Tíminn - 30.07.1952, Qupperneq 4

TÍMINN, miðvikudaginn 30. júlí 1952.
169. blaff.
Grétar Feíls:
Orðið er frjálst
Kirkjan og þjóðin
i.
Áttavillan.
Allmikið hefir verið skrifað
og skrafað um grein þá er
lanskur prestur, Ulsdal að
aafni, reit nýlega í danskt
olað um kirkjumál vor íslend
:inga. Segir hann þar, að sín-
im eigin dómi, heldur ófagra
iögu af hinni íslenzku kirkju.
Hún hefir oröið fyrir þeim
ósköpum að verða fyrir mikl-
im áhrifum af svokallaðri
aýrri guðfræði, spiritisma —
)g jafnvel guðspeki. Það er
rétt hjá klerki þessum, að ís-
’enzkir prestar eru yfirleitt
frjálslyndir og víðsýnir menn,
en það er ekki alveg sama,
avernig frá hlutunum er sagt.
Dlsdal þessi ritar um hina
dðlilegu og æskilegu þróun
:innan íslenzku kirkjunnar í
aiðrunaranda, og af harla litl
vim skilningi á íslenzku þjóð-
areðli og íslenzkum aðstæð-
jm, og auðvitað er það, sem
hann segir um ástand hinn-
þ'/í að ef hann væri uppi nú, vöru geti trúaö á þann guð,
mundi hann enn koma með sem hinn katólska prest
nýja guðfræði. En sjálfsagt ’ hryllti ekki við að tilbiðja,
mundi kristið nafn verða af þó að hann
honum dæmt af mörgum. -
II.
Gamla konan á Galtalæk.
væri
vern en
hann sjálfur. — Og lítill
skaði held ég að sé skeður,
þó að kirkjan hætti að berja
bi mbur fyrir slíkri guðs-
alda
A það var drepið hér aö hugmynd.
framan, að séra Ulsdal mundi
hi fa harla lítinn skilning á | IV.
íslenzku þjóðareðli, og er það ' Mótsögnin mikla.
e.t.v. nokkur voikunn, þó aðj Þrumuklerkar allra
1- ann hefði nú reyndar fynr- I
fjam átt að geta reiknað það ; a?j helja úr skálum reiði sinn
-’i aö þa,ð rnundi vera ólíkt j ar mannkynið.og
dönsku þjóðareðli. Sannleik- i gjáJfsagt hefir það stundum
urinn er sá, að frjálslyndi íjátt rétt á sér og borið ein-
trúarefnum er Islendingum jlvcrn árangur, þó að sjald-
yfirleitt í blóð boriö. Islenzk an hatj hann reyndar orðið
Sveinn Sveinsson frá Fossi heldur j Þau hjónin áttu fjögur börn, 1
hér áfram endurminningum sínum: son og 3 dætur, Bjarna, Þuríði,
„Ári síðar en foreldrar mínir' Rannveigu og Þuríði sem enn er á
fluttu að Ásum, fór ég til þeirra frá llfl her ' Reyklavlkn Þær sj'stur
Reynivöllum að Ásum, það var 1893. h°ttu ffefstar str*lkxur 1 .°ræf-
Þá bjó þar líka Sveinn ólafsson og um um Það skeið Meðan við vor-
kona hans, Vilborg Einarsdóttir frá um samau i.SandfeUl svaf eg hja
Strönd í Meðallandi, enda var hann BJarna 1 þelrra b,aðstofu’ % var
líka úr MeðaHandinu. Þeirra synir vanur að vakna a undan oðrum
eru Einar ólafur og Gústaf A„ nú 1 tþað heflr alltaf fylgt merl °f et
þjóðkunnir menn fyrir lærdóm o. fl. þa Rðshllf]r standa mjolkurbolla
Sveinn ólafsson, faðir þeirra, var með brauðsneið a borðí, sem eg
völundur að hagleik og spekingur attl að renna 1 mfanaðrlr fvafu'
aö viti. Vilborg kona hans var elsku Þessu Ilkt var a,lt viðmot þeirra
olclz-nlno'n ninrm nlrvnv nnVmn
yfirleitt
a’þýða hefir jafnvel stundum
] aft vit fyrir kitkjunni i þess
um efnum og dregið úr öfg-
um hennar, þó að á dulbúinn
hátt væri. Þegar katholska
kirkjan var voldugust hér á
landi og lá að sumu leyti eins
og farg á hugum manna,
brauzt þetta þjóðareðli ís-
ar íslenzku kirkju í augum , ,. ,
binna dönsku stéttarbræðra lendinga ut °g undan fargmu
aans, sem margir eru kenni-j1 gamansomum þjoðsogum.
