Tíminn - 12.07.1951, Blaðsíða 5

157. blað.
TÍMINN, fimmtudaginn 12 júli 1951.
5.
mtm
Fimmtud. 12. júlí
Samstarfið við Sjálf
stæðisflokkinn
Það er dálítið broslegt að
lesa skrif Þjóðviljans og Al-
þýðublaðsins um núv. stjórn-
arsamvinnu og sjá þá miklu
hneykslun, sem þessi blöð lát-
ast haldin yfir því, að Fram-
sóknarflokkurinn hefir sam-
vinnu við Sjálfstæðisflokkinn.
Það mætti svo sem af þessu
ætla, að flokkar umræddra
blaða hefðu aldrei nálægt í-
haldinu komið og væru hrein
ir af allri samvinnu við það.
Þá gæti það verið skiljanlegt,
að þau töluðu digurbarka-
lega um þessi mál.
Slíku er hins vegar ekki að
heilsa. Bæði Kommúnista-
flokkurinn og Albýðuflokkur-
inn hafa verið í innilegustu
samvinnu við Sjálfstæðis
flokkinn. Brynjólfur Bjarna-
son og Áki Jakobsson hafa
setið í stjórn undir forsæti
Ólafs Thors á þriðja ár. Svo
vel undu kommúnistar þá
hlut sínum í faðmi íhaldsíns,
að þeir gerðu það að einu
helzta máli sínu fyrir þing-
kosningarnar 1946, að sam-
steypustjórn Sjálfstæðis-
flokksins og kommúnista ætti
að haldast áfram. Um þær
mundir var fátt fagurlegar úc
listað í Þjóðviljanum en nauð
syn þess, að kapitalistar og
verkamenn ynnu saman. Það
var ekki fyrr en Keflavíkur-
samningurinn kom til sögunn
ar, að kommúnistar rutnsk-
uðu og rifu sig upp úr flat-
sænginni hjá íhaldinu, því að
þrátt fyrir allt aðtíráttarafl
Ólafs Thors, hafði Stalín enn
sterkari tök á sálum þeirra.
Þá var innileikinn ekki
minni milli Sjálfstæðsflokks-
ins og Alþýðuflokksins á
stjórnarárum Stefáns Jó-
hanns. Það bræðralag er enn
í svo fersku minni aö óþarft
er að lýsa því.
Það má vera, að það stafi
frá því, hvernig samstarfj
kommúnista og Sjálfstæðis-
flokksins var háttað á um-
ræddum árum, að forsprakk-
ar kommúnista telja samstarf
við Sjálfstæðisflokkinn jafn
gilda því að láta hann öllu
ráða. Gróðamen Sjálfstæðis-
flokksins fengu a m. k að auðg
ast eftir vild sinni á þessum
tíma. M. a. fullyrti Þjóð-
viljinn, að eitt árið hefðu
heildsalarnir grætt 100—200
milj kr. og á Þessum árum
hefðu þeir flutt hundruð
milj. kr. úr landi og falið er-
lendis. Það er alveg víst, að
braskarar hafa ekki lifað hér-
lendis aðra eins gróðaöld og á
árum nýsköpunarstjórnarinn
ar.
En þótt samstarfi kommún
ista og Sjálfstæðisí)okksins
hafi verið þannig háttað, að
einu gilti hvort Ólafur Thors
eða Einar Olgeirsson sátu þá
á þingi og svipaður háttur
hafi verið á samstarfi Alþýðu
flokksins og Sjálfstæðisflokks
ins, þá á þetta ekki við um
núv. stjórnarsamvinnu. Fram
sóknarmenn taka ékki þátt í
henni til að þjóna ihaldinu,
heldur til að tryggja áhrif
sín og stefnu sinnar eftir því,
sem föng eru á. Þeir vilja m.
Dýrmætasti arfurinn
(Framhnid af 4. síöu.)
