeirra i
stjórnarskrármálinu og legg
þess vegna til, að því sé alveg
sleppt, en í þess stað greiði
kj ósendurnir atkvæði um ým-
iss konar stjórnarskrárform
í þar til stofnuðum stjórn
lagakosningum.
XJm framkvæmd þeirra.legg
ég til, að gildi eftirfarandi
reglur:
í blaði sínu, jafnskjótt sem
þær berast. Þær skulu þá jafn
framt fá einkennisbókstafi
eftir stafrófsröð í sömu röð og
þær berast.
Þegar fresturinn til þess að
bera fram stjórnarskrártil-
lögur er útrunninn, skal lands
kjörstjórn gefa tillögugefend
um allt að mánaðarfrest til
röðunar á framkomnum til-
lögum. Þessi röðun skal fara
þannig fram, að stuðnings-
menn sérhverrar stjórnar-
skrártillögu raða öllum tillög-
um, sem fram hafa komið í
ákveðna röð eða varalista,
þannig að þeirra eigin til-
laga sé efst, sú tillaga, sem
þeir álíta næstbezta næstefst
og nefnist hún þá 1. varatil-
laga o. s. frv. Landskjörstjórn
skal birta alla þessa lista í
blaði sínu.
Á kjörseðlinum skulu stjórn
arskrártillögurnar auðkennd-
ar með einkennisbókstöfum
ásamt þýðingarmestu atrið-
um hverrar tillögu.
II. Kosningarnar.
Sérhver kjósandi, sem ætlar
að taka þátt í kosningunum,
skal mynda sér skoðun um,
hverja tillögu hann álitur
bozta, hverja næstbezta o. s.
frv.
Kjósandinn greiðir nú at-
kvæði þannig, að hann skrif-
ar X framan við einkennis-
bókstaf þeirrar tillögu, sem
hann álítur bezta, tölustaf-
inn 1 framan við einkennis-
bókstaf þeirrar tillögu, sem
hann álítur næstbezta, tölu-
stafinn 2 framan við einkenn-
isbókstaf þeirrar tillögu, sem
hann álítur þarnæstbezta,
o. s. frv. Segja má, að kjós-
andinn greiði aðalatkvæði, 1.
varaatkvæði, 2 varaatkvæði o.
s. frv.
Ef kjósandinn er samþykk
ur röðun varalista þeirrar
stjórnarskrártiUögu, sem
hann greiðir aðalatkvæði.má
hann sleppa tölusetningu
varaatkvæðanna. Gildir þá
varalisti þeirrar tillögu, sem
hann greiðir aðalatkvæði. —
Elnnig má kjósandinn tölu-
setja sum varaatkvæðin og
láta sum vera ótölusett. Gild
ir þá varalisti þeirrarvtillögu,
sem hann greiðir aðalatkvæði
I því, sem á vantar.
lengi. Meðal bræðra hans er ^ stundum dottið i hug undir
Guðmundur Hlíðdal, póst- ogjUmrægum um vinnutíma og
símamálastjóri. I starfsafköst einstakra starfs-
Að sjálfsögðu framkvæmdi hópa.
Jónas miklar og myndarleg- Það er gott og blessað að
ar endur byggingar á þessum sjálfsögðu> að
vera talsmaður
bæjum. Nú alveg nýlega langra fría> hárra launa)
byggði hann hið vandaðasta stðrra íbúða og annarrar slíkr
og veglegasta íbúðarhús úr ar rausnar. En þrátt fyrir all
steini úr Múla. Af félagsleg- ar frðmar óskir er það þó allt
um störfum Jónasar skal hér af náttúrulögmál, að tíu eggj
aðeins nefnt, að í sveitar-J um Verður ekki skipt jafnt
stjórn mun hann hafa setið milli tiu stráka, með því móti,
um 40 ár. Enn býr hann búi|að sumir fái tvo eða þrjú)
sínu ásamt hinni ágætu konu ^ hversu góða lyst sem þeir
sinni, Guðrúnu Jónsdóttur. —
Sveitungar þeirra vissu vel,
að það var að þakka miklum
dugnaði hennar heima fyrir,
að unnt var að njóta starfs-
krafta Jónasar svo mjög ut-
an heimilis. Hún stjórnaði
þeirra myndarlega búi á
meðan með aðstoð uppvax-
andi barna þeirra. Þau eru
fjögur og fylgir þeim mynd-
arbragur foreldranna. Eru öll
gift og búsett sem hér segir:
Guðmundur og Fanney í
Reykjavík, Guðrún á Akra-
nesi, og Jón á Hvammstanga.
