Tíminn - 04.07.1952, Side 21

öukablað
T í M IN N
21
Elzta kaupféiagið
Frh. af bls. 1Þ.
andi og beita. áhrifum sinum
til umbóta.
Kaupmaðurinn skilar eign
sinni, er hann heíir aflað meö
verzluninni, í arf til niðja
sinna og frænda eins og hver
annar borgari, og hún getur
umbreytzt í hvaða aðra eign
sem er, og flutzt hvert á land
sem er — jafnvel úr landi.
En sameignir kaupfélags —
sjóðir og mannvirki — til-
heyra að lögum staðnum, sem
þeirra er aflað á og ganga
Karl Kristjánsson, alþingism.,
formaöur K. Þ.
þar sem óskiptilegur arfur
frá kynslóð til kynslóðar.
Hugsurn okkur muninn fyr
ir næstu kynslóð nú eða arf-
lausu kynslóðina, sem byrjaði
1882 og hvenær sem byrjaö
var, þó seinna væri.
Það er ómetanlegt að'stöðu-
öryggi,' sem samvinnufélögin
hafa skapað fyrir almenning í
landinu á komandi tímurn.
Beneúikt á Auðnum sagði í
bréfi, sem hann reit á efri
árurn:
„Samvinnufélögin voru
stoínuð og byggð upp, þ.e.
starfsemin skipulögð — í trú
á menn og málefni, umbóta-
viija, samhjálparhug, sjálfs-
bjargarviðleitni og trú-
mennsku við Iífið.“
í þeim anda á að reka sam-
vinnuíélögin.
XI.
Skáldið Þorskabítur kvað:
„Ekki er það furða,
þótt á hlaupi snurða
vorn örlaga-þráöinn,
er hrekkvísir slinnar
og hópar af flónum
á heimsrokkinn spinna
með öfugum klónum.“
Ástandið í heimsmálunum
er þannig, að okkur hlýtur að
finnast að í spunann á heims-
rokkinn nái oft að grípa
„hrekkvísir slinnar og hópaf
af flórium“ með illum klóm
og öfugum.
Þegar ég hugsa um það,
verð ég feginn að líta til baka
„heim í Laxárdalinn,“ horfa
til mannanna, sem komu sam
an á fund 1382 í ótíð hávetr-
arins og erfiðleikum, stofnuöu
elzta kaupfélagið á íslandi og
leystu með því hérað sitt úr
ánauö „öfugra klóa,“ — hófu
sterkum og hörðum höndum
en þó mjúklátum spuna ör-
lagaþráðarins, sem varð hér-
aði þeirra, landi og þjóð, ham
ingjuþráður — og mun verða
það um ókomin ár.
Það þarf alltaf sérstakan
kraft til þess að hefja starf,
— hvað þá til þess að ráðast
í það, sem engin fordæmi eru
fyrir.
Sá, sem kemur hreyfingu á,
þarf að leggja fram meiri
kraft en hinn, sem heldur
hreyfingunni áfram.
Það er alltaf erfiðast að
upphefja kyrrstöðuna, brjóta
helsi vanans.
Þetta var það, sem þing-
eysku bændurnir gerðu.
Ef þeir hefðu ekki komið
kaupfélagshreyfingunni á
1882 hefðu að sjálfsögðu ein-
hverjir gert það síðar. En
hvenær hefði það orðið — og
hvernig? Það er óvist. Og hvaö
hefði fariö forgörðum hjá ís-
lenzku þjóðinni við dráttinn?
Enginn veit það. Hitt er
víst að mikið lá við og tím-
inn var dýrmætur.
Og annað er líka víst, að
Þingeysku bændurnir byrj -
uðu vel, — byrjuðu rétt.
, Hjá þeim hljóp engin snurða
á þráðinn.
Fyrir þetta eiga þeir þökk
og virðingu alþjóðar.
XII.
Allir eru mennirnir, sem
sóttu stofnfundinn að Þverá
2Ó. febrúar 1882, dánir.
En verk þeirra lifir — og
orðstýr þeirra deyr ekki.
Um þá lifa ýmsar sagnir og
minningar, sem eru lærdóms-
ríkar og gera það skiljanlegt
hvers vegna þeim tókst með
ágætum aö hefja merki sam-
vinnunnar.
Um leið og ég lýk máli mínu
þykir mér við eiga aö segja
frá minningaratriðum, er
snerta persónulega þá þrjá
þeirra — hvern um sig — er
snéru bökum saman, þegar
baráttan var hörðust:’
Pétur Jónsson,
Jakob Hálfdánarson og
Benedikt Jónsson.
Pétur Jónsson á Gautlönd-
um var yngstur þeirra full-
trúá, er fundinn sóttu — að-
eins 24 ára.
Hann var formaður og
framkv.stj. kaupfélagsins í
mörg ár (og auk þess formað-
ur Sambandtíins líka í mörg
ár, eins og ég hefi áður sagt)
Af honum er þjóðkunr
dæmisaga:
Hairn fór ásamt öðrum
manni yfir Mývatnsheiði í
miklum snjó og áfreða. Þeii
voru lengi á heiðinni.
Samferðamaðurinn sagði
þegar þeir komu á gistista
frá ástæðunni þannig:
„Okkur hefði verið auðvel
að vera miklu fljótari yfii
heiðina. En það tafði okkui
að Pétur braut klakann ai
vörðunum, ekki okkar vegna
heldur til þess að greiða fyr-
ir því að þeir, sem á eftir
kæmu, sæu vöröurnar og röt-
uðu.“
Finnst nokkrum furðulegt,
að maður með þessu hugar-
fari leitaði úrræða samvinn-
unnar?