þess er ég fullviss og hika ekki
við að fullyrða það, að sigur
sá, sem vannst 1903 i sjálf-
stæðisbaráttu vorri, er vér
fengum innlenda stjórn, tákn
ar mestu og merkustu um-
nú skal ekki farið lengra út
í þá sálma. Á slíkum degi sem
þessum má ekki dvelja of
lengi við fornar minningar.
Þessf dagur er helgaður æsk
þegar barizt er til mikilla úr- tíagar eftiileiðis“. Þessi ræðu
slita. Saga þjóðfundarins út ínngangur í öllu sínu látleysi' unni, nútíðinni, og það er
af fyrir sig er næsta áhrifarík. og innileik, talar til okkar enn hún, sem framtiðinni ræður,
Þar kennir frá byrjun þungr í dag, svo að olíkur gengur til' æskan, sem innan skamms
ar undiröldu og stígandi, er hjartans. Þessi orð eru töluð tíma erflr þetta land>. Ég
nær hámarki á hinum sögu- 1 á úrslitastund, þegar allar' minntist þess í upphafi máls
lega fundi 9. ágúst, er endar þær miklu vonir, sem við þjóð ' míns, að við lifðum á byltinga
skiptin í sögu okkar á síðari ' með því, er fundarmenn risa fundinn voru tengdar, eru í öld, öld mikilla og skjótra at-
öldum. Við það breytist að- úr sætum og hrópa sem einn raun og veru að engu orönar. burða og djarflegra fram-
staða þjóðarinnar og afstaða : maður hin frægu orð: Vér Hér er ekki þrifið til fjósrek-, kvæmda. Þetta þekkjum við
hennar, viðhorf hennar til við mótmælum allir. Þessi orð unnar, svo sem oft verða öll. Á tiltölulegá fáum árum
fangsefnanna verður með allt hafa oft heyrzt síðan, en aldr dæmj til fundin, þegar póli- : hefir orðið gagnger bylting í
öðrum hætti og þar með mögu | ei hafa þau hljómað með því tískar deilur ná hámarki. atvinnulífi voru, fyrst og
leikarnir tjl þess að taka þaulhkum krafti. Þau voru heldur Ræðumaður horfir fram á veg fremst til sjávarins og í bæj-
réttum tökum. Allt, sem síðar ekki út í bláinn mælt, því enn inn og sér fyrir sér marga um landsins, með hraðvax-
hefir gerzt, er rökrétt afleið-
stjórnin, allt, sem á undan
vekja þau bergmál í hverju slíka vonbriguadaga, sem andi iðnaðj og vélatækni. En
ing þessara úrslita. Heima- íslenzku brjósti eftir 100 ár. heyja verður fyrst og fremst
henni var gengið, allt, sem' boðið upp á fullkomna inn-
hún táknaði og bar i skauti limun í danska ríkið. íslend
A þessum fundi var þjóðinni; með þolgæði og trú á málstað
sér, var okkar dýrasti arfur
og meira virði en miklar vél
au\ mörg skip, brýr, vegir, bíl
ar, húsakostur og töðuvellir,
ófrjálsri og ófullveðja þjóð.
Sem frjáls þjóð höfum við get
að á skömmum tíma eignazt
allt þetta og orðið ríkir af
trú á sjálfa okkur og land okk
ar. Án frelsis værum vér ekk
ert annað en i hæsta lagi
meira eða minna bjargálna
þrælar, án trúar og án von
ar — án framtíðar.
