Tíminn - 13.07.1952, Side 5

155. bla'ð.
TÍMINN, sunnudaginn 13. júlí 1953.
5
Sunniul. 13. júlí
*
Osigur einangrun-
arstefnunnar
WafS Street 300 ára:
stöð fjármálalífsins í Banda-
, er nýtur ómildra dóma
Um þessai mundir eru 300 ár frá því.' r-
í vikunni, sem leið, hefuir 'að hiún Vftskfi hollenzki landstjori Pet-1
ekki verið fylgzt betur um er Stuyvesánt stóð á landamœrum Ný'ju j
heim allan með öðrum atburði Amsterdan’_> ems °s New ^ork var ko!1_ I
en flokksþingi republikana í uð Þáý °*; ^. hálí®,e?ar .ff:ri”kifnjr i
,,TV1 aö gera 3'iggarö a moti hiigiena- j
ingum, seivi stöðugt lierjuðu á nýlend- J
Chicago. Verkefni flokks-
þingsins var það fyist Og Una, 0g lla0u .ekki löngu síðar yfirrúð-'
fremst að velja frambjóðanda um þar. j
fyrir flokkinn Við forseta- i Eins pg_yíéjarðar Parisar urðti síðar J
byrjun að virkissttífiti, þannig varð þesri víg
garöur eða ,,-Wall“ síðar að Wall Streefj
•— og það-er því með fullum rétti, að |
þekktastíL, vBízlunargata heimsins býr
sig nú undir mikla hátíð, til að halda
upp á 300. afmælisdag sinn.
Svo gSmuf.er hún þó aðeins sem
mannkynið allt, vegna þeirra gata, ekki. sem viðskiptamiðstöð, en
miklu áhrifa, sem Bandaríkin einnig að JívTléýti hefir hún virðuíeg-
hafa nú á gang heimsmál- an aldur. 'Og 6nn einu sinni rekur mað-
anna ur S'S á,-hvað það er út í bláinn, að
vera alltafTáð .tala um Bandaríkin sem
hina mjögftiiigu þjóð.
| I’aö vaji?á því herrans ári 1792, að
kjörið, er fer fram í
nóvember næstkomandi. —
Frambjóðandaval flokksins að
þessu sinni gat ekki aðeins
orðið örlagaríkt fyrir flokkinn
og Bandaríkin, heldur fyrir
Eins og kunnugt er, stóð
meginbaráttan á milli tveggja
Wall Street í New York hefir löngu verið talið mið-
stöð f jármálastarfseminnar í Bandaríkjunum. Áður fyrr
var því oft halöið fram, og það með noltkrum rétti, að
Bandaríkjunum væri ekki að litlu íeyti stjórnað af auð-
jöfrum, sem hafa þar bækistöðvar sínar. Þetta hefir
hinsvegar mjog breyízt á síðari árum, bæði hafa áhrif
vinnandi síéttanna aukist mjög í stjórnartíð Roose-
velts og Trumans og fjármálastarfsemi'n í Bandaríkj-
unuin liefir dreifst meira en áður var. Vöid fjármála-
jöfranna í Wall Street eru því stórum minni en áður
var, bótt enn séu þau mikil og enn sé Wall Street nefnt
sem tákn ameríska auðvaldsins.
í meöfylgjandi grein eftir danska blaðamanninn Jör-
gen Bast, er bírtist hér í lauslegri þýðingu, eru rakin
nokkur atriði í sögu þessarar frægu götu.
Hreyfing, sem er
í afturför
Athyglisverður atburður
gerðist í Frakklandi um sein-
ustu helgi. Allmargir þing-
(menn gengu þá úr þjóðhreyf-
ingu de Gaulle og hafa þeir
j nú myndað nýjan flokk.Stjórn
| þjóðhreyfingarinnar hafði áð
ur krafist af þeim, að þeir
fylgdu fyrirmælum hennar
við atkvæðagreiðslur, en þeir
vildu ekki undirgangast það.
Afleiðíngin varð svo sú, aö
þeir sögðu skilið við hreyfing-
una.
Ef allt verður með felldu og
ekki gerast neinir atburðir,
sem ganga de Gaulle sérstak-
lega í hag, er mjög líklegt, að
þetta sé upphafið að endalok-
um þjóðhreyfingar hans. Þær
fregnir berast nefnilega jafn-
framt frá Frakklandi, að
fylgi hreyfingarinnar fari yf-
irleitt minnkandi.
