Tíminn - 12.04.1953, Blaðsíða 4

f.
TÍMINN, sunnudaginn 12. aprfl 1953.
82. bla«.
I.
Nú á dögum er að gerast
breyting á mælikvarða mann
legra málefna, sem er næst-
um of hröð til þess að hægt
sé að fylgjast með henni. Á
árinu, sem leið, flaug þrýsti-
loftsflugvél frá Indlandi til
Bretlands á tuttugu og fjór-
um tímum; og nú í dag eig-
um við erfitt með að endur-
lifa hrifningu okkar yfir því,1
þegar flugvél flaug í fyrsta
sinn þessa leið á sjö dögum,;
einhvern tíma á árunum
milli heimsstyrjaldanna
tveggja. Höfundur þessarar
greinar* sem er sextíu og
þriggja ára, man eftir frá-
sögn afabróður síns af sjó-
ferð til Indlands frá Eng-
landi á dögum uppreisnar-
innar í Indlandi. Þessi mað-
ur stjórnaði skipi, sem sigldi
til Austur-Indía, og kynnt-
ist hann aldrei öðru en segl-
skipum; umrædd sjóferð tók
því ekki daga eða vikur, held-
ur mánuði.
Stj órnarskrá Bandaríkj -
anna kvaö svo á, að nýkjörn-
um forseta skyldi leyfður
fjögurra mánaða tími til
( þess að ganga frá málefnum
sínum í heimaríki sínu í Ge-
orgía eða New Hampshire, og
til hinnar löngu ferðar til
Washington. Þegar stjórnar-
skráin var skrifuð, voru sam-
göngur á landi á mjög svip-
uðu stigi og þær höfðu verið!
á sjöttu öld fyrir Kristsburð,
þegar Darius stofnaði Persa-
veldi. í báðum tilfellum var
hesturinn fljótasta samgöngu
tækið, og það tók þrjá mán-
uði í Persaveldi á dögum
Dariusar eins og í Bandaríkj-
unum á dögum George Was-
hington, að ferðast frá landa
mærunum — t. d. frá Efesus
á strönd Eyjahafs — til höf-
uðborgarinnar Susa, sem
var í Suður-Persíu nálægt
núverandi olíusvæðum við
botn Persaflóa.
Jæja, hver er stærð Banda
ríkjanna nú á dögum, lands,
sem hefir þanizt út í land-
fræðilegum skilningi frá
strönd til strandar á megin-
landi Norður-Ameríku? Ef
við mælum fjarlægðir með
þeim hæfileika mannsins að
gera fjarlægðSr að „engu“,
þá eru Bandaríkin nú á dög-
um engu stærra en smáríkið
Attika á dögum Persaveldis.
Á dögum Daríusar bjuggu
Aþenumenn við lýðræðislega
stjórn, sem sérhver borgari
tók þátt í, ekki með því að
kjósa fulltrúa fyrir sig á þing,
heldur með því að taka sjálf-
ur þátt í stjórn ríkisins. Þetta
milliliðalausa stjórnarfyrir-
komulag var framkvæman-
legt í Attíku á þessum tíma
(508 eftir Krist) vegna þess,
að ríkið var svo lítið, að sér-
hver borgari gat á einum degi
ferðast til höfuðborgarinnar
og greitt atkvæði, jafnvel
þótt hann byggi í yztu af-
kimum ríkisins.
Bandaríkin árið 1952 eru
mjög nálægt því að vera á
stærð við Attíku fyrri tíma,
vegna þess að nú í dag gæti
sérhver bandarískur borgari
komizt til Washington á ein-
um degi frá hvaða hluta
landsins sem er, og forsetinn
í Hvíta húsinu eða forseta-
efni statt í Springfield, Illi-
nois eða Denver, Colorado,
getur ferðast á einum degi
til hvaða staðar í Bandaríkj-
unum, sem hann vill, ef hann
skyldi þurfa að halda þar
ræðu. Nú á dögum mundu
pessar ferðir vitanlega allar
farnar me.ð flugvél, en Aþenu
menn á sjöttu öld fyrir Krist
urðu að fara fótgangandi í
Arnold J. Toynbee:
Mannkynið verður að velja
sín ferðalög. En þessi tækni-
legi mismunur á farartækj-
unum skiptir ekki máli frá
sjónarmiði mannsins. Séð í
Ijósi þeirrar „mannlegu landa
fræði,“-sem hér um ræðir, þá
eru Bandaríkin árið 1952 eft- j
ir Krist og Attika árið 508
fyrir Krist, sömu stærðar í
þeirri merkingu, að þau eru
bæði ríki, þar sem ekki tekur j
lengri tíma en einn dag að'
ferðast frá hvaða hluta rík-
isins sem er, til höfuðborg-
arinnar.