Þessa dagana eru rétt hundr
ingum var ætlað að eiga sex
fulltrúa á danska ríkisþing-
ingu og dönsku grundvallar-
lögin eða stjórnarskrá Dana
átti að gilda á íslandi. Landið
sjálft átti að vera svo sem
hvert annað amt í Danmörku
og Alþingi var ætlað sams kon
ar starfssvið og hverju öðru
amtsráði. í þeim málefnum
sem eirtgöngu snertj ísland,
skyldi löggjafarvaldið vera
hjá konungi, með þeirri hlut-
deild af hálfu Alþingis, sem
því værj nú veitt eða yrði veitt
síðar. En um vald Alþingis á
að ár síðan þjóðfundurinn æöri stjórn innanlandsmála
kom saman í hátíðasal lærða' skyldi ákveðið með sérstökum
skólans í Reykjavík. Minn-jlögum> líkt Þvi- sem ákveðið
ingin um þjóðfundinn er þjóð yrði um æðri sveitarstjórnir
vorri ógleymanleg og heilög.
Hvert mannsbarn, sem til vits
og ára kemst, hefir eitthvað
um hann heyrt og lært og svo
mun verða meðan þjóðin veit
af sjálfri sér. Þessi samkoma,
sem hófst þó næsta óskipu-
lega og endaði í upplausn, líkt
og fjöldamargir pólitískir
fundir i þessu landi, hefir í
endurminningunni orðið í-
mynd allrar hinnar langvinnu
sjálfstæðisbaráttu vorrar. Það
má einu gilda, þótt þjóðfund
urinn eigi sér 20 ára langa
forsögu og síðan ætti þjóðin
í rúmlega hálfrar aldar bar-
áttu til þess að öðlast í höfuð
dráttum það, sem þessi fund
ur vildi ná og keppti að. Hann
mun alltaf draga að sér mesta
athygli af öllu, sem sjálfstæð
isbaráttuna varðar, verða æ-
varandi tákn hennar. Áttatíu
til hundrað ára löng og flók
in saga er þung í vöfum og
fæstir geta náð fullum tök-
um á henni. Hún verður þeim
ofviða, er líka í heiid sinni og
sínu langvinna úrslitaleysj og
endurtekning hins sama
næsta laus við þann glæsi-
brag og áhrifamiklu reisn, er
oft fylgir einstökum, sterkleg
um átökum í stjórnmálum,
í Danmörku. Til þess að undir
strika það, að hér væri ekki
annars né meira að vænta,
hafði stjórnjn, að beiðni stift
amtmanns, sent hingað dálít
inn hóp dáta, sem áttu að
tryggja það, að hér færi allt
fram með friði og spekt. Þjóð
fundarmenn létu þetta ekkj á
sig fá, höfnuðu frumvarpi
stjórnarinnar og sömdu nýtt
frumvarp, í samræmi við þær
óskir, er undanfarið höfðu
fram komið á héraðsfundum
og Þingvallafundi, og byggð-
ar voru á rökstuddum kröf-
um Jóns Sigurðss. um fulla
sjálfstjórn þjóðarinnar í öll-
um innanlandsmálum. Þegar
fundurinn bjóst til að ræða
þetta nýja frumvarp, sleit
Trampe stiftamtmaður fund
inum við mótmæli alls þing-
heims.
Þegar frumvarp stjórnarinn
ar var lagt fyrir þjóðfundinn,
21. júlí 1851 hóf Séra Hannes
Stephensen, einn áhrifamesti
og virðulegasti fulltrúj fund
arins, máls á þessa leið:
„Hann er þá upprunninn
þessi dagur, er vér í fyrsta
sinn eftir langan aldur meg-
um hugsa um sjálfa oss. Sæll
veri þessi dagur og allir slíkir
þjóðarinnar, sém aldrei má
hvika frá. Og það felst miklu
meira í þessum orðum Hann-
esar Stephensens. í þeim felst
innilegur fögnuður yfir því,
að þjóðin hefir eignazt rétt
til bess að ráðgast um sín eig-
m mál og þarf ekki lengur að
bíða þess, að stjórnardeildirn
ar í Kaupmannahöfn hugsi
og framkvæmi fyrir hennar
hönd. Menn þurfa ef til vill
aö hafa búið nokkra hríð við
einveldi til þess að skilja þetta
til fulls. Þeim, sem við ánauð
býr, er strax stórkostlegur létt
ir í því að mega ræða um
möguleikana á því að losna
úr ánauðinni. Ef til vill er
það þá líka bezta skýringin á
því, að menn gátu haldið það
út í hálfa öld að berja höfð-
inu við steininn, sækja jafnt
og þétt á hinn óbilgjarna múr
vegg sífelldra synjana, er
fylgdu hverrj nýrri tilraun A1
þingis til þess að rýmka um
stjórnarhagi þjóðarinnar. Und
ir tvöföldu merki þjóðfundar
ins, mótmælum gegn löglevs
um og ofbeldi og stöðugu, sig
urvissu þolgæði, var barátt-
an háð til sigurs. Við, sem
eftir hundrað ár, minnumst
þessara atburða, megum aldr
ei gleyma því, hversu dýru
verði það frelsi var keypt, sem
við njótum í dag.
