Tíminn - 03.01.1954, Qupperneq 3

1. blað.
TÍMINN, sunnudaginn 3. janúar 1954.
Áramötaræða forseta fslands
Góðir ísléndingar!
Ég ávarpa yður að venju
héðan frá skrifstofu minni á
Bessastöðum, og er vel til fall
ið, að það er á fyrsta degi hins
nýja óskráða árs, fremur en
á síðasta degi hins liðna árs,
sem horfið er f skaut ald-
anna.
Við hjónin þökkum fyrir
gamla árið og óskum yður öll-
um nær og fjær, á sjó og landi
gleðilegs og farsæls nýs árs.
Þetta er fyrsta heila árið,
sem við höfum setið hér á
Bessastöðum, og væri margs
að minnast, sem ég tel þó rétt
ara að bíði seinni tíma. Vís-
ast þarf ekki skemmri tíma til
áð venjast nýju viðhorfi í þess
ari stöðu en öðrum, sem for-
sjónin leggur oss á herðar.
Það, sem okkur er skylt og
einkar ljúft um þessi áramót
er, að færa yður innilegar
þakkir fyrir traust og velvild
í okkar vandasama og veglega
embætti. Við höfum haft ó-
blandna ánægju af gestkom-
um hér á staðnum; við finn-
um, að hér koma allir með
gleðibrag og í vinarhug. Við
vonum, að það styrki einingu
þjóðarinnar, þó í litlu sé. Við
höfum einnig fengið tækifæri
til að heimsækja á árinu nokk
ur héruð vestan lands, og hér
i nágrenninu og þökkum öll-
um þeim, sem hafa veitt okk-
ur ógleymanlegar viðtökur.
Þær heimsóknir hafa aukið
okkur styrk og trú í framhald
andi starfi. í sumar lék allt í
lyndi til lands og sjávar —
ef síldinni er sleppt, og við
höfum ætlað okkur að gera
víðreist. En þær áætlanir trufl
uðust af nokkuð langdreginni
stj órnarmyndun.
Þess er nú fyrst að minnast,
að á hinu hðna ári fóru fram
almennar kosningar til Alþing
is og siðan myndun nýrrar rík
ísstjórnar. Aðdragandi kosn-
inga er alltaf nokkuð langur
og stjórnarmyndun var ekki
lokið fyrr en um göngur. Mér
þótti rétt, að hafa fremur
hægt um mig og fara ekki
Víða meðan á því stóð. Það er
venja í lýðræðislöndum, að á
eftir kosningum og stjórnar-
myndun komi kyrrlátur kafli,
þegar ríkisstjórnin og lið
hennar gengur að störfum, og
stjórnarandstaðan bíður
átekta um það, hvaða raun
að úrlausnir stjórnarliðsins
gefa. Ef satt skal segja, þá
finnst mér þessi eftirkosninga
ró og friður vera lítt áberandi
að þessu sinni. En mun eiga
rót sína til þess að rekja, að
enn er ólokið kosningum ál
bæjarstjórna, og látum það
gott heita.
Eg vil þó, í sambandi við
stjórnmálaatburði síðasta árs
drepa á tvö atriði.
Fyrst það, að almenningur
í landinu mundi áreiðanlega
fagna því, að kosningabarátt-
an sjálf standi ekki allt kjör-
tímabilið. En stundum hefir
stappað nærri, að svo sé á
voru landi. Það er jafnvel
ekki gróöi að því fyrir flokk-
ana sjálfa, að brenna upp allt
sitt eldsneyti í ótíma.
