Tíminn - 18.07.1951, Qupperneq 5

158. blað.
TÍMINN, miðvikudaginn 18. júli 1951.
5.
ERLENT YFIRLIT: t
Finnsku kosningarnar [
Atkvæðamagn kommúnista stóð í síað.
þrátt fvrir hag'stæða stjórnaraiidstöðii
mðvikud. 18. jjtílí
Verðlagseftirlitið
Ríkisstjórnin hefir fyrir
nokkru afnumið verðlagseftir
lit með ýmsum vörum, sem
talið er að nóg sé til af í
landinu. Þetta er gert í trausti
þess, að þegar framboðið sé
nóg, geti óeðlileg og óhæfileg
álagning ekki átt sér stað.
í blöðum stjórnarandstæð-
inga hefir nokkuð verið deilt
á þessar ráðstafanir og þó
einkum i Alþýðublaðinu. Þar
er því jafnvel haldið fram, að
opinbert verðlagseftirlit sé
allra meina bót í dýrtíðarmál-
unum.
Verðlagseftirlit getur vissu
lega gert verulegt gagn, þegar
vöruþurrð er, og framkvæmd
þess íer vel úr hendi. Samt
er það svo, að flestar þjóðir
losa sig við það meira og
minna, þegar þess er kostur.
Þetta gildir jafnt, þótt stjórn
in sé í höndum jafnaðar-
manna. í Bretlandi hefir t. d.
verkamannastjórnin afnumið
ýmsar verðlagshömlur á und
anförnum árum. Hún afnam
t. d. hámarksverð á fiski fyrir
nokkru síðan, eins og íslend
ingum er vel kunnugt vegna
ísfiskssölunnar þangað. Hún
afnam og fyrir nokkru verð-
lagseftirlit með matsöluhús-
um. Stjórnin taldi, að þegar
framboðið væri orðið nóg,
myndi samkeppnin skapa
hæfilegt aðhald, er myndi
reynast betra en opinbert eft
irlit.
Það er svipað, sem íslenzka
ríkisstjórnin hefir nú gert og
Alþýðublaðið deilir á hana fyr
ir. Þó má fullyrða, að verðlags
eftirlitið hefir reynzt hér
miklu ófullkomnara og gagns
minna en í Bretlahdi.
Gagnsleysi verðlagseftirlits
ins hér sýndi sig bezt í stjórn
artíð Stefáns Jóhanns. Þá
vantaði ekki, að verðlagseftir
litið væri nógu víðtækt. Vöru
þurrðin gerði það hins vegar
að verkum, að eftirlit var litlu
meira en nafnið tómt. Vörurn
ar voru að meira eða minna
leyti seldar á svörtum mark-
aði fyrir miklu hærra verð en
leyfilegt var samkvæmt fyrir
mælum verðlagseftirlitsins.
Þessi reynsla varð til þess,
að núv. ríkisstjórn taldi ekki
rétt að treysta um of á verð-
lagseftirlitið. Hún valdi held
ur þá leið að auka vöruinn-
flutninginn og útiloka þannig
bakdyraverzlun og svartan
markað. Hún vildi reyna,
hvort aukið framboð og meiri
samkeppni skapaði ekki verzl
uninni traustara aðhald en
opinbert verðlagseftirlit, er
misjafnlega hafði reynzt, svo
að ekki sé meira sagt.
Það er vissulega of snemmt
enn að dæma um það, hvernig
þessi tilraun tekst. Það er þó
víst, að verðið hefir í mörg
um tilfellum stórlækkað frá
því, sem var, er vörurnar Voru
mestmegnis seldar á svörtum
markaði. Þeir eru nú meira að
segja ódýrari, þrátt fyrir geng
islækkunina og stórfelldar
verðhækkanir erlendis, en
þær voru á svarta markaðn-
um í stjórnartíð Stefáns Jó.
hanns. Það má t. d. nefna
nylonsokkana, sem dæmi um
þetta.
Alþýðublaðið hefir verið
að nefna dæmi þess, að á-
Dangana 1. og 2. þ. m. fóru
fram þingkosningar í Finnlandi,
en kosið er þar á þriggja ára
fresti. Kosninga þessara hafði
verið beðið með talsverðri eftir
væntingu, því að óttast var af
lýðræðissinnum að þær myndu
leiða í ljós verulega fylgisaukn
ingu kommúnista. Þeir höfðu
verið í stjórnarandstöðu allt sein
asta kjörtímabil, og haft á marg
an hátt góða áróðursaðstöðu.