Hiýtt mun nú hugsað heim
að Múla um þessar mundir,
með þakklæti fyrir áðurnefnd
kunna að hafa á þeim.
Þetta hefir mér alltaf fund
izt einföld og auðskilin stjórn
fræði.
Ég veit vel, að Morgunblað
ið kallar þetta að jafna lífs-
kjörin niður á við, en ég hefi
(Framhald á 4. síðu.)
störf og mörg fleiri, og ekki
síður fyrir alla gestrisnina á
Múla, sem var framúrskar-
andi, og er slíkt mikið sagt
um heimili í þvi héraði, þar
sem forn gestrisni ræður hvar
vetna ríkjum fram á þennan
dag. —
Helgi Tryggvason.
I. Undirbúningur kosn-
inganna.
Til þess að hafa yfirum-
sjón með kosningunum skal
ríkisstjórnin skipa þriggja
manna landskjörstjórn, og
skal alþingi. tilnefna einn
mann í stjórnina, hæstirétt-
ur einn og forseti fslands
einn.
Landskjörstjórn tilkynnir
kjördag með sex mánaða fyr
irvara og þann dj«, sem all-
ar stj órnarskrártMigur skulu
hafa borizt henni í hendur,
en það skal vera með þriggja
mánaða fyrirvara, og er sá
dagur þá jafnframt þrem
mánuðum fyrir kjördag. Hver
stjórnarskrártillaga skal hafa
stuðning minnst 100 með-
rrælenda.
Landskjörstjórn skal gefa
út sérstakt blað eða tímarit,
sem skal bæði vera boðberi
landskjörstjórnar til kjósend
anna og vettvangur frjálsra
umræðna um stjórnarskrár
málið. Allir skulu eiga þess
kost að koma þar skoðunum
sínum á framfæri. Landskjör
stjórn skal birta stjórnar-
skrártillögur ásamt greinar-
gerðum og meðmælendaskrám
III. Talning atkvæða.
Atkvæði skulu talin heima
í kjördæmunum. Fyrst talin
aðalatkvæði og er það ekki
sérstökum vandkvæðum bund
ið. Hins vegar er tafsamara
að telja atkvæðin, vegna þess
hve margbreytileg þau geta
verið, einkum ef margar til-
lögur eru í kjöri. Auðveldast
mun að gera það á eftirfar-
andi hátt. Á annað efra horn
hvers gilds kjörseðils skal vél
rita einkennisbókstafi allra
þeirra tillagna, sem í kjöri
eru, í þeirri röð, sem kjörseð-
ilíinn ákveður, þannig að
fremstur er einkennisbókstaf
ur þeirrar tillögu, sem hlaut
aðalatkvæði, síðan einkennis
bókstafur þeirrar tillögu.sem
hlaut 1. varaatkvæði o. s. frv.
Síðan skal raða kjörseðlun-
um eftir stafrófsröð þessara
einkennisorða. Er þá auðvelt
að telja, hve mörg atkvæði
hvert einkennisorð hefir feng
ið. —
IV. Útreikningur lands-
kjörstjórnar.
Þegar landskjörstjórn hef-
ir fengið öll kjörgögn í sinar
(Framhald á 4. síðu.)