Tíminn - 04.07.1952, Page 13

Aukablað
TÍMINN
13
núverandi forstjóri, Vilhjálm-
ur Þór, tók við af honum.
Forstjóratimatál
Siguröar Kristinssonar.
Það kom í hiut Sigurðar
Kristinssonar og samstarfs-
manna hans að veita viðnám
á erfiðum tímum og treysta
máttarviðu þeirrar miklu
skipulagsbyggingar, er reist
hafði verið af grunni. Þetta
viðhorf kom glög'gt fram i
ræðu þeirri, er liinn nýi for-
stjóri ilufcti á Sambandsfundi
1824. þar sern hann ræddi um,
aö höluðnauosyn fcæri til að
geyma þers, sem unnið væri,
og eíía íjárhaginn, unz „nýtt
framsóknartimabil“ gæti haf-
ist.
Segja má, að tala Sambands
félaganna stæöi yfirleitt í
stað á timabíiínu 1922—35,
þótt nokkrar fcreytingar yrðu
til fækkunar eða' fjölgunar
frá ári til árs, að?„llega af því
að félög lögðust niður og önn-
ur vcru stofnuð. Árið 1935 eru
félögin 39 eins og þau höíöu
verið 1921. En 1935 er íélags-
mannatalan 8346, og er þar
um taisverða fjölgun að ræða,
þ. e. gömlu félögin orðin fjöl-
mennari en fyrr. Eftir 1935
hefir Sambandsfélögum hins-
vegar íjölgað til muna, og fé-
lagsmannatalan er nú 3—4
sinnum hærri en þá, svo sem
síðar verður að vikið.
Af nýjum verkefnum, sem
S.Í.S. hafði með höndum á
þessu timabili, má m.a. minna
á nýjar breytingar á afurða-
sölunni, stofnun búvörudeild-
arinnar og grundvöll þann að
iðnaði Sambandsins, er lagð-
ur var á þessum árum. Stórt
vörugeymsluhús var byggt á
hafnarbakkanum í Reykjavík.
Slcömmu eftir 1920 kom i
ljós, að saltkjötsmarkaourinn
á Norðurlöndum, sem S.Í.S.
hafði átt mestan þátt í að
vinna á sínum tíma, fór þvérr
andi, m. a. vegna tollalöggjaf
ar Norðmanna. Sambandið
hafði þá forgöngu um tilraun-
ir með útflutning á kældu
kjöti til Bretlands, og 1926
var fyrsta kj ötf rystihúsið
byggt á vegum sambandsfé-
laganna.
í byrjun síðari heimsstyrj-
aldarinnar voru frystihús
þessi oröin 26 að tölu, og mörg
þeirra frystu einnig fisk. Fyr-
ir atbeina samvinnumanna
var kæliskipið Brúarfoss
byggt. S.Í.S. tókst að vinna
markað fyrir freðkjötið, eink-
um í Bretlandi, en einnig á
Norðurlöndum, og 1929 hóf
það innanlandssölu á freð-
kjöti. 1933 keypti þaö frysti-
húsið Herðubreið i Rvík og
annaö frystihús i Vestmanna-
eyjum vegna innanlandssöl-
unnar. 1932 hóf það verkun
harigikj öts í reykhúsi sínu í
Reykjavik. Afurðasalan varö
og fjölbreyttari en fyrr, og
komu þar einnig sjávarvörur
tii sögunnar, þótt ekki verði
hér um þær rætt sérstaklega.
| ISnaður.
j Til iðnaoar á vegum S.Í.S.
var i upphaíi stbínað vegna
aiurðasöiunnar. Garnahreins
unarstöðin i Rvík var sett á
stofn 1921 og gærurotunin á
Akureyri 1923. Sútun hófst í
þeirri verksmiðju 1932, og upp
úr þessari starísemi reis skó-
1 verksmiöj an Iðunn, sem tók
til starfa 1936. Arið 1930
keypti S.Í.S. ullarverksmiöj -
juna Gefjun á Akureyri. Var
jhún byggð upp aö nýju, end-
urbætt og aukin fyrir styrj-
öldina, og útsöiur og sauma-
stofur settar á stofn á Akur-
eyri og í Rvík. Árið 1932 sétti
S.Í.S. á stofn ásamt Kaupfé-
lagi Eyfiroinga kaffibætis-
verksmiðjuna Freyju, sápu-
verksmiðjuna Sjöfn, báðar á
Akureyri.
