Tíminn - 24.11.1953, Blaðsíða 4

«
TÍMINN, þrigjudaginn 24. nóvember 1953.
2G7. blað.
FÁGÆTT HUGREKKI
Það var kvöld nokkurt áriö
1892 að ég fór að hlýða á sam-
söng kórfélaga frá Hampton-
skóla — einum af stærstu
negraskólum í Bandaríkjun-
um. — Ég hafði reyndar á-
vallt verið heillaður af hinum
mjúklátu röddum negranna og.
hinum tregablöndnu, drama-
tízku söngvum þeirra. En að
þessu sinni snertu þeir mig
sérstaklega djúpt. — Ef til vill
var það söngstjórinn, sem
hreyf mig; hávaxinn, ungur!
negrastúdent, sem bauð af sér
svo góðan þokka. Eftir sam-
sönginn flutti hann ræðu og
hvatti áheyrendur til þess að
leggja negraskóla Hampton-!
borgar lið. Hann hóf ræðu
sína með því, að segja nokkuð
frá fortíð ættar sinnar. Hann
mælti á þessa leið:
„Faðir langafa míns var
höfðingi Mandingo-ættkvísl-
arinnar í norðvestur Afríku.
Ættkvísl þessi var herská, víð
kunn og bauð af sér mikinn
ótta vegna hugrekkis og óhlífi
semi. — Dag nokkurn sendi
höfðinginn son sinn niður til
strandar með hóp svertingja,
sem teknir höfðu verið til
fanga í ófriði við fjandsam-
lega ættkvísl og átti nú að
selja þá amerískum þræla-
kaupmanni. Skipstjórinn á
þrælaskipinu tók höíðingja-
syninum hið bezta og lokkaði
hann til að drekka whisky
unz hann sofnaði. Þegar hann
reis úr rotinu, var skipið kom-
ið út á rúmsjó. Síðan var
hann seldur í þrældóm í rík-!
inu Virginíu. — En svo vel;
tókst til, að hinn nýi hús- j
bóndi hans lét hann sæta
góðri meðferð og sýndi,
honum þá mannúð, að.
leyfa honum að kvænast J
þeirri stúlku, sem hann kaus '
sér“. j
„Ég harma það ekki, að,
þessi forfaðir minn fluttist.
til Ameríku. Án þess hefði ég'
ekki átt kost þeirrar mennt- |
unar, sem ég hefi öðlast í
Hamptonskóla og ekki verið(
fær um að vinna fyrir mál-!
stað kynþáttar míns“. j
Þetta var fyrsta sinn, að
fundum okkar Roberts Russa'
Moton bar saman. Upp frá j
þessu tókst menningarsam- j
starf milli Hamptonskóla og
svertingjaskólans í Tuskegee,'
þar sem ég átti sæti í stjórn- j
inni. — Með starfi söngkórs',
síns og öðrum ráðum tókstj
Moton að safna nokkrum
milljónum dollara til hins
gamla svertingjaskóla í Hamp
ton. Honum var málstaður
hins svarta kynþáttar heilag-
ur. Og hann átti, 30 árum síð-
ar, eftir að sýna það með
þeim hætti, sem vakti athygli
um gjörvöll Bandaríkin.
Þegar forseti Tuskegeeskól-
ans, hinn frægi forvígismaður
svertingjanna, Booker Wash-
ington, féll frá, varð stjórn
skólans einhuga um að kveðja
Robert Russa Moton til þess
að taka við stöðunni.
Árið 1922 ákvað stjórn
Bandaríkjanna að láta reisa
hermannaspítala í Tuskegee
handa svertingjum, sem
höfðu særst og fatlast í fyrra
stríðinu. — Tuskegee er eink-
ar fallegur lítill bær, sem íbú-
unum þykir mjög vænt um.
Og þeir hafa ávallt sýnt negra
skólanum þar mikla velvild
og áhuga og fjölmennir sótt
skemmtanir skólans og dásam
lega samsöngva svertingja-
kórsins.
Bærinn og skólinn gáfu
sameiginlega lóð undir hinn
fyrirhugaða hermannaspítala.
Aíhyglisverð saga um það hversu glæpamannafélag-
ið Ku KIux Klan varð að láta í minni pokann fyrir1
hugrekki og einbeitni negrans Roberts Russa Moton.