Dómar þeirra, sem haft
hafa aðstöðu til að fylgjast
með hreyfingu þessari munu
þegar verðbréf' yfirleitt þeir, að farið hafi fé
deildarmanns. Báðir eru þess- hinu skijggsíela Butténwood Tree í!al stíU' °e oliufélögum, ásamt ótelj- þrjóta eða að framboðíð er of mikið — I betra. Hreyfing þessi virðist
il’ menn mikilhæfir, þótt með , Wall Stréét Og ræða um, hverjir vildu :an<1' 1 jöhla iðnaðarfyrirtækja. Það eru en þetta er atriði, sem þekkl er i öllum : fyrst og fremst hafa verið
ílja eða itaupa skuldabréf eða önnur | l,essar kauphalHf, bankar og voldugu _ löndum, í öllum kauphöllum. j bundin Vlð de Gaulle persónu-
manna, Eisenhowers hers- 2íl „virðulegir- borgarar New York“ ú-, Iiuudruð verzluuarfyrirtækja, hundruð boðið og eftirspurnina koma hin stóru
höfðingja og Tafts öldunga- kváau Ís“»{Ítast á ln erjum degi lijá j 1 *" 1 ' * ' " * 1 * 1
a- I .,
•' i járnbrauta- og skipafélaga og hundruð uppþot, annað' hvort
nokkuð ólikum hætti Sé. Það.selja eöa-Kaupa skuldabréf eða önnur
vnr ekki heldur iim nersónu- I vel'ðbréf.-'-I&ibúnaðurinri á þessum úti-í e °S’ sem 1 cl;l8' eru dregm saman
var eKKi netaut um petsonu j f ■ ‘ .y, .„leitt og kölluð Wall Street.
lega hæfiletka þeirra, sem j m;j ,e ‘ v alLunua rel£t.; ellJaim 0g! En l>að er ekki llafn> sem alltaf er oft komið 111 s,íkra uppl'ota. og þa.r j
deilan stoð fyrst og fremst. i, ° i —f..* —* i-:*-; «■—:---------- — > * —-«•-* •-------------1.,. i 1
A þeim 100 árum, sem þetta kerfi'
\ hefir verið nolað í Wall Street, hefir j
Ia°'ðar fjalir þar sem að- j nefnt með heiðri. Fyrir marga er það sem siíkt kemur oftast fyrir í lok kaup-j
Ef fat'ið hefði verið ef til’ þeim ; e-lus var rnm.f,.rll. clna biékbyttu, nokkr' lm.vn(I hins kapítaliska heims og fjár- hallarvikunnar, hefir hvað eftir annað
einum saman, eru mestar lík- 1 ar gæsat'jaðrir og nokkur verðbréf, cn ! g'óðakerfis, sem ekkert tillit þekkir
Ul’ til þess, að Taft hefði orðið þetta vai’-.þó úpphafið að mestu verð- s*gurtákn hinnar mannlegu eigingirni
sigursælii, þar sem hann er: bréfasölú'tfeímsíns.
reyndur sem glöggur og ein- j
beittur stjórnmálamaður, en Hvað er „Wall Street“
Eiesnhower hefir ekki nálægt eiginlega?
stjórnmálum kornið fyrr en | 1 jð 'ar e® aðc'ns l'‘.ðj S^U1 Þlð,lð'I einnig hjá nazii'ium og fazistum, hefir sakaður fyrir samskonar hrun.
■ hma 2-1 txf Wall Sti'eet. \Vall Street var'
lega og stefna að því að
tryggja honum einræðisvald.
Erfitt er hinsvegar að sjá,
hvcerjir ltostir de Gaulle eru.
verið talað um hina svörtu föstudaga.; Hann hefir aldrei sýnt neina
Fyrsta stóra uppþotið í þessum stíl var. yfirblll'ði, Og það Virðist hreíll
og það er næstum hafin krossför á 1837, þar sem meginhluti ibúanna sak- j
móti því, því að stjórnmálamenn, blöð aði forsetann Martin Van Buren, sem 1
og stundum forsetinn sjálfur, hafa tek- j venjulega var kallaður „litli Van“, fyr- j
ið upp „barátluna gegn Wall Slreet". ir það, án réttmætis, nákvæmléga eins j
I áróðri sósíalista og kommúnista, og og Hoover hundrað árum síðar var á- 1
tilviljun, að Bandamenn
bjuggu til úr honum einskon-
ar leiðtoga á stríðsárunum.