Árið 1927 setti S.Í.S. á stofn,
eftir beiðni Búnaðarfélags ís-
lands, sérstaka búvörudeild,
en rétt áður hafði það hafið
innflutning á gaddavir, skil-
vindum, prjónavélum og
saumavélum i allstórum stil.
Áriö 1929 tók það einnig aö
sér innflutning og sölu á til-
búnum áburði fyrir hönd rík-
isins, sem hafði einkasölu á
áburðinum, og hafði hana á
hendi árum saman. Varð bú-
vöruverzlun S.Í.S. fljótt mjög
mikilsverður liður í starfsemi
þess og þýðingarmikill fyrir
viðreisn landbúnaðarins á
þessum árum, enda hefir hún
haldið áfram siðan, að und-
antekinni áburðarverziun-
inni, sem ríkið hefir sjálft
annast i seinni tíð.
Um starfsemi og viðhorf
S.Í.S. í sambandi við kreppu-
lánasjóð bænda og afurða-
Jön Arnason
BSL
Aðalsteinn Kristinsson
sölulöggjöfina milli 1930 og'samræmi viö félagsmanna-
1910 verður ekki rætt hér, þótt tölu, þannig að stærstu félög-
langt mál mætti rita um það in hafa nú marga fulltrúa.
hvorttveggja.
Vöxtur samtakanna.
Eins og fyrr var sagt voru
sambandsfélögin 39 að tölu
árið 1935. Nú eru þau 57, og
hefir því fjölgað um 18 á 17
árum, sem svarar til þess, að
eitt félag eða vel það hafi
gengið í Sambandið á hverju
ári. Félagsmannatalan hefir
þó hækkað tiltöluiega miklu
meira. Eins og áður er sagt
var hún 8646 árið 1935. Áriö
1940 er hún 16.974. Árið 1945
er hún 25.297. Árið 1950 er hún
30.680. Og árið 1951 er hún
31.343. Hér kemur m. a. fram
hin mikla íjöigun félags-
manna, sem orðið hefir í kaup
stööunum á þessum tíma, en
þar hafa í seinni tið verið
stofnuð nokkur mjög fjöl-
menn félög. En einnig í eldri
félögunum hefir félagsmönn-
um yfirleitt farið f j ölgandi. - —
Aöalíundir S.Í.S. eru nú orðn-
ir mjög fjölmenhír, enda á
hvert félag þar rétt til feins
fulltrúa, og viðbótarfulltrúa í
Samkvæmt íélagsmannatöl-
unni 1951 mun fulltrúatalan
vera rúml. 100.
Stjórn og fram-
kvœmdastjórn.
Árið 1921 var stjórnarmönn
um fjölgað úr 3 í 5 og 1939 var
þeim fjölgað í 7. Eftir lát Ing-
ólfs Bjarnasonar í Fjósa-
tungu (1936) varð Einar Árna
son á Eyrarlandi formaður,
en eftir lát hans (1947) varð
Sigurður Kristinsson formað-
ur og hefir verið það síðan.
Hafði Sigurður látið af for-
stjórastarfi 1946, svo sem
fyrr var sagt, en við tók
núverandi forstjóri, Vilhjálm-
ur ' Þór, bankastjóri. Hafði
hann á sínum tíma orðið eft-
irmaður Sigurðar hjá Kaup-
félagi Eyfirðinga, og er þriðji
eyfirzki kaupfélagsstjórinn,
sem forstj órastarfinu gegnir.