Og þegar húsið var komið,
undir þak, beindi stjórnj
Bandaríkjanna fyrirspurn til j
Motons þess efnis, hvort hon-
um sýndist ráölegt, að lækna-
stöður við spítalann yrðu veitt'
ar svertingjum einum. >
Moton svaraði á þá leið, að
með því að sjúklingarnir yrðu j
svertingjar og með því að,
læknar af svertingjakyni
hefðu ekki, eins þá væri mál- j
um háttað, leyfi til þess aö
starfa við hin stóru sjúkra-J
hús landsins, teldi hann það,
bæði rétt og sanngjarnt, aö j
veita þeim þetta tækifæri. ;—
Og ríkisstjórnin fór að ráðum |
hans og skipaði svertingja í
allar læknastööurnar.
En þegar þessi ákvörðun
varð kunn í Albamaríki kvað,
við ramakvein. — Læknastöð- |
unum mundu fylgja foringja-!
nafnbót í hernum. En for- j
ingjar í hernum höfðu ávallt
verið hafðir í miklum háveg-
um í Suður-ríkjunum. Borg-
ararnir í Tuskegee og víðar
höfðu hugsað sér til hreyfings
að bjóða þeim heim til sín.
Það reis upp alda sterkra og
háværra mótmæla, en Ku
Klux Klan blés að glæðunum.
Ríkisstjóri Albama, þingmenn
irnir og aðrir háttesttir borg-
arar sendu mótmæli til hvíta
hússins í Washington og fóru
eindregið þess á leit að for-
setinn breytti þessari ákvörð-
un. En forsetinn neitaði. Þá
komst æsing manna;í Albama
á hættulegt stig.
Og nú fór Ku Klux Klan á'
stúfana og ritaði Robert Russa ■
Moton bréf, þar sem þess var j
krafist að hann afturkallaöi
tillögu sína til ríkisstjórnar-
innar varðandi skipun negra-
lækna við hið nýja sjúkrahús.!
Að öðrum kosti var því hótað, í
að menn frá félaginu munduj
gera honum heimsókn og sjá'
svo til, að hann skipti um
skoðun. Þetta illræmda glæpa í
félag, sem dulbúið knúði fram J
vilja sinn meö ofbeldi og
morðum hafði aldrei átt
marga áhangendur í Tuske-
gee. Og þegar fréttist um
þessa hótun urðu borgararnir
gripnir áhyggjum og kvíða.
Næsta dag var gert ráð fyr-
ir því, að Ku Klux Klan mundi
þegar framkvæma hótun sína
og hugaræsjng manna í Tuske
gee komst í algleyming. Tutt-
ugu manna sendinefnd fór á
fund Motons. Voru þar saman
komnir allir embættismenn
og helstu borgarar bæjarins.
Dómarinn tók til máls og
sagði:
„Við berum í brjósri ein-
lægan velvildarhug til skól-
ans og til þín persónulega.
Síðan Booker Washington
stofnaði Tuskegee-skóla hefir
enginn maður hér í bænum
verið tekinn af lífi án dóms
og laga (lynched). Til þess aö
afstýra hermdarverkum Ku
Klux Klan verðum við ein-
dregið að fara fram á það, að
þú afturkallir bréf þitt til rík-
isstjórnarinnar".
Svar Motons, mælt fram af
fyllstu rósemi, var á þessa
leið:
„Ég mundi breyta ranglega
bæði gagnvart sjálfum mér og
ykkur, ef ég breytti svo miklu
sem stafkrók í bréfi mínu.
Það er einlæg sannfæring
mín, að læknar af svertingja-
kyni eigi að fá þetta tæki-
færi“. Hann reis upp úr sæti
sínu og það var sem augu j
hans horfðu langt inn í fram- j
tíðina: — „Ég hefi hugsað
þetta mál til þrautar. Ég er 55
ára gamall. Og ég hefi átt
meiru gengi að fagna í lífi
minu en vonir stóðu til og ég
á vini um öll Bandaríkin. Allir
sjáum við hvílíkur svívirðing- •
arblettur leynisamtök og
framferði Ku KIux Klan er á
okkar frjálsa þjóðfélagi. Ef
þetta glæpafélag gerir nú al- J
vöru úr hótun sinni, mun rísa ;
um gjörvöll Bandaríkin alda
reiði og hneykslunar. Mál Ku
Klux Klan verður tekið upp á
Bandaríkjaþingi og ráðstaf-
anir gerðar til þess að brjóta
félagsskapinn á bak aftur.
