Tíminn - 25.08.1953, Qupperneq 5

190. blað.
TÍMINN, þriðjudagimi 25. ágúst 1953.
9!
Þriðjud. 25. ásftlst
Rafmagnsmál
dreífbýlisins
Eins og skýrt hefir verið frá
hér í blaðinu, hafa forsvars-
menn sveitanna austan fjalls
og í Suður-Þingeyjarsýslu ný
lega haldið fundi, þar sem
rætt hefir verið um rafmagns
mál þessara byggðalaga. Á
fundunum hefir komið fram
eindreginn vilji fyrir því. að
rafmagn verði leitt um þessi
byggðalög frá hinum stóru
orkuverum, sem reist hafa ver
ið í þeim seinustu árin og nú
eru í þann veginn að taka
til starfa. Á fundunum voru
kjörnar sérstakar nefndir til
að vinna að framgangi þess-
ara mála.
Sú hreyfing, sem hér er haf
in af hálfu viðkomandi byggða
laga, er vissulega hin nauð-
synlegasta. Það mun ekki af
því veita, ef koma á þessum
málum fram nógu fljótt, aö
það sjáist greinilega, að mik-
111 áhugi sé fyrir þeim heima
fyrir og að þar verði eftir því
tekið, hver sé afstaða ráða-
manna þjóðfélagsins til
þeirra.
í þessu sambandi er hins
vegar vert að veita því at-
liygrli, að viðkomandi byggða
lög hefðu ekki getað vænst
rafmagns næstu misserin, ef
ekki hefði tekist að hrinda
fram byggingu orkuveranna
nýju við Sogið og Laxá. Ef
fylgt hefði verið sömu stefnu
áfram og ríkjandi var í tið
nýsköpunarstjórnarinnar,
þegar öllum stríðsgróðanum
var eytt, án þess að verja
nokkru af honum til raforku
framkvæmda, myndu bæði
þessi mannvirki vera ógerð
enn. Þessi mannvirki væru
líka ógerð enn, ef ekki hefði
verið gerbreytt utn fjár-
málastefnu, þegar núv. rík-
isstjórn kom til valda. Gjafa
féð hefði þá að mestu leyti
farið í súginn, eins og stríðs
gróðinn áður.
Framsóknarmenn eru vissu
lega síöur en svo að eigna sér
verk, sem aðrir eiga, þegar
þeir benda á, að vegna þátt-
töku þeirra í ríkisstjórn
fékkst fram sú breyting í
fjármálum og raforkumálum,
er gert hefir byggingu þess-
ara nýju orkuvera mögulega.
Meðan unnið var að því að
koma þessum stóru orkuver-
um upp, var vitanlega ekki
hægt að veita samtímis nögu
miklu fjármagni til rafveitna
um viðkomandi byg'gðalög. Nú
eru þau hins vegar komin í
höfn og næsti áfanginn hlýt-
ur að verða sá, að rafmagn-
inu verði sem fyrst komið til
sem allra flestra í nálægum
héruðum.
Þess ber hins vegar jafn-
framt að minnast, að það
eru fleiri, sem bíða eftir raf-
magni en Sunnlendingar og
Norðlendingar. Sum önnur
héruð eru jafnvel það verr
sett, að þar eru ekki nein
stór raforkuver. Þetta gildir
t. d. bæði um Austurland og
Vesturland. Næstu meiriháít
ar virkjanir, sem hér verður
ráðist í, þurfa því að vera
virkjanir á Austurlandi og
Vestfjörðum, jafnhliða því,
sem haldið verður áfram
fullnaðarvirkjun Sogsins.
ERLENT YFIRLIT:
Rússneska vetnissprengjan
Verðnr hilin til þess afí greiSa fyrir afvopia-
un eða eykur liim víghiinaðarkappltlaupið?