Er ekki eðli samvinnustefn
unnar i einmitt með. einkenn-
um þess göfuga hugarfars,
sem þarna var aö verki?
Er ekki samvinnufélagsskap
urinn með stærri athöfnum
Þórhallur Sigtryggsson,
kaupfélagsstjóri
Birair Steingrím?s.,
aðalbókari K. Þ.
ætlun. En þegar að Laxá kom
/ar hún vegna skyndilegra
haustfrosta, lögð veikum ísi.
Yfir hana var ekki fært
með venjiiegum hætti.
Jakob veit að eigendur gulls
ins bíða eftir því í Húsavík og
fcumum liggur lífið á að fá það
strax til matvörukaupa..
Tekur hann það þá til
bragðs að mjaka sér flötum
yfir hinn veika ís. En til þess
aö hætta ekki gullinu, sem
! honum hafði veriö trúað fyr-
ir, heldur sjálfum sér .ein-
göngu, þá bindur hann snæri
um töskuna, lætur hana liggja
eítir, og dregur hana siðan
til sín, þegar hann er sloppinn
yfir hættusvæðiö.
Er undarlegt þótt þessum
kappsfulla manni, sem fór
svo varlega með gull annarra,
en hætti sjálfum sér til þess
að koma því til skila á rétt-
um tíma, væri trúað fyrir
miklu?
Er það undarlegt að þessi
maður spann snurðulausan
hamingjuþráð fyrir alriienn-
ing?
Benedilct Jónsson á Auðn-
um var 36 ára, þegar hann
mætti á fundinum á Þverá.
Hann varð elztur allra sam-
herjanna, — varð 93 ára gam
all, haföi þá orðið samferða
þremur kynslóðum og alltaf
verið í hópi hinna ungu. Hann
var bóklesinn með afbrigðum
og menningarfrömuður. Stofn
aði ásamt Pétri Jónssyni,
bókasafn Þingeyinga og arin
aðist það til dauöadags. —
Dreifði bókum til ungra
manna og valdi við hæfi, eins
Fyrsta hús Kaupfélags Þingeyinga (Jaðar) sést til vinstri á
myndinni, byggt 1883, en 1902 var byggð sölubúðin (t. h.)
sínum að brjóta klakann af
vörðunum vegna þeirra, sem
á eftir koma?
Jakob Hálfdánarson á
Grímsstöðum var orðinn 46
ára gamall, þegar hann boð-
aði til fundarins, og gerðist
fyrsti kaupfélagsstjÖri á ís-
landi.
,,Þú færist mikiö í fang,“
sagði gamall maður við hann
að kvöldi fundardagsins.
Og það var satt. Enginn
fundarmanna færðist þá
jafnmikið í fang. í hendur
hans fyrst og fremst var þá
lög'ð hin unga samvinna.
Sannarlega var mikið und-
r manndómi hans, úrræðúm,
ósérhlífni og trúmennsku
komið.
Af Jakob hefir verið sögð
oessi tákriræna saga:
Hún mun hafa gerst rétt
iöur en hann varð kaupfé-
agsstjóri.
Hann hafÖi staöiö. fyrir sölu
átflutningssauöa. Tók á móti
xndviröi sauðanna í gulli á
ílkureyri, og liafði það í tösku
sinni.
Hann hafði tilkynnt að
hann mundi skila eigendum
sauðanna gullinu á Húsavík
ikveðinn dag, — og hélt á-
leiðis þangað samkvæmt á-
Þórir Friðgeirsson,
gjaldkeri K. Þ.
og sáðmaður velur áburð og
sæði eftir moldinni.
Um hann var sagt, að hann
væri mesti bréfritari á ís-
landi.
Eitt sinn skrifaði hann ung
um manni svohljóðandi hug-
vekju: ,
„Hver skóp þennan heim?“
„Það gerði ég,“ sagði Guð.
„Til hvers?“, spuröi ég.
Þá hló Guð og sagöi:
„Handa mönnunum."
„En til hvers eru þeir?“,
spurði ég.
Ekkert svar. — Ekkert svar.
Guð ætlar mönnunum sjálf
um að svara því, drengur
minn. Svaraðu fyrir þitt leyti,
ungi maður, gerðu það eins og
bezt þú getur. Heimurinn var
skapaður handa þér ekki síð-
ur en öðrum. —
Svaraðu með athöfnum þín
um, — lifi þinu.“
í þessum bréfkafla kemur
fram lífsskoðun Benedikts —
og samherja hans.
í krafti þesarar manndóm-
legu lifsskoðunar var fund-
urinn haldinn 20. febrúar 1882
samvinnufélag stofnað, brot-
inn klaki af vörðum, gullsins
gætt og því komi'ð til skila. —
Kraft þessarar lífsskoðunar
vantar þá, sem Þorsk'abítur
skáld, talar um að spinni á
heimsrokkinn með „öfugum
klónum,“ — og setji snurður
á örlagaþráð mannkynsins.
Megi samvinnufélögín alla
tíð starfa í krafti þessarar
lífsskoðunar brautryðjend-
anna og spinna hamingju inn
í örlagaþráð íslenzku þjóðar-
innar.
/