Tíminn - 04.07.1952, Side 17

Aukablað
T I M I N N
Þetta verður að nægja, sem
sýnishorn af blaðinu. HÍutverk
þess var alltaf að sameina
krafta, „sameina hugsjónir,
vekja sofin öfl“ og efla þau
gegn „tálmunum andlegrar
og fjármunalegrar ánauðar,"
sýnk hnefa, þar sem setið var
ranglega í sæti annars.
Forgöngumennirnir stofn-
uðu merkilegt bókasafn, sem
félagið styrkti og hafði sér við
hlið — og hefir enn.
Kaupfélagið stofnaði spari-
sjóð 1890, sem það rak til árs-
ins 1939, en starfar síðan sem
sjálfstæð stoínun og skiptir
aðallega við félagsmenn þess.
Árlega greiðir félagið ið-
gjald í Menningarsjóð, sem
það hefir á vegum sínum og
veitir fé úr til almennra menn
ingarstarfa í héraðinu.
í lok fyrsta félagsársins 1882
voru félagsmenn 131 að tölu.
í lok síðastliðins árs voru þeir
1347.
Ég lýsti áðan húsakosti fé-
lagsins fyrsta árið.
Nú eru lóðir félagsins tald-
i ar að fasteignamati og hús-
j eignir að brunabótamati sam
janlagt 5 V2 millj. kr.
I Árin 1895—1899 hafði kaup
þá vil ég líka leyfa mér að
vekja á því athygli, að íbúar
sama héraðs og þar á meðal
sumir söfnu mannanna. er
voru á ferðinni í Laxárdal 20.
febrúar 1882, stofhuðu ann-
an félagsskap á fundi að Yzta
íelli í Þingeyjarsýslu réttum
tuttugu árum síðar - 20. febr.
1902. Sá félagsskapur varð
Samband íslenzkra samvinnu
félaga.
Þá voru kaupíélögin í Þing-
eyjarsýslu orðin þrjú:
Kaupfélag Þingeyinga
Kaupfélag Norður-Þingey-
inga og Kaupfélag Svalbarðs-
eyrar.
Þessi félög mynduðu með
sér samband til þess að efla
mátt sinn.
Enginn vafi er á því að
stofnunardagurinn var valinn
með tilliti til afmælis Kaup-
félags Þingeyinga, — í trú á
hamingjuþráðinn frá þeim
degi.
Pétur Jónsson á Gautlönd-
um hafði verið yngsti fulltrú
inn á Þverárfundinum — og
var nú formaður og framkv,-
stj. K. Þ.
verzlunina stórkostlega, því
að þær eru þjónustuaírek
vegna framtíðarinnar — arf-
ur til eítirkomenda.
X.
Öll siörLeiga helzt að vera
þjónusta.
Og verzlun á undantekn-
ingarlaus að vera þjónusta.
Einokunin gamla var féflett
ing, en ekki þjónusta.
Selstöðuverzlanirnar ástund
uðu líka féflettingu. Hvort
tveggja fluttu yfirleitt feng
sinn út úr landinu. Það skal
viðurkennt að til eru kaup-
mannaverzianir, sem vel og
þjónustusamlega eru reknar.
Þeir kaupmenn, sem þær reka
og þannig starfa, eru góðir
þegnar og þjóð sinni mikils-
verðir.
En kaupmannsstarfið freist
ar sterklega til gróðahyggju
og eigingirni. Ýmsir, sem það
stunda líta því miður ekki á
verzlunlna sem þjónustu,
heldur sem peningaspil, er
megi hafa upp úr eins mikið
og hægt er og klaufaskapur
sða kunnáttuleysi þeirra, sem
Þe'ssi viynd er af fyioÞd siðic fyrsta heftis hins handritaða fé- .íelaglð al verz u11 111 irl1;
lagsblaðs, Ófeigs. Blaðiö kom út liandritað i 40 ár. vara 1 Husavik en arið 19^0.