Þann 20. þessa mánaðar var til-
kynnt í Moskvaútvarpinu, að vetn-
issprenging heíði nýlega átt sér
stað i Sovétríkjunum. Hefði þar
með vej'ið sannað, að Malenkoff
forsætisráðherra hefði ekki farið
með neitt fleipur, er hann skýrði
frá því á fundi æðsta ráðsins
nokkrum dögum áður, að Rússar
gætu framleitt vetnissprengjur.
| í tilkynningu Moskvuútvarpsins
, var tekið fram, að vetnis-
sprengja væri margfallt öflugri en
atomsprengja. Því var síðan bætt
við, að þessi árangur rússneskra
vísinda þyrfti ekki að vekja neinn
ótta, þar sem Sovétstjórnin myndi
sem áður halda áfram að herjast
fyrir verndun friðarins.
j Nokkru eftir, að Moskvuútvarpið
birti þessa tilkynningu, var það til- |
kynnt af hálfu stjórnarvalda
j þeirra í Bandaríkjunum, sem fara
með kjarnorkumál, að sérfræðing-
ar þeirra hefðu veitt því athygli, I
að mikil sprenging hefði átt sér
stað í Sovétríkjunum 12. þ. m. qg
gæti þar verið um að ræða, að
vetnissprenging hefði átt sér
stað. (
I Eftir þessar tilkynningar báðar,
hefir fátt verið öllu meira umræðu- |
efni í heimsblöðunum en þessi á-
rangur Rússa á sviði vetnis-
sprenginganna. Blöðin telja þetta
til hinna stærstu og örlagaríkustu
j tíðinda, þótt enn sé erfitt að spá
' því, hvað af þeim muni leiða.
j ' I
Eru Bandaríkjamenn
tvö ár á undan?
í Bandaríkjunum hefir þessari j
fregn verið tekið með miklu meiri (
rósemi en þegar Truman upplýsti ,
það á sinni tíð, að atomsprenging j
hefði átt sér stað í Sovétríkjunum.
Frásögn Malenkoffs, sem hafði ver- i
ið tekið misjafnlega trúlega, mun
: i
i hafa átt þátt sinn i því, að þessi
tíðindi komu minna á óvart en ella. j
j Við því hafði alltaf verið búist. að
Rússum tækist að búa til vetnis-
sprengju, en þó tæplega eins fljótt
og raun ber vitni um. Nokkrar i
efasemdir eru uppi um það, hvort j
það hafi verið raunverulega
sprengja, sem nota megi til loft- J
árása, er Rússar hafi sprengt 12.
þ. m., því að sprengingu megi fram-
kalla með öðru og auðveldara móti.
En jafnvei þó svo væri, er það ekki
talið nema tímaspursmál úr þessu,
, að þeir geti framleitt slíka vetnis-
’ sprengju.
Ýmsir gætnir sérfræðingar í
Bandaríkjunum hafa látið uppi
þá skoðun, að Rússar séu nú álíka
á vegi staddir i þessum efnum og
Bandarikjamenn voru fyrir tveim-
ur árum.
Það eru nú liðin nokkur misseri
síðan Bandaríkjamenn hófust
handa um það fyrir alvöru að fram
leiða vetnissprengju. Ekkert
hefir verið tilkynnt um það opin-
berlega, hvort þeim hafi tekist aö
búa slíka sprengju til, en hins veg-
ar telja blöðin fuilvíst, að hin
mikla sprenging, er átti sér stað við
Eniwetok-eyju í Kyrrahafi á síðast-
liðnu hausti hafi stafað af því, að
vatnsefnissprengja hafi verið
sprened. Það var langsemlega
stærsta sprenging, sem Bandaríkja
menn hafa framkvæmt.' Sagt er, að
hún hafi sprengt upp allstóra eyju,
svo að hennar sjást ekki nein merki
lengur.
Afvopnun eða
aukinn vígbúnaður?