Það hefir verið honum mest
til framdráttar síðan.
nú. Deilan milli Tafts Og Eis- Iuula *" ''.al1 öl.ree'“ "a" ?'reel VarhVall Slreet haft stórt lilutverk — ogj En mikið verri afleiðingar liafði þó I Eins Og allar slíkar hreyfing
enhowers stóö að rniklu leyti, >‘l1.‘!cgar 0111 1<1.vn" 1!11"' 1 -í)le"|bótt l>að verði aldrei krufið til mergj- hrunið, sem átti sér stað 24. sept. 1869!ar, sem fyrst og fremst eru
um ólíkar stefnur, sem þeir um fyrir.^araan Federal Hall r Wall ” ------*......
voru fulltrúar fyril’ á sviði ut- Street, sem Georg Washington, við mik
anríkismáia. Sigur sinn á Eis- ! inn fögtúið fjöldans. sór eiðinn sem
enhower því ekki sízt að
þakka ,að stefna hans á öfl-
ugra fylgi að fagna í Banda-
ríkjunum.
Taft hefir á síðari árum
verið talinn merkisberi
þeirra manna í Bandaríkjun-
um, er enn hinda sig við hina
gömlu einangrunarstefnu, að
vísu í nokkuð breyttu formi.
Taft var á móti Marshall-
hjálpinni og Atlantshafs-
bandalaginu og hefir yfirleitt
verið andstæðingur þess, að
fyrsti forset'i Bandaríkjanna
Það varð þó hin sérkennilega bvggða
borg Washingfon, en ekki New York,
sem varð Jiöfuðborg sambandsríkjaima
Ilver muú. samt neita því, hvað pen-
ingunum ' viðkemur, þá sé það Wail
Street, sem verði að reikna með. Hinir
24 verðbréfasaiar, sem mættust „under
the But ioLiwood Trec“. eru orðnir 1300,
auk ca. 3000 meðlima og 600 s\ okall-
aðra „meðlifnáverzlana“.
En áúðvitað er ekki nóg rými fyrir
þá í Wall Street, svo að þeir hafa
einnig lagt umlir sig nokkurn liluta af
Mánhattan. En nrargir þeirra þekkluslu
eru ennþú í liinni gömlu götu — og
tengdar víð einstaka foringja,
hefir þjóðhreyfing de Gaulle
sett sér það mark og mið að
brjóta flokkana og flokksvald
ið á bak aftur. Talsmenn hans
j ar, gengur maður út frá því, að það og orsakaðist af járnbrautágróðabralli
i verið stjómleysingjar, sem einu | — og ennþá verra var það, sem kom
sinni gerðu formlegt tilræði á mótijlS72, í kjölfarið á gjaldþroti hins mikla
Wall Street. Það gerðist hinn 16. sept- bankafyrirtækis Jay Cooke og Co.
eniber 1920, kl. 11.59. Það var á mesta Cooke liafði grætt mikinn auð á ein-
annatímanum, þegar vagn, sem var hlað faldan hátt meðan á borgarastyrjöld-
inn sprengiefni og járnflisum, sprakk i inni stóð. en i’éll á The Nortliern l’aci- j hafa lýst því með mörgum
loft upp fyrir framan J. P. Morgan og'fic Railroad eftir styrjöldina. Hundr- j sterkum orðum, hvað flokka-
Co„ á horni Wall Street og Broad uð fyrirtækja urðu gjaldþrota þegar íjklíkurnar séu hættulegar Og
Street, og 38 manns létust, en mörg fyrstu umferð. Lánstraust ríkjanna féll' ráðríkar Og því verði að brjóta
liundruð særðust, auk anuarar mik- alveg, og það gefur nokkra hugmynd ujgUr. Það Sem VÍð á að
i’lar eyðileggingar. um, hve umfangsmikið þetta mál var, taka> e). sv’0 ginræði de Gaulle.
að a næstu Jiremur árum voru 23.000
verzlunarfvrirtæki lögð niður.
En í síðustu umferðinni varð hrunið
Bandaríkin veittu Evrópu- miðstöð j.þeirra er voldugasti einka-
þjóðunum stuðning í efna- bankl héinisins, J. P. Morgan og Co.,
hagslegum erfiðleikum þeirra.,sem er
í Asíumálum hefir hann hall 1 Iir0iU, Slrect'
horninu á Wall Slreet O’
Þegar hræðslan grípur
um sig á Wall Street.
