Tíminn - 01.02.1953, Blaðsíða 4

4,
TÍMINN sunnudaginn 1. íebrúar 1953.
25. blað.
Metásalem J. Kjerúlf:
RANASKÓGUR
í blaðinu Tíminn, 17. des. lendi að undanteknum trján á ýmsum tímum (einnig í
f. á., er birt ljósmynd af um gömlu á Skógarbalanum. mínu minni) stundum falliö
birkitrjám í Ranaskógi með
ummælum Hákonar Bjarna-
sonar skógræktarstjóra svo-
felldum:
„Síöustu leifar „stórskóg-
ar“ um 5 km. sunnan við
girðinguna á Hallormsstað.
Þessi tré eru á fallandi
fæti, en í grassverðinum eru
milljónir birkiplantna, sem
komast ekki upp sakir fjár-
beitar. Uppblástursgeirar
eru farnir að skerast inn í
jarðveginn, og verði ekki að
gert, hlýtur landið að blása
upp á næstu áratugum. Á
þessum stað má sjá greini-
legar en víöast annars stað-
ar, hvaða þátt sauðbeitin
I brekkunum fyrir ofan er ýmist út eða inn með brekk-
allt þakið ungviði og sums unum, brotið þá landið og
staðar samfelldur skógur, myndað bakka. Berir mel-
þar sem var skóglaust með hryggir eru í neðstu brekk-
öllu um aldamót. unni næst Gilsá, þeir voru
Síðan sú venja hófst að hér fyrir hálfri öld, þegar ég
gefa sauðfé að morgni áður kom hér og þá án skógar og
en út er látið, leggur það sig nýgræðings. Nú er þar með
ekki eftir skógi, eins og áður köflum þakið af skógarplönt
var, þegar það var látið út um og gróður í dældum og
gjafarlaust og rekið á skóg. fer vaxandi. Bakkabrot fyrir
Norðanmaður hefir kvatt sér eins og það er kallað. Margar þess-
hljóös og ræðir um baðstofur gamla ' ara jarða bera nú aðeins meðalbú
tímairs, búskap, húslestra o. fl. og aðrar minna. En svo eru hka
í þessum flokki jarðir, sem bera
„Starkcður sæll. Ég vonast eftir meira og notast betur, að á þeim
skjóli í baðstófunni hjá þér um séu 2—3 minni bú, en 1 stórt. Þetta
stund. Mörgum ferðalúnum var hún er það, sem gerzt hefir víða og
kærkominn hvílajarstaður. ! er ekkert nema gott um að segja.
Liklega líður óðum að því, að orð ! Hitt er svo annað mál, að nóg
eins og baöstoía verði í islenzku rúm hefði verið fyrir nokkra „stóra“
máli eins og ýmsir hlutir, sem heyra þarna með, ef þeir hinir sömu
fortíðinni til og eitthvað' annað hef hefðu talið sig hafa efni' á þvi.
Þó komst Ranaskógur lífs af ofan melana eru að hverfa jr komið í þeirra stað. Svo er það Er ekki margt af góðjörðum lands-
og hefir að sýna þau falleg- og gróa yfir þá nú eins og | að nokkru leyti nú þegar, því að ins í eigu peningamanna. í Reykja-
Og áður. | hún tilheyrir ekki þeim lrúsum, er vík og viðar? Hafa þeir k$ypt þær
ustu birkitré landsins
mun alltaf gera.
Sandbakkinn neðan við , nú rísa til sveita, hvorki að gildi til þess að gerast bændur? Eg. held
Stórtrén á Skógarbala og Stórhöfða (fyrrnefndur) varðné §erð.. þó þyrfti það ekki svo ekki. Hefir íslenzka þjóðin .staöið
ztu trén í Hallo-msstaða- eftir milli Jökulsár og Gilsár Rð vera' Þvl að í risi nútíma húss þar i vegi? Þáð fær heldur ekki
elztu
skógi eiga sammerkt í því, Þ-e- bvorug áin braut hann
_____ r____ _________ að vera komnir á fallandi UPP> gekk hann því í þrí-
hefir átt í" landsskemmd-'fót fyril' aldurs.sakir en ekki hyrnu fram á sandinn. Hann
um.“
Ókunnugum til upplýsing-
ar er þess að geta, að Rana-
skógur er í landi jarðarinn-
ar Hrafnkelsstaðir í Fljóts-
dal og í engum tengslum við
Hallormsstaðaskóg, utan eða
innan girðingar, sem ætla
mætti af skýringargrein skóg
ræktarstjórans.
Þó að nöfn séu ekki nefnd,
verður það ekki misskilið, að
það er bóndanum á Hrafn-
kelsstöðum, sem hér er skor-
in sneið. Honum er því skyld
ast að þakka og kvitta fyrir
hana.