í umræðum þeim, sem átt hafa
sér stað undanfarna daga um þessi
mál, hefir mjög gætt þeirrar skoð-
unar, að framtíðin beri í skauti
sínu annaö tveggja: Samkomulag
um afvopnun eða stóraukinn víg-
búnað.
í flestum bandarískum blöðum
kemur fram sú skoðun, að nú sé
um tímamót að ræða í þessum mál
um, er eigi að nota til þess, að
reyna að ná samkomulagi milli stór
veldanna um kjarnorkumálin. Svip
að kemur fram í málgögnum komm
únista. Búast má því við, að báðir
aðilar leggi fram tillögur þessa
efnis á allsherjarþingi S. Þ., er
kemur saman í næsta mánuði. Hins
vegar óttast margir, að þær verði
sama efnis og fyrri tillögur þeirra.
Tillögur Rússa hafa í meginatrið-
um verið þær, að framleiðsla kjarn
orkuvopna væri bönnuð og vígbún
aður allur minnkaður um þriðj-
ung. Tillögur vesturveldanna hafa
verið þær, að kjarnorkuvopn yrðu
bönnuð og komið á ströngu, alþjóð-
legu eftirliti með því, að slíku
banni yrði framfylgt. Ennfremur
yrði dregið úr vígbúnaöi á þann
hátt, að samið yrði um, hve mikinn
herstyrk hvert ríki myndi hafa, og
síðan komið á alþjóðlegu eftirliti
til tryggingar því, að þessar reglur
yrðu haldnar. Hins vegar hafa þau
ekki viljað fallast á, að afvopnun
yrði miöuð við herstyrkinn í dag,
eins og Rússar hafa lagt til. Rúss-
ar hafa hins vegar lýst sig mót-
fallna hvers konar alþjó'ölegu eft-
irliti. Sennilegt er að nú veröi reynt
að ná samkomulagi um kjarnorku
málin ein, en óttast að það muni
enn stranda á því, að Rússar vilji
ekki fallast á nægilegt eftirlit.
Þessar framkvæmdir má
vissulega ekki draga á lang-
inn, því að fólkið í þessum
byggðalögum verður að fá að
sjá það, að það er ekki ætl-
unin með virkjunum syðra og
nyrðra, að láta það verða út-
undan. Annars gæti það ýtt
undir fólksflutninga þaðan.
Forráðamenn þessara
byggðalaga þurfa því ekki síð
ur en Sunnlendingar og Þing
eyingar að halda sínar ráð-
stefnur um raforkumálin og
reka á eftir framkvæmdum í
þeim.
Heppilegust meðferð þess-
ara mála væri ef til vill sú,
að skipuð væri nefnd með
kjörnum fulltrúum frá slík-
um fundum í öllum héruðum
landsins, og væri henni falið
að vinna að því, að samin
væri heildaráætlun um að
koma rafmagni í öll byggðar-
lög landsins á sem skemmst-
um tíma. Heildaráætlun
þessi ætti að miða að því, aö
unnið væri samtímis hlutfalls
lega jafnmikið að raforku-
framkvæmdum í öllum fjórð-
ungum landsins. Hlutur eins
fjórðungsins yrði ekki hlut-
fallslega meiri en annars. Með
því væri komið í veg fyrir ríg
milli héraða og fjórðunga, er
annars gæti spillt fyrir mál-
inu.
Sá möguleiki getur líka ver-
ið fyrir hendi, að Stéttarsam-
band bænda taki að sér að
annast þetta verk. Ríkið legði
að sjálfsögðu til sérfræðilega
aöstoð.
Annað meginverkefni í
þessu sambandi er að útvega
fjármagn til framkvæmd-
anna. Ný meiriháttar orkuver
verða sennilega ekki reist
nema það takist að fá er-
lent fjármagn til þeirra. Hins
vegar kemur til athugunar að
lána fé úr Mótvirðissjóðnum
til rafveitna jafnóðum og
orkuverin endurgreiða lán
sín og afla svo hæfilegs láns-
fjár til viðbótar.