Dýrtíð hefir t. d. vaxið ört í
Finnlandi að undanförnu og
eiga verðhækkanir erlendis mik
inn þátt í því. Vegna skaðabóta
gi'eiðslnanna til Rússa, sem eru
að verulegu leyti greiddar í vél
um og vörum, þurfa Finnar að
kaupa mikið af hráefnum, er
mjög hafa hækkað í verði að
undanförnu. Þetta á m. jl drjúg
an þátt í dýrtíðinni. Líklegt
þótti fyrir kosningarnar, að hin
aukna dýrtíð yrði vatn á myllu
kommúnista, er kenndu andstæð
ingum sínum óspart um hana.
Það var og talinn komm-
únistum mikill styrkur, að þeir
eiga Rússa að bakhjarli, en und
ir þá þurfa Finnar nú mikið að
sækja. Sá hugsunarháttur gat
því skapazt, að vert væri að
koma sér sem bezt við Rússa og
fylkja sér því undir merki kom
múnista.
Hríðin gegn
stjórnarflokkunum.
Þeir flokkar, sem höfðu einna
erfiðasta aðstöðu í kosningun-
um, voru Alþýðuflokkurinn og
bændaflokkurinn. Alþýðuflokk-
urinn fór einn með stjórn frá
því i júlí 1948, er kosið var sein
ast, og þangað til í janúar 1950.
Stjórn hans var minnihluta-
stjórn. í janúar 1950 myndaði
bændaflokkurinn minnihluta-
stjórn með þátttöku frjálslynda
flokksins og sænska flokksins.
Um seinustu áramót myndaði
bændaflokkurinn nýja stjórn og
tóku jafnaðarmenn þátt í henni,
ásamt frjálslynda flokknum og
sænska flokknum.
Kommúnistar og hægri menn
höfðu þannig verið í stjórnar-
andstöðu allt kjörtímabilið og
reyndu óspart að nota sér þá
aðstöðu í kosningunum. Aðal-
sókninni var beint gegn bænda-
flokknum og Alþýðuflokknum,
er höfðu skipzt á um stjórnar-
forustuna. Hríðin var þó einna
hörðust gegn bændaflokknum,
er hafði farið með stjórn á þeim
tíma, er verðhækkanirnar höfðu
orðið mestar eða síðan að Kóreu
styrjöldin hófst.
lagningin á ýmsum vörum
hafi hækkað síðan verðlags
eftirlitið var afnumið. Þetta
er ekkert undarlegt. Álagn
ingunni var haldið svo í
skcf jun á sl. ári, að útilokað
var að halda henni óbreyttri
eftir að kaup hafði stór-
hækkað hjá öllu starfsfólki
við verzlunina. Álagningin
hefði þvi þurft að hækka,
þótt verðlagseftirlitið Iiefði
haldið áfram.
Það sæmir kommúnistum
sérstaklega illa að vera að
skammast út af þessu, því að
bæði ísleifur Högnason og Sig
fús Sigurhjartarson hafa deilt
á ríkisstjórnina fyrir að leyfa
ekki nógu háa álagningu.
Því er og talsvert haldið
fram, að ekki sé að ræða um
samkeppni milli verzlana og
þess vegna muni hið aukna
vöruframboð ekki skapa það
aðhald, er menn gera sér von
ir um. Það er t. d. sagt, að
verzlanir hafi samtök um á-
lagninguna. Þetta nær þó ekki
til kaupfélaganna. Óhætt er
að fullyrða, að samkeppni
Áhrif kjör-
dæmaskipunarinnar.
Þingkosningar fara þannig
fram í Finnlandi, að kosið er í
15 stórum kjördæmum eftir hlut
fallsreglunni. Flokkarnir geta
því verið mjög misheppnir.
Kommúnistar voru t. d. mjög ó-
heppnir síðast, því að þeir áttu
þá mest af svokölluðum „dauð-
um atkvæðum“. í mörgum kjör
dæmum misstu þeir þá þingsæti
með örlitlum atkvæðamun. Fyrir
hverjar kosningar breytist svo
þingsætatala kjördæmanna í
samræmi við breytingar þær, er
orðið hafa á kjósendatölunni.
Að þessu sinni urðu verulegar
breytingar á þingsætatölu kjör
dæmanna vegna tilfærslu á
flóttamönnum úr héruðum
þeim, sem Rússar hafa innlim-
að. Þessar breytingar virtust fyr
irfram líklegar til að verða
kommúnistum hagstæðar, því að
þingsætum fjölgaði einmitt í
þeim kjördæmum, þar sem þeir
höfðu misst þingsæti með
minnstum atkvæðamun seinast.
Hins vegar voru horfur á, að
þessar breytingar yrðu óhagstæð
ar fyrir jafnaðarmenn, því að
þingsætum fækkaði í þeim kjör-
dæmum, þar sem þeir höfðu
verið heppnastir í seinustu, kosn
ingum.
Úrslitin.