Ég hefi nú búið á Hrafn-
kelsstöðum í nærfellt hálfa
öld og hef því eðlilega fyllri
og nánari kynni af sögu og
þrifum Ranaskógar og land-
broti hér af völdum sauö-
beitar en skógræktarstjórinn.
1......'iitií.
Sagá líanaskógar.
í
áníðslu.
Uppblástur.
Um
skógræktarstjórans hefir
reynslan einnig aðra sögu að
segja.
mætti vel koma íyrir iaglegri „bað staöizt.
stofu“, en það er saga fyrir sig.
Líklega eru Korpúlfsstaðir
gleg'gsta myndin, er við blasir um
Aldrei mun þó baðstofan gleym- | aö setja hafi átt á stofn störbúskap.
hefir haldið áfram að hækka
af roksandi Og hlýtur að ast þeim, er í henni steig sín fyrstu ' Það fór sem fór um það og lík'
blása upp. Ytri hluti hans er ' spor og átti sitt eina skjól og fróð lega eins og til var stofnað, og
ivnnhióctnrclrArvnincrn ' nu fallinn niður Og gróið yfir Í leiksbrunn. Gott er til þehTa stunda ' efaðist þó enginn um dugnað þess
uppuiasiuiSKenmn0u g^rjg ! að hugsa, þótt þær síðari geti líka j manns á ýmsum sviðum,-sein þar
Svona er saga uppblásturs veriö. góöar °g.enffinT1 mvndi °ska’,var að verki' Ekki vantaðf..iteldUr
að timmn fæn aftur a bak, hvað fjarmagnið.
snertir framfarir og tækni. Þó | Búskapurinn, hvort. .5é.m hann er
skyldi það haft hugfast, að margt stór eða smár, má ekki byggjast á
ins rétt sögð og rétt metin.
Svo segir í sögu Hrafnkels'
Freysgoða af ferð Eyvindar, anðbeit- . - ,
Bjarnasonar, þá er hann I Svo segir i Islendmgabok,
kom úr siglingunni: lað 1 uPPhafl Islandsbyggðar
„Riðu þeir upp með Lagar-
Hrafnkelsstöðum, og svo fyr-
ír vatnsbotninn og yfir Jök-
ulsá á Skálavaði.“
Frásögn þessi sýnir, að Lag
arfljót náði innfyrir Hrafn-iveta blasið bert
kelsstaði á landnámstíð. er a - laín
hefir fra omunatið
| hafi landið verið viði vaxið
milli fjalls og fjöru.
Eftir kenningu skógrækt-
arstjórans um áhrif skóga-
eyðslunnar og fjárbeitar ætti
allt skóglaust láglendi að
Síðan á söguöld hafa fljóts
árnar, Jökulsá og Keldá á-i
Hrafnkelsstöðum
verið
samt þveránum, Bessastaðaá
og Hengifossá fyllt upp Lag-,
arfljót fyrir nær öllu Hrafn-
margt sauðfjár og landið not
að til beitar til hins ýtrasta
allt fram að síðustu áratug-
• um. Neðra landið hér ætti
leftir kenningunni að vera
kelsstaðalandi allt út að Gils-, _
á, og myndað breiða, sem árn fóöursnautt’ eu.bað er bvert
v, *• „ , ar kvíslast um, að vestan og,a+motl vel/r0lð- Heynslan
u ,f Moðuharðmdunum ma, norðan stormum hefir mikiðivitnar hér á motl henning-
heita, að gjorfellu skogar a sanhf0h borizt úr þessum,unui- .
Fljótsdalshéraði Stortrén i nefndu sandeyrum UPP á | einum stað i Timagrem
Hallormsstaðaskogi og Rana|allt Hrafnkelsstaðaland neð- smni’ beirri « jinyndin af
skógi
iSkógarbala fylgdi, segir skóg
■ bágindum."
skilin á aðra leið en þá, að
eru sennilega síðustu ! anvert
leifar af þeim skógi, er óxj Þverárnar Bessastaöaá „g'rœktarstjórinn, að fyrri tíðar
upp fyrst eftir Móðuharðind J Hengifosgá hafa flutt fram_ menn hafi notaö skógmn
m, og eru því um 150 ara gom. burS fram á sandana gegnt‘“f el„„Þ„eim_einuf.. áranfh
Hrafnkelsstaðalandi og hald-
ið dalsánum áð austurland-
inu svo að kvísl úr þeim fell-
ur fast að austurhlið dalsins , , , .