Þriðja verkefnið er svo að
fá því framgengt, að raf-
magnsverðið sé samræmt um
land allt. Það er réttlætis-
mál, sem fulltrúar sveita og
kaúptúna þurfa að fylgja
fast eftir.
LEWIS L. STRAUSS,
formaður bandarísku Itjarn-
orkunefndarinnar.
i
i
Fari hins vegar svo, að ekki ná- j
ist neitt samkomulag, telja ýmsir j
nýtt vígbúnaðarkapphlaup fram-
undan, og muni það byggjast á eft- |
: irfarandi forsendum: Kjarnorku-
j vopn verða sennilega ekki notuð
i eftir að báðir aðilar eru orðnir
j jafnsterkir á þessu sviði. Ef til
sfyrjaldar kæmi, yrðu því notuð
lík vopn og hingað til. Á því sviði
eru Rússar enn mun sterkari og
verða því vesturveldin enn að
styrkja aðstöðu sína aö því leyti.
I Vegna varna Atlantshafsbanda-
| lagsins er þó jafnvægismunurinn í
I þessum efnum miklu minni en
^ hann var fyrir 4—5 árum.
i
Happ fyrir McCarthy.
| Eins og áður segir leggja ame-
1 risku blöðin nú mikla áherzlu á
' það, að gerð verði ný, alvarleg til-
raun til að ná samkomulagi um
I kjarnorkumálin. Jafnframt leggja
' þau áherzlu á, að nauðsynlegt sé
að styrkja stórlega heimavarnir
Bandaríkjanna meö það fyrir aug-
um, að ekki takist að gera kjarn-
orkuárásir á stórborgir þar.
Þess má geta, að fyrir McCarthy
og félaga hans var fregnin um
rússnesku vetnissprengjuna tals-
verður fengur. McCarthy hefir
nefnilega haldið því fram,
að njósnarar kommúnista hafi haft
alltof greiðan aðgang að kjarn-
orkuleyndarmálum Bandaríkjanna.
Þeir hafi haft sína menn bæði. í
utanríkisráðuneytinu og hermála-
ráðuneytinu. Stjórnarvöldin mót-
mæla þessu, en þrátt fyrir það get-
ur þessi áróður McCarthys fengið
byr í seglin vegna áöurnefndra at-
burða.
Upplýsingar þær, sem kjarnorku
njósnarinn Puchs lét Rússa fá um
þessi mál, varðaði eingöngu kjarn-
orkusprengjuna. Hins vegar er tal-
ið líklegt, að ensk-ítalski vísinda-
maðurinn Pontecarvo, sem strauk
frá Bretlandi til Sovétríkjanna
haustið 1950, hafi getað veitt Rúss-
um mikilsverðar upplýsingar um
vetnissprengjuna. Hann hafði
fylgst með rannsóknum á því sviði
bæði í Bandaríkjunum og Bret-
landi.
Mikilvægar
uppgötvanir Breta.
Eins og kunnugt er, hefir Bret-
um tekist að búa til kjarnorku-
j sprengjur, sem eru taldar mjög full
komnar. Hefir ein þeirra verið
' sprengd í Ástralíu. Bretar haía
I jafnframt lagt stund á fleiri nýj-
ungar í hergangaframleiðslunni og
var tilkynnt nú um helgina, að
þeir myndu prófa í Ástralíu á kom-
andi hausti þrjár tegundir sjálf-
stýrðra rakettna eða eldflauga, sem
myndu jafnvel valda enn meiri
byltingu á hernaöarsviðinu en
vetnissprengjan. Rakettur þessar
fara með 3200 km. hraða á klukku-
stund og er hægt að láta þær hitta
: hvaða mark sem er. Ein tegund
i þeirra er þannig, að hægt er að
! skjóta henni frá orrustuflugvélum
■ og er talið, að sprengjuflugvélar
muni reynast alveg varnarlausar
fyrir henni. Sé þetta rétt, er talið
j að hér sé um að ræða einhverja
þýðingarmestu uppgötvun síðari ára
tuga á sviði hernaöarins.