Að sumu leyti eru Banda-
ríkin nú á dögum jafnvel
Arnold J. Toynbee er þekktasti sagnfræðingur sem
nú er uppi. Hann er brezkur að ættum og lagði upp-
haflega stund á fornminjafræði. Athuganir hans í
þeirri fræðigrein opnuðu augu hans fyrir samhenginu
milli hins gamla og nýja tíma og þó einkum því, sem
læra má af reynslu genginna kynslóða. Árið 1922 hóf
hann að rita hið mikla ritverk sitt, A Study of History,
málamanns og sameihiíðust,
j en ekki fyrr en f.iárum öldum
seinna. MachiáKelIi dó 1527;
Flórens, Piedmont og Milanó
sameinuðust -1861. og mynd-
uðu konungsríkið Ítalíu.
Á meðan varð hin sundr-
aða Ítalía að borga fyrir sein
lætið með því að verða orr-
ustuvöllur Evrópu í stað þess
aö halda áfram að vera verzl-
unar- og handiðnaðarmið-
stöð hennar. Og þegar hún
um síðir sameinaðist, þá var
það of seint til þess að -rétta
hiut hennar. Ef Ítalía hefði
en því er enn hvergi nærri lokið, þótt komin séu út af j sameinazt 1493, þá hefði hún
því sex bindi. Rit þetta er nú talið meðal þeirra fiemstu,
sem fyrr eða síðar hafa verið rituð í þessari fræðigrein.
Nokkra hugmynd um skoðanir Toynbees má fá af
meðfylgjandi ritgerð eftir hann, en hún birtist í janúar-
hefti „The Atlantic“ í ár.
j orðið eitt af aðalþjóðríkjum
j hins vestræna heims undan-
j farnar aidir og fram á þenn-
j an dag. Örlög hennar urðu
j aftur á móti þau, að vegna
hinnar síðbúnu sameiningar,
þá rétt náði hún því að vera
enn minni en Attika á dögum Þessu tagi, vegna þess, að ins, heldur og á tímurn kjarn talin neðst í flokki þjóðríkj-
Cleisþenesar var _ þau eru Þetta er ekki í fyrsta sinn, orkusprengjunnar. Er nokk- anna, og það ekki fyrr en dag
jafnvel ekki stærri en her- sem svona byltingarkennd ur framtíð fyrir nokkurt rlki ar þjóðríkjanna voru þegar
bergið, þar sem uppkastið að breyting á málefnum mann- í heiminum nú í dag, þegar taldir.
þessari grein var gert í kynsins hefir átt sér stað. maðurinn hefir ráð á þessu Sömu sögu hefir veraldar-
Princeton, New Jersey. Höf-; Þaö varö sambærileg breyting vopni, nema alheixnsríki? sagan ag geyma um. borgar-
undurinn'gat, án þess að yf-'fyrir hér um bil fjórum öld- Því að aðeins alheimsriki get ríkin í hinu forna Grikk-
irgefa herbergið, séð og heyrt um> Þegar úthafs-seglskip ur útilokað notkun kjarn- landi, vegna þess að viðvör-
veraldarsöguna, ’ og um leið voru fyrst byggð í Portugal orkusprengjunnar með því að un su> sem Mac.hiavellj gaf
sögu Bandaríkjanna, í sköp- a fimmtándu öld. Og enn hafa einokun á eign henn- hinum ítölsku borgarríkjum
un á flokksþingum’ Demo-’fyrr varð sambærileg breyt- ar; og aðeins stjórnmálaleg miðaldanna, var einnig lát-
krata og Repúblikana í Chi- inS á sautjándu öld fyrir ráðstöfun, sem getur fyrir- in hinum grísku. bqr.gg.rfikj-
cago. í stað þess að þurfa að'Krist> Þegar farið var að byggt notkun kjarnorku- um i té af stjórnmálamöixn-
fara á þingin, gat hann lát-! temja, og nota hesta fyrir sprengjunnar, getur bent um> sem höfðu æins: .mikinn
ið þingin koma til sin með vaSna- Hverjar urðu afleið- mannkyninu á leið til að skilning á hlu.tunum og-hann.