allt út að Kirkjuhamri. Land honum hefðl bott betur fara’
ið milli hans og Gilsáreyrar að skogurinn hefði verið lat-
niður af Ranaskógi og Skóg-imn 0110taðar en bi°ðm daið
arbala kemur mest til. álita iuh T Hann um bað' . ,
út af uppblástursáhyggjum Fmrtmunuvenfsakabvi' aó8
skógræktarstjórans. íjarbeit get ve 0 skaðlef 0
Fram að 1910 fellur Jökulsá! fisjuðum og . vanhirtum
, fast að Kirkjuhamri og þræð i bir.kl.skogl? Fn i gnsjuðum
Skógarbala (sem myndin er|ir alian sandbakkann út með,skof gætir fkaðse;mi. fiarbeit
hefir lent á ruslahaug fyrir aldur svipuðum skilyrðum og tilkoma
fram:
sveppsins á lráugnum, að vaxa upp
Útvarpið hefir tekið að sér eitt á vorin og hjaðna á háustin. Þar
hlutverk baðstofunnar gömlu, þ. e. J verður það maðúriún sjálfur, • —
fræðslu og fréttir. Það veitir slíkt bóndinn, — sem méstu! vefdur. og
í ýmsu formi, þó kannske af svo svo mun ætíð verða.
mikilli rausn, að nokkur vafi leik-
ur á, að hollt sé, enda nokkuð far
Arni mimitist húslestursins á
Ul.
Um 1860 ólst upp á Hrafn-
kelsstöðum Sigurður Einars-
son síðar bóndi á Hafursá
og um skeið amtráðsmaður,
búfræðingur frá Stend, at-
hugull maður og skilríkur.
Hann sagði mér, að í sínu
ungdæmi hefði Ranaskógur
verið hálfsprekaðar kræklur,
sem virtust mundu deyja út,
en þó var þá raftskógur- á
ið að bera á sjúkdómseinkennum, stórbýlinu norska, mjög'að verðleik
sem eru þau, live minni manna fer um. En hann fór að mér fannst allt
þverrandi á þaö, sem þeir lifa og aftur til aldamóta síðústú til sam-
heyra. j jafnaðar við það. Það má vera, að
svo hafi verið einhveis staðar, en
Enginn efi er á því, að útvarpið ekki víða.
á nokkra sök á þessu með svo marg J Þar sem ég þekki bezt til, hélzt
tuggnu efni, sem þar er flutt, bæði sá siður allt fram um 1930, að
fréttir og annað. Ég held það væri minnsta kosti á meiri helgidögum
til bóta, að taka upp þá reglu að ársins. Ég minnist þess frá minni
flytja fréttir ekki oftar en tvisvar æsku, að afi minn las. Hann var
á dag og endurtaka elcki. Þetta afburða lesari, og ég sé hann enn,
myndi koma mönnum til að hlusta þar sem hann situr við borðið í
— og það með báðum eyrum. — ' miðbaðstofunni, því að þar sat
Það er alvarlegt mál, ef um það lxann ætíð, þegar hann las hús-
er hugsað, hve lieimilin — að lesturinn. Hami las oftast í bók
minnsta kosti í sveitum — eru sr. Páls Sigurðssonar. Alltaf var
orin háð þessu — þó ágæta tæki sungið „til lestrar", oft fjórraddað
— sem útvarpið er. ! og leikið með á orgel. Oft var það,
! að úr söngnum teygðist eftir lestur
Það er viðburður, ef lesið er upp og sungið var meira og- minna.
hátt í bók eöa blaði og væri þó j Afi minn liætti að lesa eftir1 að
aö draga fram lífið í basli Og'þar ýmislegt engu síðra en margt, elli og sjóndepra sóttu á.. Sízt vildi
sem fram er boriö í útvarpinu. hann að slíkt yrði til misfellna á
Þessi ummæli verða ekki!Þetta var sterkur þáttur í heim iestri sínum. Svo var honum það
. ... _ . ! iliclífimi ft7W ó árrnn no' VPVÍiPS milriA' olvnrnmál TT.ff.ir Ihq mnfi
af) og í neðstu brekku Stór
höfða. Um aldamótin 1900 er
skógurinn orðinn samfelld
skógarmörk, 1—3 metra há
og svo þétt, að grunnurinn er
orðinn graslaus, svört mosa-
og laufdyngja, og lággreinar
teknar ví'ða að feyskjast. —
Ekki er farið að grisja skóg-
inn fyrr en um 1910. Nú er
skógurinn 2—7 metra á hæð
og eins blómlegur sem bezt
er í Hallormsstaðaskógi. —
Ranaskógur hefir nokkrum
sinnum farið illa af skógar-
maðki, og geldur hann þess
að hann var of seint grisjað-
ur og hve lággreinalaus trén
eru eða urðu fyrir það. Nú
eru elztu blettirnir, sem
sennilega eru 120—150 ára
gamlir, í hrörnun. Erum við
byrjaðir að setja þar upp
girðingu og gróðursetja barr
tré, lerki og sitkagreni.