Þessar rakettur Breta verða próf
aðar í Ástraliu næsta haust, eins
og áður segir. Hermálaráðherra
I Breta, Ducan Sandy, sem er tengda
sonur Churchills, mun stjórna til-
Iraununum.
Á víðavangi
Aukið rekstrarfé
til framleiðslunnar.
í forustugrein Dags 19.
þ. m. er bent á það, að ár-
ferði sé nú með betra móti
til lands og sjávar og af-
urðasalan gangi sæmilega.
Síðan segir:
„Hin bættu skilyrði til
lands og sjávar ættu að
eðlilegum hætti að hleypa
nýju lífi í atvinnurekstur
landsmanna og opna mögu
leika til þess að leysa fram-
tak manna úr læðingi. En
tiJ þess að þessi aðstaða nýt
ist eins og kostur er, þurfa
bændur og útvegsmenn og
aðrir, sem við framleiðslu
starfa, að hafa greiðari að-
gang að rekstursfé, en verið
hefir um sinn. Fyrir lands-
byggðina utan Reykjavíkur
er þetta beinlínis frumskil-
yrði þess, að mönnum tak-
ist að rétta sig úr kútnum.
Fjármagnsskorturinn hefir
sorfið æ fastar að landsmönn
um hin síðari ár, bæði af
völdum almennra erfiðleika
atvinnulífsins og aðdráttar-
afls höfuðborgarinnar og
Faxaflóahafnanna. Fóiks-
flutningur suður og ýmis að
staða þar hafa valdið því að
fjármagn hefir sogast þang
að utan af landi, og hvorki
ríkisvald né bankar hafa
hamiað þar í móti svo að
um hafi skipt. Meira að segja
hefir útlánastefna sumra
bankastofnanna ýtt undir
þróunina í stað þess að
hamla gegn henni. Er
skemmst að minnast þess,
sem rakið hefir verið hér i
blaðinu, er bankaútibú hafa
beinlínis safnað sparifó
Jandsmanna til þess að á-
vaxta það í höfuðstaðnum
í stað þess að veita því tii
atvinnulífs byggðarinnar.“
Stefna Framsóknar-
flokksins.
Dagur segir ennfremur:
„Með greiðari sölu afurð-
anna ætti að losna um mik-
ið fjármagn sem bundið
hefir verið langtímum í ó-
seldum afurðum víðs vegar
álandinu. Aflabrögð og veðr
átta ýta auk þess undir
aukna framleiðslu og hleypa
mönnum kapp í kinn að not
færa sér þá möguleika, sem
nú blasa við. En þessi að-
staða notast ekki nema út-
lánastefnu bankanna verði
hreytt jafnframt því að
ríkisvaldið leggi beiníínis
lóð á vogarskálina til þess
að dæla fjármagni aftur út
um landið og stöðva hinn
óhellavænlega flótta suður.
Um þessar mundir sitja
stjórnmálamenn á rökstól-
um í Reykjavík og ræða um
myndun ríkisstjórnar. Það
er augljóst mál, að aukið
fjármagn til atvinnuveg-
anna úti á Iandi er eitt
þeirra mála, sem Framsókn
armenn hljóta að leggja
höfuðáherzlu á í tíð næstn
ríkisstjórnar“.
Nýr MeCarthy.
í sama blaði Dags segir
ennfremur:
„í Þjóðviljanum í gær er
birt furðulegt plagg frá
Gunnari gegnherflandi —
þar sem skorað er á fólk að
senda honum upplýsiíigar
um viðhorf einstaklinga til
hervarnarmálanna. Ern
(Fi'amíjaid 6 7. 6flSu). j