setningamenn miklir, hinn Þe^r kirkj tn ognaði monn-
nesti óhróður, og verður bví,um hd' mest meö kvalastaðn-
ikki sagt, að hann beri mikil um hinum megm grafar og
myrkrahofðingjanum, gerði
hafa löngum haft þann siö! ieg kona og myndaa’leg, sem systur , elskulegu hjóna við okkur bornin.
hennar. Þóttu þær Strandarsystur *ð gamm minulog i þakklætisskym
vera með myndarlegustu heima-|lét eS helta ,eftlr þelm og
sætum þar eystra i þá tíð. Vilborg j hafa þau' nofn heppnazt vel.
er enn liíandi hér í Reykjavík. | Aður cn foreldrar mínir fluttu að
Þetta fyrsta sumar, sem ég var ausian át í Skaftártungu, heyrði ég
í Ásum, sat ég yíir kvíánum allt jaiag um> ag bændur í Skaftár-
sumarið frá því fyrir fráfærur tii jungU væru ríkir eða ríkisrobbar,
hausts, því að þær voru frá mönn- | ejns 0g þag var d stundum kallað.
um sitt úr hverri áttinni, og hefðu Qg þag var j rauninni rétt, því að
því tapazt úr kvíúm strax fyrstú .flestir bændur þar _ af
svo fáum
dagana og hefði það verið óbEetan- ; _ dttu margan og fallegan sauð-
legt tjón fyrir foreldra mína eins ^ féng.0. fullorðna sauði, sem slöguðu
________= u____ t °S Þá stóð á með þeirra efnahag, nátt upp í ærtöluna. Ærnar voru
vel varnað þess að vilja frels- 'i ,enda.var ,£ þa da.ga ekkl hægt aö naiklu feitari meðan fært var frá.
un sína eða sáluhjálp, hvað fr“%mS UPP a ann “ i Það kom tfl af því’ að þá voru þær
há meira Fn bó verður vms- I | þurrkaðar upp, sem kallað var, þeg-
1 , ' . . rT ", ‘ . I í Skaftártungunni gerðu kvíar ar kom fram yfir höfuðdag, þannig
urn a aö spyrja. Hvar er pa'n^gjj.^ gagn en J fiestum sveitum að þá var byrjað á að mjólka þær
v,- ranlegur.- — En hið undar-
1 ga er, að sumir slíkir menn
halda því jafnframt fram, að
maðurinn geti ekkert af sjálf
um sér, sé alls ómegnugur að
frelsa sjálfan sig og sé jafn-
SÖk mannsins? Og hvaöa þýö annars staðar á landinu. Ég var einu sinni á dag í staðinn fyrir
ingu hefir þá þetta reiöi- j því talinn það sumar þarfasti mað tvisvar áður. Svo þegar kom lengra
blandna umvöndunarnöldur ; uíinn á heimiKnu, þótt ég gæti ekki fram á haustið, þá annan hvern
Út af vanþroska þessara vesal gengið að slætti, enda hafði sama dag og síðar þriðja hvern dag og
inga sem ekkert geta Eitt- í saSan endurtekið sig fleíri sumur, SVo einu sinni í viku, og úr því var
;slenzku\irkiunnareða geTi Wóðfn úr honum eins konar hvað’ skýtur hér skökku við, cf œmar hefðu ekki verið vandar hætt að mjólka þær. Héldu þær
” r.mvjfímVi’n il V\iÁ'A'on(riino I ... . . í fvrst.fi SllTTlfiriS. TNfiStlim imírlinar- áfrcim qIS fit.nn nlln fvnvn á inlfi
sáttarorð á milli dönsku og
.veg hinnar síðarnefndu milc-
:ínn í augum danskra kenni-
ranna.