Skógarbali og Stórhöfða-
kinn hafa grasgróið á síðustu
áratugum og hafa verið
slægjulönd, eru því ekki skóg
!ar furðu lítið. Að vísu bítur
sauðfé nýgræðinginn, en
með því vinnur það að
nokkru það verkefni skóg
ræktarinnar, að hin uppvax-
andi tré fái haldið nægilegu
vaxtarrými. Engum mun þó
koma til hugar, að trúa sauð
fénu fyrir þessu starfi í trjá-
ræktarstöðvum, þar sem á
að ala upp triáplöntur.
Reynslan sýnir líka, að fjár
beit hefir ekki stórskaðlegar
afleiðingar á þroska og þrif
skóga, þar sem skilyrði eru
að öðru leyti góð fyrir skóg-
arvöxt. Nægir því til stað-
festingar að nefn> Klifár-
skóg og Ranaskóg.
Ókunnugir kunna að halda
að ég sé á móti skógrækt, en
kunnugir vita, að svo er ekki.
Hitt er það, að ég hefi fyrir
Skógarbala. Þar eru þá mann
hæðarháir roksandsbakkar.
Upp frá þessu fer áin að
falla frá austurlandinu á
þessu svæði. Sandleirur taka
að myndast og sandfok tek-
ur að fylla upp að Skógar-
balasandbakkanum, gróður
tekur að myndast í þessari
nýlendu, sandrokið stöðvast
í nýgræðingnum, sem í fyrstu
er mestpart hrossanál, hinn
gisni sandgróður á Skógar-
bala breytist í þéttan gras-
gróður.
Nú er svo komið, að mikill
meirihluti af sandbökkunum
sem áður höfðu myndast
milli Kirkjuhamars og Gils-
áreyrar, hafa rokið burt eða
fallið niður og hefir gróið
jafnharðan yfir þá.
Þó er enn hár sandbakki
niður af Stórhöfða, 60—70
metra að flatarmáli og skal'augum næg dæmi þess i
ilislífinu fyrr á árum og gæti verið mikið alvörumál. Eftir það las móð
það enn. Fleira mætti nefna í þessu ir mín lesturinn, en þótt hún læsi
sambandi, þótt ekki verði út í það vel, fannst mér aldrei eins hátíðlegt
farið að þessu sinni. j að hlýða á húslestur hjá henni eins
Ég vík þá aö öðru efni: | og afa, en það gerði sá prédikunar-
1 blær, sem hjá honum var. Nú komu
Fyrir skömmu ílutti Árni Eylands nýjar bækur til liúslestra og var
erindi í útvarpið. — Frá Heiðmörk, sjálfsagt að kaupa þær, þótt ann-
— gott og fróðlegt c-ins og vænta ars væri ekki mikið keypt af bók-
mátti. Þó greip hann á íslenzk um.
málefnum svo, að ekki var ég hon-
um sannnála. Hann nefndi stór- Satt er þaö, að nú er þessi góði
bændurna og taldi, að mér skildist siður niður lagður eins og ýmislegt
— það sök íslenzku þjóðarinnar að annað, sem ekki er lengur talin
svo fátt er um þá hér á landi. Hann þörf á. Þetta út af fyrir sig var
sagði, — ef ég hefi tekið rétt eftir, ekki svo lítill þáttur í því, sam-
— að íslendingar teldu sig ekki
hafa efni á að hafa stórbændur.
Ekki tel ég mig hafa kunnugleika
til að ræða þetta svo sem vert væri.
Ég sé ekki, að steinn hafi verið
lagður í götu þeirra, er gerast hefðu
viljað stórbændur. Heíir ekki eitt-
hvað annað verið í veginum?
Enginn efast nn, að fjöldi jarða
á landi hér, eru svo af náttúrunnar
hendi að borið gætu stórbúskap,
ég nú segja sögu hans:
Gilsá hefir myndað stóra
grjóteyri út í Lagarfljót og
bylt sér um hana. Hún hefir
grenndinni, að ógirtir skóg-
ar geta verið í góðum þrifum
samfara sauðbeit. Nefni ég
(Framh. á 6. síðu),
stillta menningarlífi, sgm lifað var
í baðstofunum gömlu. Þetta með
ýmsu fleiru kemur sennilega ekki
aftur í sömu mynd, en voriandi
eitthvað þá í þess stað. Það er þó
ekki enn sem komið er. Kveð ég
ykkur svo í baðstofunni og þakka
fyrir mig“.
Norðanmaður hefir lokið máli
sinu. ,
Starkaður.
Innleysið póstkröfurnar
eða greiðið blaðgjaldið beint
Þeim kaupendum, er sendar bafa verið póst-
kröfur til lúkningar blaðgjaldi ársins 1952 skal
bent á að innleysa þær þegar. Endursendið póst-
kröfurnar alls ekki óinnleystar.
Innheimta Timans