Ég minnist þess t. d. úr
minni þingreynslu, að mikill
eldur var eitt sinn kveiktur
svo snemma, að hann var nær
kulnaður, þegar að sjálfum
kosningunum kom. Veit ég að
vísu, að þingmenn verða aö
duga vel kjósendum sínum og
Flutt í útvarpið á nýársdag
málefnum líkt og goðarnir
forðum, þegar bændur gátu
sagt sig úr þingi og í. En hitt
veit ég líka, að almenningur
vill fá að njóta dómgreindar
sinnar og réttra upplýsinga,
og að þau blöð myndu vinna
mikið á, sem ynnu sér það álit,
að þau gerðu sér sérstakt far
um aö flytja sannar innlend-
ar stjórnmálafréttir, hverjir
sem í hlut eiga. Þetta er mikil
nauðsyn, því að hér á landi
eru flest blöð flokkseign með
nokkrum hætti. Sjálfur hinn
flokkslegi áróður verður allt-
af sundurleitur, . og má þó
flytja hann með ýmsum
hætti. Það, sem háir oss fs-
lendingum, er návígið og stór
Asgeir Ásgeirsson
nefna 40 ára afmæli Eim-
skipafélags íslands. Á sama
hátt og dvínandi verzlun og
|að einn hafi aflið, og annar! siglingar íslendinga sjálfra
■ mýktina í ríkari mæli. Hvor- | áttu sinn þátt í lokaþætti
jugs má þó án vera, og getur jþjóðveldisins — á sama hátt
jþannig einn bætt annan uppjverður það aldrei ofmetið,
jí mannlegu félagi, en leikregl.hve ríkan þátt vaxandi sigl-
junum.þurfa allir að hlýta. ingar og frjáls verzlun inn-
Það er fornt mat, að bersei'k- lendra manna átti í stofnun
jurinn nýtur aldrei óskertr- lýðveldisins. Eftir Þjóðfund-
jar virðingar. Aflið og æðið inn þótti ekki horfa byrlega
j hefir aldrei verið norræn hug- um málefni íslands, en þá
jsjón. Hjá hetjunum er aftur'segir Jón Sigurðsson í bréfi:
j baráttu- og bróðurhugurinn í j „Miðnefndin verður að
jafnvægi — og það jafnvægi, jstarfa, þó leynilega og með
eða réttara sagt hóf, á sér úrjgætni......en þó jafnffamt
heiðni gott heiti, sem er dreng [ ekki forsóma allt það, sem
skapur og í kristni kærleikur; j snertir hið daglega, prakt-
ef afliö, mýktin og hófið á sér iska og framför í því, og þá
nokkurn fulltrúa í íslenzkri j ^inkum verzlunarmálið, þvr.
stjórnmálabaráttu síðari það er það fyrsta og aldrei
tíma, þá er það Jón Sigurðs-! fáum við pólitískt frelsi fyrr
yrðin, en múgsefjan einræðis- * son- Honum var ásköpuð eljalen verzlunin hefir verið laus
aflanna hefir hér ekki jarö-, e lu g ’ a bóndans. áræði siómannsins nokkur ár.“ Þetta er ritað
veg. Þetta fullyrði ég og vona, \ UPP komi einræðisflokkar,
að allir geti tekið undir.
★
sem líta á sig eina sem þjóð-
ina, og vilja ekki hlíta lýðræð
isreglum. Þá er ríkið klofnað,
Hitt atriðið, sem ég vildi tvær þjóðir eða fleirilí sama
benda á, snertir sjálfa mynd
un ríkisstjórna. Kosningabar-
áttu mætti eins og ég sagði,
stytta, og afmarka að skað-
lausu. í þeirri baráttu rísa
öldurnar hátt og tilfinningum
er gefinn laus taumur, sam-
úðin hitnar og óvild fer vax-
landi, og lýðræðið
sízt úr þeim eldi.
bjargast
Það ber nú svo einkennilega
til, að íslenzka þjöðin hefir
að minnsta kosti einu sinni
komizt í slíkan lífsháska og þó
andi. Þá eru hlaðin vígi, sem bjargazt. Það var þegar heiðn
'ir menn og kristnir drógu lið
saman á .Alþingi árið 1000.
Sögðust flokkarnir úr lögum
ekki hafa öll rétt á sér til
frambúðar. Það leitast allir
að sjálfsögöu við að afla þess
fylgis, sem málstaður og
manndómur leyfir. En að kosn
ingu lokinni er að vissu leyti
breytt viðhorf. Þá eru úrslit
og ef þingræðið á að halda í
heiðri, verður aö mynda ábyrg
an þingmeirihluta, sem fer
með stjórn landsins. Þetta
vita allir kjósendur fyrirfram.
bóndans, áræði sjómannsins nokkur ár.“ Þetta er ritað
og vitsmunir fræðimannsins,1 skömmu eftir, að allir full-
allt fellt í umgerð hins hóf-1 trúar íslands voru reknir af
sama höfðingja. Með þessumjfundi frá því aö ræða mál-
skapsmunum vann hann aö j efni sín og réttindi. Þetta
settu marki og leikreglur gat j var líkt þeim ágæta manni,
hann haldið, þó hann stæðijog ekki brást glöggskyggnin
í ævilangri baráttu — og ekki né hugurinn. Innan þriggja
voru þá allir á eitt mál sáttir ára var svo rétturinn feng-
frekar en nú. [inn til alfrjálsrar verzlunar.