áá, er þetta ritar, gat ekki
iátið vera að brosa, þegar ís-
lenzkum prestum var fundið
það til foráttu, að þeir hefðu
orðið fyrir áhrifum — jafn-
vel guðspeki! — Hvílíkt
aneyksli, að prestvígðir menn,
sem líklega eiga þó fyrst og
fremst að þjóna sannleikan-
um, skuli leyfa sér að kynna
sér gáfulegar kenningar um
liíið og tilveruna, og jafnvel
að aðhyllast sumt af þeim! —
Sumum mönnúm finnst þó,
f.ð kirkjan hafi hingað til
ekki haft upp á að bjó'öa
neina ofgnótt af skilningi og
skýringum á ýmsum gátum
c.óverunnar, og það þýðir ekk
ert að kalla viðleitni hugs-
andl manna í þessum efnum
„grufl“ eða öðrum óvirðing-
irnöfnum, eins og stundum
er gert. Þarfir og þrár manns
sálarinnar láta ekki nöfnin
e:n hræða sig. Þær heimta
; vólun, ef ekki í kirkjunni„þá
stan hennar. Um hinn vit-
ræna spiritisma er svipað að
segja: Hví skyldi ekki kirkj-
f.n styðja sig við vísindaleg
rök, sem í sömu átt hníga og
tiennar eigin kenningar, að
svo miklu leyti, sem vísindum
verður við komið, og taka
meira að segja fagnandi við
slíkri liðveizlu? Þessir menn,
sem Ulsdal hinn danski virð-
ist vera fulltrúi fyrir, eru að
mörgu leyti áttavilltir menn.
Það, sem er eðlileg og óhjá-
kvæmileg þróun, kalla þeir
hnignun og afturför. Þeir
hafa ekki gert sér grein fyr-
ir því, að mannkynið getur
ekki um alla eilífð lifað á ó-
fullkomnun skilningi ófull-
kominna fortíðarmanna í
andlegum efnum fremur en
öðrum efnum eða túlkun
þeirra á trúarbrögðunum, og
eins hefðu hinir heitlyndu
bræður vorir, bókstafstrúar-
mennirnir, ef til vill gott af
að hugleiða / það, að Jesús
Kristur var frjálslyndasti
gufffræðingur síns tíma. Hann
„grínfígúru,“ sbr. þjóðsöguna
um Sæmund fröða og Kölska.
Og oft munu greindir alþýðu-
’.nenn íslenzkir hafa brosað
góðlátlega að öfgum þrumu-
klerkanna. Minnisstæð er mér
og saga ein um gamla konu,
cr heima átti eitt sinn á Galta
lrck í Landssveit. Hún leyfði
sér að draga í efa óskeikul-
leika biblíunnar, og þegar ein
hrer andmæli henni, varð
gömlu konunni að orði: „O,
það hefir nú verið logiff á
skemmri leiff en frá Gyðinga-
landi austur aff Galtalæk!“
Þessa .heilbrigðu skynsemi,
sem fram kemur í svari gömlu
konunnar á Galtalæk, munu
áreiðanlega fáir íslendingar
vilja missa, hvort sem er úr
veraldlegum efnum effa and-
legu lífi sínu og kirkjumál-
um. Þess vegna mun aldrei
takast að gera hina íslenzku
þjóðarheild blindtrúaöa á
r>einu sviði.
III.
„Guð mun sætta
mig við það.“
Eitt sinn átti merkur guö-
spekisinni tal við heitttrúað-
án katólskan prest. Spurði
hann klerkinn, hvort hann
tryði því, að mikill hluti mann
kynsins, þ.e. þeir, sem tryðu
ekki á Krist samkvæmt kenn
ingum kirkjunnar, glötuðust
eilíflega. Prestur kvað svo
vera. Því næst var spurt: Get
ur nú ekki hugsast, að ein-
hverjir í þeim hópi verði vin-
ir þínir eða jafnvel ástvinir?