Allt líf mitt og starf er byggt
á þeirri sannfæringu minni,
að hinn hvíti kynstofn eigi til
að bera mannúð, umburðar- j
lyndi og réttsýni. Án þessarar
sannfæringar hefði líf mitt
verið tilgangslaust. Og ef þessi
trú bregst mér, óska ég ekki
að lifa lengur.“ — Hann tók
sér stutta málhvíld og mælti
síöan: „Góðir samborgarar!
Ég verð hér á mínum pósti
og tek afleiðingunum".
Það varð djúp þögn. Allir
stóðu hugfangnir og horfðu á
þennan mann, sem var tilbú-
inn að láta lífið fyrir sann-
færingu sína.
Síðan tók dómarinn til
máls: „Þú ert hugrakkur mað
ur og rétturinn er efalaust þín
megin. — Ef einhver óskar að
svifta þig lífi, verður sá hinn
sami fyrst að drepa mig. Ég
mun taka mér stöðu milli þín
og morðvarganna“. Án frek-
ari orða skipaði allur hópur-
inn sér um Robert Moton.
Þegar þetta spurðist með
skjótum hætti, urðu það hin-
ir dulbúnu Ku Klux Klan
glæpamenn, sem höfðu hraö-
an á að draga í land. Ekki
varð úr hótun þeirra annað
en það að 70 bifreiöir með um
sex eða átta grímuklæddum
mönnum ók framhjá skólan-
um. Úti fyrir stóðu um 300
IFramh á 8. síSuí,
Kjörbókaflokkur
Máls og menningar
Hinn nýi kjörbókaílokkur
Máls og menningar er nýlega
kominn út. í honum eru þess-
ar bækur:
Vestlendingar, eftir Lúðvík
Kristjánsson, um framíara-
og menningarvakningar í
Breiðafirði og á Vestfjörðum
á öidinni sem leið.
íslenzka þjóðveldið, sagn-
fræöirit eftir Björn Þorsteins-
son sagnfræðing.
Ef sverö þitt er stutt, skáld-
saga eftir Agnar Þóröarson.
Hliöarbrœður, skáldsaga
eftir Eyjólf Guðmundsson í
Hvammi.
Ljóðaþýðingar, er gert hefir
Helgi Hálfdánarson.
írskar fornsögur, er Her-
mann Pálsson hefir valiö og
þýtt.
Chaplin, með fjölda mynda
úr kvikmyndum hans.
Lífið bíður, skáldsaga eftir
Pjotr Pavlenko.
Talað við dýrin, eftir kunn-
an austurrískan dýrafræðing,
Konrad Z. Lorenz.
Þórarinn á Skúfi hefir kvatt sér
hljcðs:
„Sæll cg- blcssaður, Starkaður!
Nokkrar vísur sendi ég núna af
gömlum vana, svcna í vetrarbyrj-
unina. Hér fer á eftir samsafn af
rugli:
Nú er kcminn nóvember;
nóttin lengist óðum.
Himindísin hallar sér,
hér á noröurslóðum.
Hér er gömul vetrarvisa:
Þjassarómur þegar hér,
þylur siungið rími,
ég hefi litla ást á þér,
aldni vetrar tími.
Mánudaginn 12. okt. síðastl. var
hér hríð, en ég var staddur á Blöndu
ósi. Þá var þessi vísa gerð:
Stormur eggjar stífan mátt,
stríðs á leggur gandinn.
Nú er hregg og utanátt,
aldan heggur sandinn.
Hér cru vísur um útvarpsgjalda-
hækkun og fleira:
Gætt er fjár og sóttur sjór,
svo er þessu varið.
Vænt er að hafa veöurspár,
og vita tíðarfarið.
Lægðanna, sem lesi bók,
leið og himinskýja,
rangsælis þó renni krók,
reiknar Teresía.
Fyrir skömmu hlaut þó hrap,
harka með og bramli,
eitthvert lægðar oní gap,
útvarpsstjórinn gamli.
Útvarpið er ýmsu þént,
oft þó giamri heggur;
sverfur fast að sálar mennt,
svo á gjaldið leggur.
Lizt þar sumum leikið grátt,
langt til batans vona,
og þeim fyndist útsvar hátt,
ef það stigi svona.
Sannast forna sögnin þó,
svo ei reynist þvaður:
Þar, sem fjandinn krækir kló,
kemst ’ann hertygjaður.
Inn um skríður opna gátt,
óláns gálinn leiði.