Um sömu áramót lét Jón
Árnason af framkvæmda-
stjórn útflutningsdeildar, en
hann var einn af þrem fyrstu
starfsmönnum á aöalskrif-
stofunni, er hún tók til starfa
1917. Hinir tveiru voru Hall-
grímur Kristinsson og Stefán
Rafnar, síðar aðalbókari
S.Í.S. (d. 1947). Aðalsteinn
Kristinsson framkvæmda-
stjóri innflutningsdeildar lézt
árið 1947. Nú er Helgi Pét-
ursson framkvæmdastjóri út-
flutningsdeildar og Helgi Þor-
steinsson framkvæmdastjóri
innflutningsdeildar. Hafnar-
skrifstofu stjórnar Óli Vil-
hjálmsson, er tók við, að Oddi
Rafnar látnum 1937. En
Leithskrifstofu stjórnar Sig-
ursteinn Magnússon, sem þar
tók við af Guðmundi Vil-
hjálmssyni, er hann hvarf frá
því starfi árið 1930. Auk þess
starfa nú iðnaðardeild og
véladeild með sérstökum
f ramkvæmdastj órum (Harry
Frederiksen og Leifur Bjarna-
son), og við verksmiöjurnar á
Akureyri eru sérstakir fram-
kvæmdastjórar. Forstöðumað
ur verzlunarskrifstofu í Nevv
York er Agnar Tryggvason.
Viðskipti S.Í.S. og iðnaðar-
framleiðsla hafa færst mjög í
aukana í seinni tíð. Skulu hér
nefndar nokkrar tölur um
þetta efni, en að .sjálfsögðu
verður að lita á þær með til-
liti til hinna miklu verðbreyt-
inga, er orðið hafa á þessum
tíma.
Stjórn Sambandsins jer með œðsta vald S.Í.S á mitti fulltrúafunda. Núverandi stjórn slcipa, talið frá vinstri:
Eysteinn Jónsson fjármálaráðherrcr, varaformaður; Bjöm Kristjánsson, fyrrum haupfélagsstjóri á Kópa*
sheri; Slcúli Guðmundsson, alþingismaður, fyrrum kaupfélagssijóri á Ilvammstanga; Sigurður Kristinsson,
fyrrum forstjóri S.Í.S., formaður: Jakob Frímannsson, kaupfélagsstjóri á Aknreyri, ritari; Þórður Pálmason,
kaupfélagsstjóri í Borgamesi og Þorsteinn Jónsson, kaupfélagsstjóri á Reyðarfirði.
Aðkeyptar vörur voru árið
1920 seldar fyrir 6,8 millj. kr.,
árið 1930 fyrir 7,4 millj. kr.,
árið 1940 fyrir 18,4 millj. kr.,
árið 1945 fyrir 61,6 millj. kr.,
árið 1950 fyrir um 150 millj.
kr. og árið 1951 fyrir um 237
millj. kr.
Innlendar afurðir voru árið
1920 seldar fyrir 5,6 millj. kr.,
árið 1930 fyrir 6,4 millj. kr.,
árið 1940 fyrir 21,6 millj. ki\,
árið 1945 fyrir um 39 millj.
kr., árið 1950 fyrir 119 millj.
kr. og árið 1951 fyrir um 136
millj. kr.
Eigin framleiðsla nam árið
1940 5,7 millj. kr„ árið 1945
9,3 millj. kr„ árið 1950 um 22
millj. kr. og árið 1951 um 24
millj. kr.
Af heildarinnflutningi nokk
urra matvörutegunda til
landsins flutti S.Í.S. inn að
meðaltali á árunum 1941—51
af kaffi 25%, af sykri 35%, af
hrísgrjónum 38%, af hveiti
35% og af hrísgrjónum og rúg
mjöli nál. 50%.
Ný verkefni.
Eftir síðari heimsstyrjöld-