Ef vér lítum nú til oaka á, Allt hefir þetta bókstaflega
baráttu Jóns Sigurðssonar og ræzt, nema hvað allt drógst
hans samherja, þá finnst oss
máske undrun sæta, hve mark
vís hún var. Öll þjóðin er þeim
nú sammála. Hann er tákn
baráttu vorrar og einingar.
lengur en vonir Jóns Sigurðs
sonar stóðu til. Hygg ég og
að skilyrði hafi ekki verið
fyrir alinnlendri verzlun fyrr
en innlendri bankastarfsemi
óx fiskur um hrygg, og síma
samband komst á við útlönd.
Úrsl”Bt6VtaÞoSei;eS^að iægja, ogjDeilur ha(a jafnan verið
vetningagoðf á sig þann WÚSln oít orSln '50nnnS1° nn>!mlkli,r 41811 um v“4llln’
hvorir við aðra og kusu tvo En ég tek þrásinnis eftir þessu
lögsögumenn. Var þó leitað sama’ hve oldur stjórnmál
vanda að segja upp ein lög
það, sem barizt var um afiármálin á hverju stigi, og er
Það vill nú svo til, að hið
nýbyrjaða _ár, er ár margra
minninga. í ár verður hið end
langt er nú síðan segja mátti,
að verzlunararðurinn væri
kyn'settur í landinu sjálfu
— en í því er hálft sjálfstæð
ið svo ég nú noti orðtæki úr
æfintýrum.
Læt ég svo útrætt um minn
fvrir hoXo TvffVir Uo* miklu offorsi fyrir fáum ár-jaf því mikil saga — en þess
ráö" mæltí Þoreeir v\3!nm-Það er furðu algengt umieins skal hér getið, að all-
látum þá eigi rfða.'er mest !?tkl)4S m41- 4“r *?*> ianeé er nú siðan segia mátti
vilja i gegn gangast, og miðl-'tlI)u kveSlS h4ta' HlS soen-
Og ótti þingfiokka er meiri um svo máium milli þeirra, að |log4 ^1844™18 “' mannbeet-
við sínar eigin fullyrðingar en j hv01"111 tveggja hafi nokkuð til
heilbrigða skynsemi alls al-;sins máls, og höfum allir ein
mennings í landinu. Að kosn j loS °8' einn siö- Það mun og
ingu lokinni verða ekki gerð- !verSa ,satt> er yér slítum í sund
ar meiri kröfur til þingflokka i yir loS’in> aS vér munum einn-
um stjórnarmyndun en semj1® slíta friðinn".
nemur atkvæðaafli Þeirra-! Hér var mikill vandi leyst- er glœsileg minning um ein-
^erkara,Umb0ð hafa Þeir | ur með miklum hyggindunr og hu þjóð f lok langrar bar_
ekki fengið fra þjoðmni. I j agætn forustu, og mun það
því þarf engin mótsögn að, margra mál, að vér íslending
vera, þó kosningastefnuskrá ar megum sízt allra þjóða gera
sé víðtækari en samningur um oss þá vansæmd, að slíta sund
stjórnarsamvinnu. Samvinnajur lögin af litlu tilefni. Fyrir
og málamiðlun liggur i eðli | hálfri tíundu öld var á Al-
lýðræðisins, þegar ekki veröur þingi afstýrt borgarastyrjöld
og borgið stjórnskipun og
sjálfstæði landsins, því innan
urreista lýðveldi tíu ára. Það í in8ai-ciaga. Hið sögulega sam
mynduð ríkisstjórn með öðr-
um hætti. Þess eru dæmin, þó
erlend séu, jafnvel frá síð-
asta ári, að ekki er vanþörf á,
að minna skýrt og skorinort
á þessa stjórnarmyndunar-
skyldu, ef menn vilja varð-
veita lýðræði og þingræði. Ég
hefi þráfaldlega orðið var þess
ótta, sem íslenzkur almenn-
ingur ber í brjósti við lang-
dregnar stjórnarmyndanir.
Ekki vil ég þó taka undir það,
að um yfirvofandi hættu sé
að ræða með þjóð vorri. Það
eru ýms lífgrös í íslenzkum
jarðvegi, sem leggja má við
þessa meinsemd.