Góðir áheyrendur! Saga
þjóðar vorrar býr yfir mörg
um helgum dómi, sem gott
er að dvelja við stund og
stund, þegar tækifæri gefst.
Ég hefi drepið á minningu
þj óðf undarins 1851, vegna
aldarafmælisins. Að fleiru
jafnvel á byltingaöld verður
ekki öllu jafn snemma í verk
komið. Hér erum við stödd
miðsvæðis í stærsta og kosta-
mesta landbúnaðarhéraöi
þessa lands. Ég ætla ekki að
gera lítið úr því, sem unnið
hefir verið til þarfa og fram
fara i þessum fögru og gagn
sömu byggðum undanfarna
áratugi, né neinsstaðar í
sveitum landsins. En ég vil
minna ykkur áheyrendur á
það hlutverk, sem ykkar bíð-
ur. Það er þegar augljóst mál,
að alltaf dregur nær og nær
þeim tíma, sem þjóðin verður
að fara að einbeita kröftum
sinum að því að efla land-
búnað sinn. Framtíð ^essa
lands er ekki á sjónum. Fram
tíðin er hér, á þessum víð-
lendu sléttum frá hafi til
fjalla. Silfur hafsins og gull
er og verður mikill styrkur
fyrir þjóðarbúið. En ýmislegt
bendir til þess, að vér séum
þegar vel á veg komnir að
nýta fiskimið vor til hlýtar.
Enn verður þó útvegurinn
aukinn, og enn verður sjávar
aflinn miklu betur hagnýttur
en verið hefir um hríð, og allt
gefur þetta þessari atvinnu-
grein nokkurt svigrúm og
möguleika. En í sveitum lands
ins er auður moldarinnar
blundandi kraftur, sem verða
á lyftistöng nýrrar framfara
og blómaaldar. Meðan bæirn
ir uxu og útvegurinn tók sín
stærstu risaskref, hefir land
búnaðurinn að vísu haldið í
horfinu í heild sinni, víða
blómgast vel, en sums staðar
líka gengið saman. Á þessu
verður að verða breyting og
sú breyting þarf að gerast
fljótt. Með vélatækni þeirri,
a. tryggja, að samvinnuhreyf
ingin njóti jafnréttis, hlutur
landbúnaðarins sé ekki fvrir
borð borinn og nauðsynlegar
stórframkvæmdir, eins og
Sogsvirkjunin, Laxárvirkjun-
in og áburðarverksmiðjan, séu
ekki látnar mæta afgangi, en
allt þetta átti sér stað á stjórn
arárum íhaldsins og kommún
ista. Framsóknarflokkurinn
gekk til samstarfs við Sjálf-
stæöisflokkinn bæði af þess-
um ástæðum og vegna þess,
að ekki var um nema það að
velja eða algert stjórnleysi,
sem leitt hefði af sér hrun og
öngþveiti, er leikið hefði hin-
ar vinnandi stéttir verst. Só-
síalstaflokkurinn hafði dæmt
sig úr leik, því að við hann
er ekkert samstarf hafandi og
verður ekki haft meðan
Moskvumenn stjórna honum,
og Alþýðuflokkurinn hafði á-
kveðið að fara í fýlu og koma
ekkj nálægt stjórn landsins
fyrst um sinn vegna kosninga
ósigurs sins. En þótt kommún
istar væru ósamstarfshæfir og
Alþýðuflokkurinn farinn í
fýlu, datt Framsóknarflokkn
um ekki í hug að fylgja for-
dæmi Þeirra, heldur reyna að
bjarga því, sehi bjargað yrði,
og verja þjóðina verstu áföll
unum á þeim fyrirsjáanlegu
erfiðleikatímum, er i hönd
fóru, og láta það einu gilda,
þótt það kostaði um sinn sam
starf við skæðustu andstæð-
inga hans. Þannig taldi Fram
sóknarflokkurinn sig þjóna
stefnu sinni og þjóð sinni
bezt, eins og ástatt var.