Þó við stríði myrkra mátt,
Mangi og pálinn reiði.
Vilii segir viljann sinn:
„Volkinu ekki kvíddu,
Guðs i friði, gamli minn,
gatið inn um skríddu.’
„Opið skyldi upp á gap,
ef ég réði nógu.“
Þakkar fyrir skörungsskap,
Skolli og dillar róu.
Hér eru vísurnar um Kolbein
gamia:
Hann var fæddur út við
æginn,
eins og gerðist þar,
þurran, kaldan þorradaginn,
þá að vertíð bar.
Gæfan mátti’ í horni húka,
hafði skamma dvöl.
Sólin skein á hæstu hnjúka,
hún var köld og föl.
Faðir sveinsins fór í verið.
FJeira gerðist enn.
Bátskelina bar á skerið,
bana hlutu menn.
Á sveitinni var sveinninn
íæddur.
— Sú var tíðin þá.
Oftast svangur, illa klæddur,
æskan leið svo frá.
Ei þó var’ ann korku kenndur
kynsins bar’ ann laun,
gönguírár, með hraustar
hendur,
hverja fús i raun.
Uppeldis við úf á dragi,
enga hefting beið.
Fáskiptinn um flestra hagi,
fór hann sína leið.
Höfðingjum og heiðursmekti,
hélt’ ann nokkuð fjær.
Innrætið ef ekki þekkti,
úti sá hann klær.
Aldrei hátt á heiðurs virður,
hálu sviðunum,
enda líka allaf stirður,
í hnjáliðunum.
Góðviljaður, greiðamaður,
gagnsemd unnandi,
skyldu glaður, skramlaus
maður,
skaps s:ns ráðandi.
Yfir tímans öldur ferjast, >
öldin vana sljó.
Einatt þeir, sem utast verjast,
eru kjarninn þó.
Heljarvegi halir ganga.
Hófs er gata mjó, —
auðna leggur einn að vanga,
ösku hinn í stó.
Æskan drekkur Coca Cola,
klæðist fínni spjör.
Mun hún betur þrekraun þola?
Þar við bíða svör.
I
Vísur um tryggingar:
HeJdur stækkar lieimurinn,
hans og breikkar vegur.
En hvað mér finnst andskotinn
orðinn bjálfalegur.
HjúaJánið hans er bý,
hrörna bygglngarnar.
Kauði hefir komizt í —
kast, við tryggingarnar.
Enginn vill þar eiga töf,
oft þó kaup hann bíður,
og hitann á við hálfa gjöf,
hvað, sem öðru líður.
Næst eru eftirmæli:
Langt til vinstri var’ ami fyrst,
vandlætingu sleginn,
en er Grímur gamlaðist
gekk’ ann hægra megin.
Hlutverkinu horfinn frá
hægri leitar náðar,
líkt sem hrygndur lax í á
lætur strauminn ráða.
Þetta er nú orðið meira en ég
ætlaði, en hér er þó að lokum ein
búskussavísa með kveðju til búkon-
unnar, vinkonu minnar, en ég þori
ekki að neína hana. Vísuskömmin
ert svona:
Á mér búskaps erjar mein,
andans til þó biðli. —
Kinda valt ei' klaufabein,
kýrnar leika á riðli.
Svo kvcð ég baðstofufólkið með
góðum vetraróskum.
E.S. Hér eru tvær vísur, sem ég
bæti við. Önnur er þannig til kom-
in, að konan mín tók að sér lítinn
dreng síðastliðinn vetur, í fjarveru
móður hans. Hún hafði piltinn í
litlu rúmi fyrir framan hjónarúm-
ið, síðan ýtti hún mér upp að þili,
til þess að geta betur sinnt piltin-
um. Þá kvað ég:
Ég er rekinn upp í horn, ;
einskis lengur nýtur,
endar svona ástin forn,
annar gæðin hlýtur. :
Við þcsir.an sama dreng kvað ég
eitt sinn, er illa lá á honum:
Léttu væli Ijúfurinn;
lífs ég gælur þekki, —
þó þú skælir maður minn,
meinin fælast ekki.
Mér fcr eins og málgefnum
manni, sem lætur ganga talandann,
þótt búinn sé að kveðja, en ég kveð
þá bara aftur, eða sný til baka til
að kveðja eins og Bakkabræður
gerðu forðum."
Ég þakka Þórarni kvæðalestur-
inn.
Starkaður.
Vinnið ötullega að útbreiðslu TI M A N S