því að snúa á hnapp á litlu' ingar þessara tæknilegu bylt fyrirbyggja sjálfsmorð. Aþenumaðurinn.. .Ispfirates,
áhaldi; ogfólkumallanheim'inKa fyrir mannkynið í Ijósil
fylgdist með þingunum á yeraldarsögunnar, sem veit
sama tíma gegnum útvarpið,, Þæði upphaf og endi þessara
vegna þess að heimurinn var atburða?
III.
sem uppi var á fjóröu öld,
hvatti til sameiningar grísku
borgarrikjanna í þann mund,
Sérhver bylting á sviði sam
göngutækni hefir tilhneig-
ingu til þess að verða orsök
almennrar tæknibyltlngar,
orðinn svo lítill, að banda-
rísk stjórnmál skipta orðið
mannkynið öllu máli.
II.
Þessar síðustu breytingar
á málefnum mannkynsins
hafa stytt allar fjarlægðir í
hinni „mannlegu landa-
fræði“ jarðarinnar, og við
styttinguna hefir hún orðið
einfaldari. Sérhvert megin-
land og úthaf hafa minnkað
stórkostlega. Ermasund var
mikilvæg hernaðarleg tálm-
un árið 1940, en er nú næst-
um ósýnilegt, er þrýstilofts-
flugvélarnar geysast yfir það 'stærri veldum, er mynduðust
Bretlandseyjar hafa minnk- og voru í samræmi við hinn
að niður í stærð þeirra eyja.jnýja mælikvarða á aðgeröum
sem áður voru kallaðar Erma j mannanna. Rétt áður en út-
sundseyjar, og eru komnar í: hafs-seglskipin voru fundin
stað þeirra. Norður-Ameríka j upp á fimmtándu öld voru
hefir tekið við hlutverki Bret j borgar-ríkin Feneyjar, Gen-
lands, sem eyja undan strönd |úa, Flórens, Mílanó, Nurn-
j um meginlands, og „sundið“ j berg og Genf meðalstór ríki
— sem við verðum nú að
kalla Atlanzhafið fyrrveraixdi
— einangrar nú ekki lengur
mynni St. Lawrence flóans
eða strandir Brasilíu. En
„meginland“ er nú í raun-
inni í’angmæli vegna þess,
að nú á dögum er aðeins um
eitt meginland að ræða —
^ meginlandið, sem nær frá
j vestursti’önd Bering-sunds
j til austurstrandar Dakar-
jsunds — og einnig er aðeins
i um eitt úthaf að ræða, Kyrra
jhafið. Kyrrahafið hefir einn-
ig minnkað mikið eftir að
Nimitz sjóliðsforingi hafði
'fundið aðferð til þess að
stjórna flotaaðgerðum end-
'anna á milli á þessum salt-
j vatns-„polli,“ eins og eng-
inn jafnaðarbaugur væri til.