Endanleg úrslit kosninganna
eru nú kunn orðin. Samkvæmt
þeim verður þingsætatala
flokkanna þessi (aftari talan er
þingsætatala þeirra 1948);
Alþýðuflokkurinn 53 54
Bændaflokkurinn 51 56
Kommúnistar 43 38
íhaldsflokkurinn 28 33
Sænski flokkurinn 15 14
Frjálslyndir 10 5
Kommúnistar og frjálslyndir
hafa samkvæmt þessu bætt þing
sætatölu sína nokkuð, en hægri
flokkurinn og bændaflokkurinn
tapað nokkrum þingsætum. Á-
vinningur kommúnista stafaði
þó ekki af því, að þeir hækkuðu
atkvæðatölu sina, en talsverð
atkvæðaaukning var hjá frjáls
lynda flokknum. Ávinning sinn
á kommúnistafi okkurinn því
fyrst og fremst að þakka, að
stórlega dró úr kosningaþátttök
unni. Nú greiddu ekki nema
73,8% kjósenda atkvæði, en
81,3 % seinast. Hin aukna heima
seta virðist sérstaklega hafa
bitnað á hægri mönnum og
bændaflokknmn. Kommúnistum
tókst hins vegar að fá áhang-
milli þeirra og kaupmanna
mun reynast betra aðhald en
nokkurt verðlagseftirlit, ef
ekki verður gert neitt af opin
berri hálfu til að hindra hana
og torvelda.
Þaff var líka sagt, þegar
eftirlit meff veitingum var
afnumiff, að matsöluhúsin
myndu hafa samninga um
verðlagið. Þetta hefir þó ekki
orðið. Hjá þeim er mjög veru
legur verlmunur, jaínvel
allt að þvi þrefaldur.
Það má annars teljast sjálf
sagt, að stjórnarvöldin fylgist
vel með þeim áhrifum, sem
afnám verðlagseftirlitsins
; kann að hafa á verðlagið, og
| verður vitanlega að grípa í
taumana aftur, ef samtök
verða um að misnota það
frelsi, sem verzluninni er hér
veitt. Á þessu stigi er þó enn
ekki neitt það komið í Ijós,
sem bendir til slíks. Og víst
er það, að enginn syrgir það
verzlunarástand, er ríktj hér
í stjórnartíð Stefáns Jóhanns,
þótt ekki skorti þá viðtækt
verðlagseftirlit að nafninii tií.
Tanner
endur sína til að kjósa, enda
voru þeir sá flokkurinn, sem
höfðu öflugasta kosningavél.
Þrátt" fyrir það tókst þeim þó
ekki að hækka atkvæðatölu sína
svo neinu verulegu næmi.
Kommúnistum hefir enn ekki
tekizt að ná sömu þingsæta-
tölu og 1945, er fyrst var kosið
eftir styrjöldina. Þá höfðu þeir
51 þingsæti, en jafnaðarmenn
52 og bændaflokkurinn 46. Þeir
voru þá annar stærsti þingflokk
urinn, en eru nú í þriðju röð.
Dómar um kosningaúrslitin
eru yfirleitt þeir, að þau beri
þess merki, að fylgi flokkanna
sé komið í nokkurn veginn fast
ar skorður og engar störbreyt-
ingar séu líklegar til að eiga sér
stað. Meginhluti finnsku þjóðar
innar sé enn andvígur kommún
istum, þrátt fyrir erfiðar aðstæð
ur og þótt hún eigi hina rúss-
nesku hættu yfir sér og geti
trauðla vænzt hjálpar vestur-
(Framhald á 6. síðu.)
Raddir nábúanna
Mbl. ræðir í forustugrein
sinni í gær um gagnrýni Al-
þýðublaðsins á það, að stjórn
in hefir afnumið verðlagseft
irlit með ýmsum vörum. Mbl.
minnir á, hvernig ástatt var
hér, er núv. stjórn kom að
völdum, en mikil vöruþurrð
skapaði þá óeðlilegt brask og
svartamarkað með ýmsar vör
ur. Það segir síðan:
„Óhætt er að fullyrða, að eng
inn sakni svartamarkaðstíma-
bilsins, nema vesalings Alþýðu
blaðið. Því þykir svo óskaplega
vænt um það tímabil, af því að
þá sat „fyrsta stjórn Albýðu-
flokksins“ að völdum á Islandi.
Það vitnar stöðugt í að þá hafi
nú verið bærilegt að lifa á ís-
landi. Þá hafi verðlag á nauð-
synjum verið svo lágt, að unun
hafi verið að því að fara í búð-
ir og verzla. Blaðið getur þess
hins vegar ekki, að almenningi
var lítið gagn að lágu verðlagi
á vörum, sem ófáanlegar voru,
nema e. t. v. á svörtum mark-
aði fyrir ránverð.