Að allt í ,.lhe street“ hafi ekki "alltaf ’»vmnmg«r íyrir _ný fyrirlæki, Stan-
. i v i e*c v < clarci Uii og Carnegie Steel — og nyir
venð, ems og pao heloi att ao vera, . . __ ° . ,T
* ., bankar eins og Drexel og Morgan voru
getur maður verið sammala um, en . , , * .... ,
, i t . i i t- II, v • settir a stotn. Hmir gomlu baronar
raunverulega er ekkert dularfullt eða1 . _ , . T n m t-
. , .. °. , . ,v . ... | all btreet, ems og Jay Gould og Jim
iskvggilegt 1 kauphoIUmum eða a „got- * „. P . ,,
r.r TT, .v , risk fellu 1 skuggann tvrir monnum meo
unm . Iter er gangverö verðbrefa blatt i , , T ; ,
úfram úkveðið eflir eldgömlum og senni
legum lögum, sem alltaf gilda um fram-1
nýjar hugmyndir. Það, sem
! vitum um bandarískan kapít:
Ijoð og eftirspurn — og það er hlutverk
Wá1l Strcel, sem alltaf er leyst full-
komlega.
varð hið ráðaudi afl í Wall Street.
Carnegie, Roeketeller, Morgan, Depew,
r
i! at ljessu fyrirkomulagi með fram-1 : ,,
' _ ; alhr latmr
. * , . i Og A' svÉéðinu siálfu er Kauphöll
ast að stefnu Mac Arthurs. .T ° , v , fr.
!Aew Yoí'k,. baðmullarkauphohin, kaffi-
Allat llkur eru til þess, að lámþhsli^ýjnilnikauþhöirm, hmn frægi
veruleg breyting hefði orðið á \ >(Cutl) EXeliange“, yfir too bankar,
stefnu Bandaríkjanna, ef j _____________. ____________________________________________
Taft hefði auðnast að verðaj - ! Svartasti dagurihn.
forseti. Utanrikisstefna Eis- j gUtunum á flokksþingi repu- | deildarinnar og þriðjungi öld- J En einnig hitrn nýi, amerfski kapital
ungadeildarþingmanna. Úr- jsmi átli eftir að lifa sinn „svarta dag“
slit þeirra kosninga geta ekki Ilið milcla hrún,- sem byrjaði fimmtuda;
Hér er reynt að leika sama
leikinn og nazístar léku á
sinni tíð. Flokkarnir hafa
vissulega sína galla, en samt
er það óneitanleg staðreynd,
að fyrsta skrefið til þess að
brjóta lýðræðið niður og koma
einræðinu í öndvegið, er að
apítaíismm bríóta lliður flokkana.
.Þessi dærni hafa menn nú
líka fyrir augum í leppríkj-
[ Méllon, Armour, voru kommgar hius unum austan járntjaldsins.
nýja tíma. og þrátt fyrir að þeir séu Þegar kommúnistar voru að
enhowers virðist í höfuð-, uiikana- verði yfirleitt vel
dráttum vera svipuð og sú, I íagnað; í Evrópu. Sigur Tafts
sem stjórn Trumans hefir J vat ginmitt líklegur til að
fylgt. Líklegt er því, aö stefna' breyta utanríkisstefnu Banda
Bandaríkjanna í utanríkis-. pikjanna að því er Evröpu
málum haldist að mestu ó- j Snertir og það á þann veg, sem
breytt, þótt Eisenhower leysi • iýsræSissinnar þar hefðu
Truman af hólmi. > talið óhagstætt. í Evrópu-
Sigur Eisenhowers á flokks- ; málurn er hins vegar engi'nn
þingi republikana mun strax; munur á stefnu Eisenhowers
hafa verulega þýðingu á sviði!, en Trumans.
alþjóðamála. Ef Taft hefði
sigrað, myndi fullkomin ó-
vissa hafa ríkt um þaö næstu
mánuðina, hver utanríkis-
stefna Bandaríkjanna yrði í
framtíðinni. Þetta hefði á
ýmsan hátt getaö skapað
kommúnistum bætta aöstööu.
A þessu stigi er erfitt að
spá því, hvort Eisenhower
verði kjörinn forseti, þótt
hann hafi sigrað á flokksþingi
republikana. Það veltur eðli-
lega nokkuð á því, hver verö-
ur frambjööandi demokrata.