Þannig hafa samgöngu-
jtækin, sem fundin hafa ver-
jið upp á síðustu 150 árum,
[gjörbreytt hinni „mannlegu
jlandafræði" jarðarinnar og
jgert hana næstum óþekkjan-
lega. Hverjar verða afleiðing
ar þessarar byltingar, sem
orsakast af tæknilegum breyt
ingum á mannkynið? Við get
um fengið nokkra hugmynd
um það með því að athuga
afleiðingar fyrri byltinga af
Sagan geysist nú fram á við er þau voru að falla í skugga
meö ört vaxandi hraða. Hver hins rísandi Makedóníuveld-
eru siðalögmálin? is; Etólíu-maðurinn Ágelaus,
Eitt lögmálanna er það, að sem uppi var a tú’iðju öld,
á slíkum tímum er hegjiing- hvatti til hins sama’, er þau
ef“hún þá ekki e7~afíeiðing in að,líta tU ,baka vo™ að falla i skw&jim
slíkrar byltingar. Almenn °g+hljðta baH orl°K’ sem/ona rísandi Rómavelcus. En Gnkk
Lots hlaut. A fimmtandu og ir hikuðu alltaf og frestuðu
öld máttu hin aðgerðum, og hegning 'jieirra
ítölsku borgar-ríki sín meira varð sú, að þeir voru,samein-
sameiginlega en hinn hluti aðir — með hernámi i stað
hins vestræna heims, bæði þess að gera það með. inn-
hvað snertir mannfjölda. byrðis samkomxílagi‘ —"‘sém
, tæknilega hæfileika og auð. hluti af römvérska ""h'éíms-
sn b^?ytmg ^ltaf Seraí, sem En hvert um sig voru t. d. veldinu, en það var sií iausn,
afleiðing slíkra tækmbylt- peneyjar eða Mílanó dvergar sem Grikkir urðu að béýgja
inga, að ríki, sem voru rneo- - samanburgj Við hin nýju sig undir á því stigi" imáísíns
þjóðríki, — Frakkland, Spán eða líða undir ipk ella. .
og fleiri, — sem voru þá óö-j Þessi fordæmi sögunnar
fluga að rísa upp allt í kring; eru spámaiinlegár aðvaranir
og þegar sú hætta, sem ítöl- til okkar hú á dögum.. Þau
um stafaði af þpssum nýju geta orðið okkur sem spá-
„barbörum“, varð augljós, dómar Jeremia, éf víð skeyt-
sem kom fram í vanmætti um þeim engu; en'þáíi geta
ítölsku ríkjanna gegn Frökk- einnig orðið okkur góð tið-
um í innrásinni í Ítalíu 1499, indi um björgun, éf viö til-
þá sagði Machiavelli ítölum í einkum okkur þaú og stofn-
síðasta kafla bókarinnar um til framkvæmdar í anda
tæknibylting hlýtur að hafa
í för með sér breytingar á
verzlunarsviðinu og þá um
leið á sviði stjórnmála og
hernaðar.
Á stjórnmálasviðinu hefir
alstór fyrir byltinguna, hafa
horfið í skuggann fyrir enn
á vesturhveli jarðar. Afleið-
ing hins tæknilega afreks í
Portúgal varð sú, að stærð
meðal-ríkis þess tíma breytt-
ist skyndilega úr borgar-rík-
is-stærðinni í þjóðrikis-stærð
ina. Portúgal, Spánn, Frakk-
land, Bretland, Holland —
þessi þjóðriki á Atlantshafs-
strönd gamla heimsins réðu
yfir jörðinni, frá því á sex-
tándu öld til vorra daga, með
skipum sínum, verzlun, iðn-
aði, útflytjendum og nýlend-
um. Nú, á okkar dögum, höf-
um við séð þessi ríki fara
sömu leið og Feneyjar og
Flórens áður. Uppfinning
flugvélarinnar velti þessum
ríkjum úr stóli og setti Banda
ríkin og Rússland í þeirra
stað. Meðalríkið á tímum
flugvélarinnar verður að vera
af stórþjóðar stærðinni, og nú
á miðri tuttugustu öldinni
eru aðeins til tvö ríki, sem
uppfylla það skilyrði.
En eru Bandaríkin og Rúss
land nógu stór til þess að
vera fær um að halda sínum
núverandi sessi, með þeim
hraða, sem hin stöðugt örari
tækniþróun er að gera fjar-
lægðir að „engu“? Við lifum
ekki aðeins á tímum flugs-
„Prinsinn,“ að þeir hefðu nú
um tvennt að velja: Annað
hvort að sameinazt eða liða
undir lok. ítalir tóku að lok-
um ráði hins flórenska stjórn
þeirra nógu snemma, áh' þéss
að hika eða líta til baká á
iörtíðina — hversu mjög, sem
við annars kunnum að' þrá
(Framh. á 6. slð'u).
Snæddu ost
meðan áttu
þess kost
Qi
Oxfó /