Prestur svaraði, að auðvitað
gæti það komið fyrir. Var
hann þá spurður: „En hvern-
ig gæti þér liðið vel í himna-
ríki, ef þú vissir einhverja
eða einhvern af vinum þínum
kveljast í hinum eilífa eldi:“
Þetta var erfið spurning, og
rak prest í vörðurnar um hríð.
En allt í einu ljómaði andlit
hans, eins og hann hefði feng
ið vitrun nokkra eða opinber-
um. Hann mælti: „Guð mun
sætta mig við það!“
Þessi saga þarf í raun og
veru enga skýringu. En fáir
rp. „jjj. rpkl]r a onmrs''fyrsta sumarið- Flestum UnBlini
cg eitt íekur sig a annais . um lelddist að sitja yfir ám> þó að
n..ni, Vafalaust mema sumirj:ekkl væri nema um tima eftir
þeir, sem aga oss svona ^ frdfærurnan eins og viðast var
sti angt fyrir það, sem vér ráð venja. Það' vildi hins vegar þannig
um ekki við, allt hið bezta, þó . til með' mig, að frá því að ég var
að þeir komi ekki auga á hið krakki, hef ég helzt viljað vera við
mótsagnakennda í þessum ’ sauðfé vetur-sumar’vor og haust
málflutningi, en hið versta!Meóan þau Svemn °s Viiborg
" bjuggu í Asum hirti ég lika kindur
þeirra að sumarlagi. Ég var því £
miklu uppáhaldi hjá þeim hjónum.
Síðar hvöttu þau mig til að fara
er, aá hér er ekki um sannan j
kristindóm að ræða, og sál-
arfræðin í þessu er harla lé-
kj;. og ólíkleg til mannbóta.
á búnaðarskóla, en mig vantaði
Hugsum oss jarðneskan föð flest tii þess: undirbúningsmemic-
ur: Gerum ráð fyrir að hann'un, áhuga og peninga, og mátti
eigi hóp vandræðabarna. —.helzt ekki fara að beiman, eins og
Mundi það vera talið vitur- þá stóð á’ og seinna kom 1 llós-
-'C’gt af honum að vera sýknt | Þótt Ásar væru í Skaftártungu,
og heilagt að minna þessi var það samt mikið gölluð jörð,
börn SÍn á þaö, hvílík vand- j Þar til 1907, er Skaftáreldavatniö,
ræðabörn þau séu, að þau geti | sem rennur við túnið í gegnum
vHrleitt ekkert, og að jafnvel Ásalandið, var brúað. Við það batn
öll þroskaviðleitni af þeirra' aði jörðin th helminga að mmnsta
, . , . TT kosti. En þa var buskapart.ð for-
halfu se syndsamleg? Hvaö eldra mimia iokið. SVoiia með sjáíf........ _
myndu uppeldisfræðingar nu um mer er eg viss um> að fjárhags | mestu úr sögunni og fjárhirðing
tímans segja urn slíkt hátta- 1 iega hefði foreldrum mínum verið höfð í hjáverkum á móti því. sem
lag? — Hér er ekki verið að bezt að búa allan sinn búskap í
vanmeta þýðingu hóflegrar Sandfelli. Nú er Sandfellið mikið
sektarmeðvitundar og iðrun- j eengið af sér vegna ágangsvatna
ár, en hinu verður að halda
fram, skýrt og skorinort, að
svo áfram að fitna alla fram á jóla
föstu, ef tíðin var góð. Síöan hætt
var að færa frá eru lömbin tekin
undan ánum á haustin, án þess að
þær séu mjólkaðar á eftir. Mjólkin
safnast þvi fyrir í jugrinu og líða
ærnar við það fram eftir haustinu.
En þau lömb, sem sett eru á, ganga
undir ánum fram á vetur. Síðan
þessi háttur var tekinn upp hafa
ærnar verið rýrari og.þurft meira
fóður en áður.