Seinustu fréttir benda yfir-
Nú er þessi vafi hins vegar úr j leitt til þess, aö fylgi demo-
sögunni. Meginstefna Banda- ; krata sé traust meðal bænda
ríkjanna í utanríkismálum er' og verkamanna, og úrslitin í
líkleg til þess að verða sú forsetákjörinu geti því orðið
nú, er enn munað eftir þeim. koilia þai’ á einræði, Var það
j fyrsta skrefíð að leysa upp
I flokkana með góðu eða illu og
láta ýmiskonar hreyfingar,
sem kallaðar voru þjóðhreyf-
inn 24. október 1929, þegar verðris ÍnSar eða alþýðufylkingar eða
margra ára féll og verðbréfin urðu að einhverjum slíkum nöfnum,
meslu verðlaus. Lágmarki var náð ltoma í Stað þeil’ra.
Hcynslan af þessum hreyf-
ingum öllum er vissulega orð
in slík, að full ástæða er til
sama, hvort heldur það verð-
ur Eisenhower eða frambjöö-
andi demókrata, er ber sigur
úr býtum.
Það má telja víst, að úr-
tvísýn, ..þrátt fyrir vinsældir
Eisenhowers.
Jafnframt forsetakjörinu
fara svo fram kosningar á öll-
um þingmönnum fulltrúa-
orðið síður örlagarík en úr-.
slit forsetakjörsins, því að það ,
er þingið, sem endanlega mót-, . on . .„ . . , .
ar stiórnarstefnuna hví að l)rlðjudaginn 29' oktober og l>eim dagl
at stjornarsternuna, þvt ao ; raun Wali Street aldrei gleyma. Fvrir
forsetinn hefir aöeins tillögu- jm^iuþluta íbúa Bamlaríkjanna kom
rétt. Margir blaðamenn virð-.þag eins og þrúma vir heiðskýru lofti.,
ast telja, þótt einkennilegt Búist lmfði verið jiðstóðugt hækkandi. a° gjalda varhuga við alln
kunni að virðast, að lieppileg- J verðí, betri lifnaðárháttum undir for-1 viðleitni, er gengur í þessa
ast yrði fyrir Eisenhower, ef Coolidge, og eftinnaður lians,1 átt. Og* það er ólisett að taka
hann næði kosningu, að flokk i H°over> ^iafði lofað íbúunum paradís á það sem óbrigðult einkenni,
ur hans yrði ekki rnj’ög sterk-!jörðu' Fólkið bjó vissulega 1 "Go,ls lmð er einræðishmrsimin.
ur á þingi. Enn er nefnilega
allmikið af einangrunarsinn- | „.1.(-)ðainenn.
um í þingliöi republikana. i Eu í kjölfar þessa hruns komu sjálfs-) fyrfti 08 frcmst a t"rf að leysa
F'orsetakesningunum í Banda morð. gjaldþrot, atvinnuléysi — auk j CIgl flokkana af holnu og af-
ríkjunum verður vafalaust þess, sem glæpaaldan, sem átti rót sína nenia flokkskerfið. An þess
fylgt með athygli mikilli að rek.ia bl hinna illræmdö áfengislaga, > kerfis hefir lýðræðið hvergi
næstu mánuðina. Þeim á- jnaðl liamarki> með mönnum eins og' getað þrifist.
hyggjum er þó létt af frjáls- ' A1 Copone í broddi fylkingar. j Klofningur þjóðhreyfingar
lyndum mönnum, að úrslit! 1>að var erfitt fyrir hiua stoltu Ame-; ae Gaulle og fregnirnar um
þeirra kunni að boða stefnu- ;r,ku að ll01-fa il nPPlansnina °s lir°P- j vaxandi fylgishrun hennar,
breytingu í einangrunarátt.' 'n 1'" ,"num svellandl da 1 sl'"'u, benda tíl þess, að Frökkum sé
, n , .. , borgunum: .,I3uv an apper eoa „13rot-
Sltk stefnubreyting Banda-1 '
,. að það er einræðishugsunin,
own Country“, þar sem jáfnvel sendi- er stendur á þak við þær, þeg-
sveinar og atvinnubílstjórar voru stór-; M þeir bygg ja áróður SÍnn
ríkjamanna á þessum tíma
hefði getað orðið hin hættu-
legasta fyrir heimsfriðinn.
, „ að vaxa skilningur á því,
lier, can vou spare a Dime . ,
Þetta voru ekki aðeins svartir dag- hvers eöIls ÞeSSar hreyf111^1*
ar, heldur svört ár. En bæöi Ameríka , el u US hvcrt þær raunverulega
CFramh. á 7. síðu). stefna. X+Y.