Áður en Framsóknarflokk
urinn gekk til samstarfs við
Sjálfstæðisflokkinn, gerði
mætti víkja, en til þess er ekki' sem við höfum nú yfir að
tími. Minningarnar eru því , ráða, með þeirri orku, sem
aðeins mikils virðj á líðandi | v^r erum nú að beizla, með
stund, að þær tali til vor, færi . eflingu innlends áburðariðn-
okkur boðskap, snerti við okk ^aðar, með frjósemi íslenzkvar
ar innra manni. Á þessu . nioldar og skapandf krafti
sumri, sem nú tekur að líða, í mannshugans og styrk ungra
mun oft verða til vor talað handa, sem vita af takmarki
um atburðina 1851 og vafa- ! siuu> mun Þessi bylting land
laust ekki árangurslaust. Og búnaðarins takast í náinrii
framtíð. Vér tíúum í hálf-
numdu landi og þetta hálf-
hann ýtrustu tilraunir til að numdu land er mesta auðlegð
ná samstarfi við Alþýðu flokk ,vor' Þar byr framtíðm-
inn um myndun vinstri stjórn Skömm er dvöl okkar hér í
ar. Það var ekki fyrr en þær faðmi þessa töfrandj fjalla-
tilraunir höfðu reynzt árang- , hrings, og reiturinn, sem hver
urslausar, að gengið var til, °kkar helgar sér og störfurri
samstarfs við Sjálfstæðisflokk sinum, smár. En þetta land,
inn. ~ Framsóknarflokkurinn , ísland> er stórt; og framtíðift
telur það vissulega æskilegast, i er óendanleg. Eg minntist á
að róttæk stjórn, studd af arileiið 19- aldarinnar, sem
alþýðustéttunum, fari með kynsiðð oíikar, sem nú er mið
völd á þessum erfiðu tímum, i aldra> hefði við tekiö. Nu að
því aö þannig yröi hlutur al- j lmIfnaðri hinni 20. öld er réft
mennings bezt tryggður. En að staldra við °S spyrja. b-iað
hann getur ekki að því gert, hafi áunnizt, hvaða arf látum
þótt Alþýðufl. sé í 'fýlu ' við eftir' Eg hefi reyndar ÞeS
og forsprakkar kommúnista ,ar svaraö Þessu- Dýrmætasti
hafi dæmt Sósíalistaflokkinn' arfurinn er fólgmn 1 frelSi og
úr leik með því að setja siálfstæðl ÞJóðannnar Fréls
Moskvutrúna ofar öllu. Það 10 felur 1 sér 011 gæðl lífsins’
eru þessar tvær meginástæður ieins.og drnttinle8 bæn allai;
er sameiginlega valda því, að , bænir. Æska þessa lands á nú
ekki eru skilyrði fyrir vinstri í fyrsta sinn í 700 ár þvi mikla
stjórn, eins og ástatt er. I (Framhald á 8. siðu.) j