En þá var hér öflugt verð-
lagseftirlit, segja Alþýöublaðs-
menn. Það var bót allra meina
í verzluninni. — En fólkið veit
betur. Það veit, að þrátt fyrir
óhemju skriffinnsku í sam-
bandi við skömmtun og verð-
íagseftirlit, tókst engan veginn
að koma í veg fyrir brask og
svartamarkaðsverzlun. Það
spratt einfaldlega af hinum
stórfellda vöruskorti annars
vegar en mikilli eftirspurn eft
ir vorum og mikllli þörf fólks
ins fyrir þær hins vegar“.
Þessi reynsla sýndi, segir
Mbl., að verzlunarástandið
yrði ekki bætt nema með aukn
um vöruinnflutningi og auk-
inni samkeppni. Það hefir
i;eynslan sýnt annars staðar.
Þess vegna hefir ríkisstjórnin
farið inn á þá braut að treysta
meira á aukið vöruframboð
en meira og minna haldlaust
verðlagseftirlit.
„Vinstri stjórnin“
hans Stefáns
Hér í blaðinu var nýlega
bent á það í tilefni af skrif-
um Alþýðublaðsins og Þjóð-
viljans um núv. stjórnarsam
vinnu, að flokkar .þessara
blaða væru ekki eins hreinir
af samneyti við íhaldið og
þau vilja nú vera láta. Milli
þeirra og íhaldsins var einmitt
hið bezta samstarf meðan ver
ið var að eyða stríðsgróðanum
og koma fótum undir verð-
bólguna. f kosningunum 1946
var það aðalmál kommúnista,
að samstarf þeirra og Sjálf-
stæðisflokksins ætti að halda
áfram< Bræðralag íhaldsins
og Alþýðuflokksins í stjórnar
tíð Stefáns Jóhanns kannast
allir við. Það var ekki fyrr en
erfiðleikarnir, sem hlutust af
sameiginlegri stjórnarstefnu
þessara flokka og íhaldsins,
gengu í garð, er þeir hlupu úr
íhaldsvistinni. Það stafaði þó
ekki af því, að þeir vildu ekki
vera kyrrir, heldur brast þá
kjark til aff bera ábyrgð ó-
vinsælla stjórnarfram-
kvæmda, er voru orðnar óum
flýjanlegar vegna fyrri stjórn
arhátta.
Nú eru bæði kommar og
kratar að afsaka þetta, en
gengur að vonum illa. Brosleg
ust er vörnin hjá Stefáni Pét-
urssyni, eins og vænta mátti.
Hann segir, að Alþýðuflokkur
inn hafi sett ýms skilyrði fyr
ir þátttöku í nýsköpunar-
stjórninni og bætir síðan við:
„Þetta gerði það að verkum,
að nýsköpunarstjórnin varff
raunveruleg vinstri stjórn,
þrátt fyrir Sjálfstæðisflokk-
inn“!
Já, var ekki alveg dásam'
lega „raunverulegur“ vinstri
bragur á stjórnarháttunum í
tíð nýsköpunarstjórnarinnar?
Var það kannske ekki „raun
veruleg“ vinstri stef«a, .að
láta heildsala og annan brask
aralýð eyða mestum hluta
hins mikla gróða, er safnazt
hafði á stríðsárunum, í alls
konar sukk og óþarfa .og
skapa sér með því stórfelldari
gróðaaðstöðu en hér .hefir
þekkzt fyrr og síðar?
Var það kannske ekki „raun
veruleg“ vinstri stefna . að
hafa ekkert taumhald á fjár
festingunni, látá framkvæmd
ir eins og vatnsvirkjanir og
ræktun mæta afgangi, en
byggja þeim mun meirr. af
luxushúsum handa þeim ný-
ríku og flytja inn nóg af bíÞ
um handa þeim?
Er þaff kannske ekki góður
minnisvarði um hina „raun-
verulegu“ vinstri stefnu ný-
sköpunarstjórnarinnar, að
ekkert var byggt af verka-
mannabústöðum í stjórnartíð
liennar, en þeim mun meira
af lúxushúsum hinna nýríku?
Svona mætti lengi spyrja.
Það er unnars óþarft. Menn
muna, að braskarar og gróða
menn hafa aldrei búið hér við
betri aðstöðu en .þá. Það,
sem láglaunamenn fengu og
Alþýðublaðið er að hælast yf-
ir, voru ekki nema smámolar
af borðum hinna nýríku, er
minntu helzt á það, þegar
reynt er að hafa krakka göða
með snuði. Amerískur auð-
hyggjubragur hefir aldrei
verið meiri á stjórnarháttum
hcrlendis en á þessum árum
eða þeir verið fjarri því að
hafa á sér vinstri svip.
Það er hið versta níð um
sanna vinstri stefnu að ætla
(Framhald a 6. siðu.) ,