Riihönd Benedikts Jónssonar frá Auðnum.
beitti sér hart og af aleíli til
þess að halda í viðskipti hér-
aðsbúa og hnekkja félaginu,
þegar hann sá að ekki var um
sápubólu að ræða, en það mun
hann í fyrstu hafa álitið.
Þetta var í samræmi við
hans verkefni og verður hann
alls ekki lastaður persónulega
fyrir atorku sína.
En máttur samtakanna sigr
aoi.
Forustumennirnir skildu
köllun sína, voru henni trú-
ir, stóðust eldraunirnar.
Fólkið, sem gekk í félagið
neitaði sér um brauð í bili
heldur en að gefast upp og
tapa voninni um. betri kost,
viðskiptafrelsi og tækifæri til
meiri þroska og menningar.
Baráttan var að vísu háð
sem hagsháíabarátta, en einn
íg sem frelsisstríð og menn-
ingarbarátta.
Iiún var göfguð af bróður-
hug og trú á mátt samtaka og
samhjálpar og það gaf henni
úrslitakraftinn.
Aðeins frá þessum sjónar-
miðum verður fyllilega skilj-
anlegt, hve fólkið gat mikið
á sig lagt.
VII.
Samanburður á verðlagi
kaupfélagsins og selstöðu-
verzlunarinnar sýndi strax
mikinn hagnað.
Og ekki drógu forgöngu-
mennirnir af sér við að gera
samanburð og k.ýnna hann.
Séra Benedikt Kristjánsson
T.d. má nefna að reiknað
var út að á árunum 1893, 1894
og 1898 væri hagnaðurinn til
jafnaðar 44%, þegar tekið var
tillit bæði til aðkeyptra og
innlagðra vara.
Samkvæmt þessum niður-
stöðum þurfti bóndi, sem verzl
aði við selstöðuverzlunina:
144 ær á búi sínu, þegar kaup-
félagsbóndanum nægðu 100
ær.
Vérðmunur á kornvörum
þessi ár var til jafnaðar 22%.
Verðmunur á öðrum 20—30
algengustu tegundum 43% og
á rúml. 40 tegundum 70%.
Svitadröpar skíðagöngu-
mannanna 20. febrúar 1882
höfðu ekki fallið til ónýtis.
VIÍI.
Kaupfélag Þingeyinga dafn
aði og tók fleiri verkefni en
verzlun til meðferöar, þegar
stundir liðu.
Árið 1890 hóf félagið útgáfu
handritaðs blaðs, sem gekk
milli félagsmanna, eitt eintak
i hverri deild félagsins.
Blaðið nefndist „Ófeigur",
auðvitað eftir Ófeigi í Skörð-
um, sem sýndi Guðmundi ríka
hnefa sinn, svo mikinn hnefa.
að Guðmundi virtist réttara
að rýma úr sæti. Blaðið kom
út í sama formi rúmlega 40
ár.
Efni þess vár margþætt. í
formálsorðum ritstjórnarinn-
ar í 1. tölublaði segir meðal
annars:
„ „Neyðin kennir naktri
konu að spinna.“ Neyðin kenn
ir mörgum fleirum að spinna;
þó að það séu eigi margir, sem
spinna silki. Hún hefir kennt
mönnunum margt af þvi, sem
gott er og gagnlegt í heimin-
um. Margir hugvitsmenn og
máttarviðir framfaranna hafa
út úr neyöinni spunnið öí:
náttúrunnar inn i fullnæg-
ingu mannlegra þarfa. Er
neyðin kennir mönnum meira
en að spinna sinn þáttinr
hver. Hún hefir kennt þeim
að leggja þættina saman, aí
sameina kraftana, sameina
hugsjónir og eftirlanganir, og
vekja upp sofin öfi og hrindr
þeim á stað, hrinda þeim á-
fram gegn tálmunum andlegr
ar og fjármunalegrar ánauð-
ar.“
84%.