En óttinn er skiljanlegur og
ekki ástæöulaus, þegar vér lít
um í kring um oss í umheim-
inum. Það er á því, sem lýð-
ræðið fellur, þegar ekki er
hægt að mynda ábyrgar ríkis-
stjórnir. Ástæðurnar eru
sjaldnast erfið viðfangsefni,
sem engir þora að taka á. Til
þess eru löng kjörtímabil, að
þeir, sem ábyrgðina taka á
sig, fái tíma til að sýna árang
urinn af sínum bjargráðum
fyrir næstu kosningar. Nei,
áttu, og það er vel að lýðveld
hengi verðum vér að varö-
veita þrátt fyrir allar stökk
breytingar. Margar þessar
inu var valinn afmælisdagur öldrir, sem risu hátt á lið-
Jóns Sigurðssonar. Vér höf
um reynslu fyrir því, að slík-
um dögum hættir til að ganga
úr sér og víkja fyrir nýjum
tilefnum. Réttilega var þetta
sameinað, og verður ekki sund
urskilið. Þessa tvígilda af-
lands styrjöld og þarafleið- mælis verður minnzt-að verð_
andi einræði mundi
skammri stundu hafa færst á
erlendar hendur. Mun svo
, ar aldar afmæli íslenzkrar
iafnyn verða, að emræði VerS heimastjórnar. Stjórnarráð
ur hér aldrei innlent til lengd
ar. Máske á engin þjóð meir
undir því, að varðveita alda-
gamlan stjórnmálaþroska og
aðaldrætti núverandi stjórn-
skipulags en vér íslendingar,
og illa reynslu höfum vér af
því, að framkvæmdavaldið sé
veikt eða vafasamt.
Nú má ekki skilja orð min
svo, þó ég hafi lagt áherzlu á
samstarf og málamiðlun, að
ég telji stjórnmálabaráttu
skaðsamlega eða óþarfa, enda
hefi ég ekki gefið tilefni til
þess. Allt líf er samstarf —
og barátta. Það er engin leið
að Ijúka lífsbaráttunni í einu
átaki. í stjórnmálum þarf
hvort tveggja, aflið og mýkt-
ina. Það er eins og í íslenzkri
glímu. Það er ein sú mesta
íþrótt hverrar þjóðar, að
stjcrna sjálfri sér. En eins og
í glímunni vill það oft verða,
andi stund, eru nú mildar og
mjúkar, þegar horft er aftur
á bak þeirra. Og þegar oss
finnst hafið ólga kringum
vorn litla bát og hvítfyss-
andi holskeflur framundah,
þá skulum vér minnast þess
hvaða brimróður forfeðurnir
máttu taika og komu þó
Eftir réttan mánuð er hálfr j skútunni heilli þangað, sem
vor kynslóð tók við. Ætli vér
hættum þá ekki að vorkenna
leikum 17. júní.
Islands var þá stofnsett í
Reykjavík og hinn fyrsti ís-
lenzki ráðherra, tók við, með
ábyrgð gagnvart Alþingi, og
er það mörgum árum áður en
þingræði var viðurkennt form
lega bæði í Danmörku og Svi-
þjóð. Um Hannes Hafstein
stóð jafnan styrr, en þessara
atburða mun þjóðin nú minn
ast sem einn maöur.
Fyrir 80 árum fékk ísland
stjórnarskrá þá, sem enn er
í gildi í höfuðdráttum, og
fjárforráð. Mætti minnast
þess með heitstrengingum um
að færa hina áttræðu stjórn-
ai’skrá til samræmis við iýð-
veldisstofnunina við næstu
kosningar, hvað sem líður
samkomulagi um aðrar breyt-
ingar.
Og á þessu ári er aldaraf-
mæli hins algera verzlunar-
frelsis — og má um leiö
sjálfum oss! Hví skyldi þjóð-
in alltaf eiga að vera í vondu
skapi og hver nöldrandi við
annan? Hér búum vér við
góð kjör, sívaxandi afköst,
vélakost og byrjandi stór-
iðju, arf langrar sögu, eina
tungu og rótgróna menningu
í frjálsu og fullvalda ríki. Nú
reynir á oss sjálfa, hvort vér
erum menn til aö taka við
þjóðararfinum og skila hon-
u m með vöxtum til komandi.
kynslóða. Ég geri ekki lítið
úr því, sem um er barist og
samið, en fullyrði þó, að við
fangsefni verði leyst á lýð-
ræðis- og þingræðislegan
hátt, ef ekki brestur á
bræðralagið. Áherzlan er rík
á frelsi og jafnræði, og þó
mismunandi eftir því hver á
heldur, en bræðralagið má
ekki bresta hjá neinni þjóð,
sem vill verða langlíf í land-
inu. Bræðralagið er sá þátt-
(Framhald á 6. síðu.)