Líka hættir sumum nú við að
hafa ærnar of gamlar. Það ætti að
vera föst regla á haustin, þegar
bændur eru að velja ær til förg-
unar, að farga þeim ám, sem sér
á ullinni. Þær ær, sem eru sneggri
á haustin en þær eiga að sér eru
þá annað hvort of gamlar eða það
er eitthvað að þeim, og kemur það'
fram á þeim á vorin, annað hvort
verða þær of rýrar eða hreinlega
drepast. Þegar á þetta er iitið, sem
hér hefir verið tekið fram, og svo
hitt, að sauðaeign bænda er að
iV vantrú þeirri og vanmati,
sem hér er um aö ræöa á
þroskamöguleikum mannssál
tinnar, getur orðið og verð
Aður en ég hætti að tala um for
eldra mína í þessum pistli, varð ég
aðeins að geta þess, að þegar þau
fluttu að Sandfelli, þá bjuggu þar
fyrir Runólfur Þórhallsson og Rós-
hildur Bjarnadóttir kona hans, bæði
kom vissulega með nýja guð-lmunu þeir íslendingar vera,
Iræði, og bezt gæti ég trúaðlsem betur fer, er í fuílri al-
ur oft eins konar neikvæð ftuð afutsíðtmni 1 ™ubæiar-
sjálfsdáleiðsla, sem getur hreppi' Urðu þau vel þekkt þar
ekki verið þóknanleg meistar
anum, sem minnti gamalguð-
fræðinga síns tíma á, að sagt
hefði verið: „Þér eruð Guðir.“
V.
Affalatriði og aukaatriði.
Þeir, sem leggja stund á
samanburð trúarbragðanna,
eins og margir guðspekisinn-
ar gera, komast ekki hjá a'ð
uppgötva ýmis merkileg sann
indi. „Rækalls staðreyndirn-
ar“ eru þær, að margar kenn
ingar annarra trúarbragða en
kristindómsins eru sízt ómerk
ari, og sumt, sem hina kristjiu
kirkju vantar tilfinnanlega,
má finna í fræðum „hei'ðingj-
anna“. En það er hinn mesti
misskilningur, að kristindóm
urinn þurfi að glata gildi sínu
Lrir það, ef rétt er á haldið.
Hann hefir í kenningarkerfi
snu ýmis sígild sannindi, og
(Framhaid á 6. síðu.)
eystra og bjuggu þau í húsmennsku
nokkur ár í Sandfelli hjá foreldr-
um mlnum. Þau voru sér í baöstofu
á sömu stéttinni. Þeir höfðu sam-
vinnu við sláttinn og skiptu heyj-
um í garði. Þá var það einu sinni,
er Runólfur fór á milli með hey
lest, að þegar hann var aö taka
ofan af lestinni, fékk hann mjög
vont hóstakast og lá við köfnun.
í andarslitrunum fór hann með
hendina upp í sig og náði þar í
sull, sem stóð fastur í kverkunum,
og dró hann upp úr sér og með
því bjargaðist hann frá köfnun.
Ég get þessa hér til að sýna, hvað
sullaveikin var þá á háu stigi og
hættulegu fyrir mannfólkið í land
inu.
áður var, þegar það var aðalvinnan
að hirða sauðféð árið um kring, og
öllu þessu til viðbótar sést nú varla
orðið vinnufólk á sveitarheimilum
víða á landinu, — að þessu öllu at-
huguðu, þá er eðlilegt aö mönnum
finnist að stórbúskapurinn til sveit
anna sé úr sögunni í þeim anda,
sem hann áður var. Þótt menn sjái
eftir sumu því, sem breytzt hefir,
svo sem sauðaeigninni, sern prýddi
svo mjög fjárhópana og gerði saúð'
fjáreignina og fjármennskuna svo
virðulega og skemmtilega, þá ber
samt aö fagna því, sem breytzt hefir
til batnaðar nú á síðari árum, eins
og maður hefir áður tekið fram hér
í Tímanum, og þrátt fyrir allt var
gott fyrir búendur að geta losnað'
við fráfærurnar.
Ég vona, að sumir af lesendum
Tímans hafi gaman af að lesa það,
sem hér hefir verið sagt frá í þess
ari grein, og þá er tilganginum
náð“.
Sveinn hefir lokið máli sínu og
munu margir baðstofugestir honum
þakklátir fyrir fróðleik hans og
leiðbeiningar.
Starkaður.
TILKYNNING
Frá og með' 1. ágúst verffur hætt aff senda fisk
Hlíðahverfið. —
FISKHÖLLIN