Árin 1895—1899 hafði fé-
lagið: 40% af innleggsvörum
á staðnum, en árið 1940: 92%.
Skýrslur um þessi hlutföll
síðan 1940 hefi ég ekki hand-
bærar.
Nú rekur félagið auk venju
legrar verzlunar:
Innlánsdeild.
Mjólkursamlag.
Brauðgerð.
Bóksölu.
Kembivélar.
Slátur- og frystihús.
Hefir bifreiðarekstur.
Er stærsti þátttakandinn í
nýtízku hraðfrystihúsi, og
trésmíðaverkstæði.
Hefir þrjú útbú utan Húsa-
víkur og eitt í Húsavík.
í árslok 1950 voru sameigna
sjóðir félagsins kr. 1.465.825,00
en séreignasjóðir kr. 661.417,
60. —
Á árinu 1950 var salan í
búðum félagsins kr. 13,1 millj.
Á sama ári seidi félagið
fvamleiðsluvörur fyrir 8 millj.
króna.
Á sjötíu ára ævi Kaupfélags
Þingeyinga hafa verið tíma-
bil misjöfn að erfiðleikum og
misjöfn að giítu.
En hamingjuþráöurinn hef
ir aldrei slitnað.
IX.
Úr því að ég er að minnast
stofnunar Kaupfélags Þing-
eyinga, dagsins, sem það var
stofnað, og mannanna, sem
beittu sér fyrir stofnun þess,
í þessum bœ, Þverá í Laxárdal, var Kaupfélag Þingeyinga
stofnaö. Bœrinn var byggður 1849—’50 og er búið í honum
enn þann dag í dag. Kirkjan var reist 1878.
Sigurc’ur Jónsson á Yztafelli
einn af fyrri stjórnarnefndar-
mönnum K. Þ.
Hann gekkst fyrir þessum
fundi að Yztafelli — og var
kjörinn fyrsti formaður Sam-
bandsins og gegndi því starfi
lengi.
Að þremur árum liðnum
fóru fleiri félög að gerast
þátttakendur og eftir 50 ár
eru Sambandsfélögin orðin 55
og félagsmenn innan þeirra
30.680. Ef taldir eru þeir, sem
eru á framfæri félagsmanna,
þá er hér um % þjóðarinnar
að ræða.
Samvinnustefnunni og Sam
bandinu hafa „helgast menn
við hvern einasta fjörð“ lands
ins, þar sem verzlað er.
Að mennirnir, sem stofnuðu
fyrsta kaupfélagið beittu sér
lika fyrir stofnun Sambands-
ms sýnir mjög ljóslega hvað
þeir voru ratvísir, hvað þeir
skildu vel málefnin, — hvað
þeir kunnu vel að spinna ör-
lagaþráðinn, svo að hann
yrði traustur hamingjuþráð-
ui. —
Sambandið hefir veitt kaup
félögunum ómetanlegt ör-
yggi, — gert þau að sterkri
heild, —- verið þeirra samein-
aði máttur -— og mikilsmegn-
ugi erindreki.
Á síðustu árum hafa kaup-
félögin og Sambandið ráðizt
i miklar fjárfestingar svo sem
byggingar. Þessar framkvæmd
ir hafa verið félagsskapnum
fjárfrekar og reynt á þc.Irif
hans. En síðar munu þær létta
spilað er við gefur tækifæri
til. —
Samvinnuverzlanir eiga að
vera hafnar yfir þann hugs-
unarhátt.
Allir góðir samvinnumenn
eiga að vera samtaka um að
útiloka þann hugsunarhátt.
Kaupféiögin eru til orðin
sem fjöldafyrirtæki, — ekki
vegna einstakra manna held-
ur vegna almennings. Og það
er einn af hinum mörgu
að þar hafa allir félagsmenn
irnir jaínan lýðræðislegan
rétt til þess að gera sig gild-
Framh. á bls. 21.
Jón Jónsson frá Múla
var í stjórn K. Þ. á fyrstu
árum þess.