Tíminn - 03.07.1954, Síða 4

TIMINN, laugardaginn 3. júli 1954.
145. blað'.
Gabm.an.dur Þorsteinsson frá Lundi:
Þjóðmenning og tízka
„íslendingar viljum vér all-
ir vera“. Þannig hljóðaði
íyrsta heróp Fjölnismanna.
Á þeirra tíð var þetta rök-
rétt og eðlilegt viðbragð vöku
manna andlega og efnalega
kúgaðrar þjóðar, sem var að
byrja að heimta rétt sinn af
sterkari aðila, sem um langan
aldur hafði vanizt því að lita
niður á hana og nánast sem
húsdýr eitt, þægilegt til nytja
en að engu metandi p,nnars.
Þetta varð upphaf sóknar,
sem leiddi til vaxandi hags-
bóta fyrir þjóðina og stjórn-
arfarslegs sjálfstæðis að lok-
um.
En skyidi þá þar með öllu
svo borgið, að þessi hvatning
sé orðin óþörf?
Nei, vissulega ekki — jafn-
vel þó að þjóðin virðist hafa
dottað töluvert ískyggilega í
því efni síðustu áratugina, í
þeirri sælu trú, að hún hafi
þegar leitt til lykta sjálfstæðis
baráttu sína. Mér finnst aft-
ur, að nú sé meiri þörf en
nokkru sinni fyrr á einstakl-
ingum — og þeim, sem allra
flestum, sem vakandi séu fyr-
ir þjóðerni sínu.
Þar til fyrir hálfum öðrum
tug ára mátti segja, að land
okkar væri enn afskekkt,
þrátt fyrir hraðvaxandi sam-
göngur og viðskipti, en eftir
það má telja greinileg þátta-
skií og nýtt viðhorf komi til
með upphafi síðari heimsstyrj
aldar. Hernám landsins 1940
hefði átt að sannfæra okkur
um, að fjarlægð okkar við um
heiminn var okkur ekki leng-
ur nein fullnægjandi vörn
gegn ólgu erlendra áhrifa, —
sem ævinlega eru hættuleg
smáþjóð og því háskalegri
sem hún hefir minni þjóðern-
iskennd.
Ef við viljum halda áfram
að vera íslendingar, dugir því
harðla lítið að játa það í orði
kveðnu, heldur aðeins það, að
einstaklingarnir geri sér
glögga grein fyrir eigin
ábyrgð á viðhaldi þjóðernis-
ins.
Ekki ætla ég mér þar með
að mæla á móti því, að við
þurfum margt til annarra
þjóða að sækja og fjölmargt
gott af þeim að læra, en því
fylgir sá vandi, sem enginn
má skjóta sér undan eigi vel
að fara, að greina þar nyt-
samt frá óþörfu, gott frá illu.
Mun ég drepa hér á fátt eitt
í því sambandi, eftir því sem
tími vinnst til.
Svo hefir skipazt, að með
endalokum danskrar vald-
stjórnar hér á landi hafa
dönsk áhrif á málfæri og dag
legt hátterni þorrið óðfluga
(og mun margur segja að far-
ið hafi fé betra). Vera má, að
einhverjum þyki kýmilegt að
sjá í samtíðarheimildum
brugðið upp skyndimyhdum
af þessu hálfdanska hrogna-
máli, en þeim, sem virða þjóð-
erni sitt í alvöru, munu þykja
það alvarlegar hryggðarmynd
ir og gleðjast yfir því, að þeer
eru nú dauðar.
Því aðeins er þó ástæða til
að fagna að erfi þeirra, að
þjóðin hafi þroska og mann-
dóm til þess að ganga ekki
óneydd undir sams konar
óvirðingarok enskra og ame-
rískra áhrifa. Margur þjóð-
hollur maður ber þó nokkurn
kvíðboga fyrir þessu — því
miður ekki alveg ástæðulaust.
Er ekki daglega málfarið þeg
ar að verða óþarflega ensku-
skotið? Þá hefir verið mjög
lítið ánægjulegt á næstliðn-
um árum, að veita athygli því,
sem unga fólkið sönglar helzt
hversdagslega — dægurlög-
unum svokölluðu. Mikið af
þessu hefir verið á einhverju
ensku hrognamáli, eða þá ís-
lenzk stæling á því glundri,
andlaus og formlaus. Þegar
svo bætist við jazz-gaulið, má
segja, að „hæfi skel tranti“.
Sé þetta borið saman við
þau ljóð, sem í yfirgnæfandi
meirihluta voru sungin frain
til síðustu þrjátíu ára, hlýtur
sá maður að vera eitthvað
töluvert andlega vankaður,
sem finnst þetta vera fram- j
för. Þó að gott þyki að eiga
skipti við aðrar þjóðir, sæmir
varla þeim, sem þykjast hafa
nokkurn viðskiptaþroska, að
láta dýrustu perlur úr menn-
ingu okkar fyrir sorann úr
ómenningu annarra þjóða.
Meðal dýrustu menningarverð
mæta okkar má þó áreiðan-
lega telja þá Ijóðagerð, sem
þróazt hefir með þjóðinni allt.
frá upphafi hennar gegnuin
ótölulegar þrengingar til þess
listræna forms, sem varla á
hliðstæðu, hvað þá jafningja
í heimsbókmenntunum. Mér
finnst vel mega líkja ljóða-
gerðinni við gullsmíði. Góð
hugsun getur vel verið gulls
ígildi, en óneitanlega vex hún
mjög að gildi og áhrifum, þeg
ar hún hefir verið felld í fag-
urt og listrænt form íslenzkr-
ar ljóðagerðar, á sama hátt og
lítils þykir vert um slétta gull-
plötu til skrauts hjá því, þegar
búið er að umsmíða hana í dá
samlegt víravirki.'
Ljúft er þó og skylt að geta
þess, að töluverð siðabót er
hafin hér, hvað viðvíkur dæg-
urlögunum, og á S.K.T. þakkir
skilið fyrir forgöngu sína i
því máli og þrátt fyrir það þó
af mörgum aðilum hafi verið
búið illa að ljóðasmekk þjóðar
innar á síðustu árum, skeður
það gleðilega teikn, að al-
I þýðan virðist enn taka vel
gerða dægurlagatexta fram
yfir ruslið. Þó að mig langi
ekkert að rýra „Grænlands-
vals“ Sv. Ben., efast ég ekkert
um, að hann eigi verulegan
hluta maklegra vinsælda
' sinna að þakka ágætum texta
Kristjáns frá Djúpalæk. Heill
1 sé þeim og hverjum þeim öðr-
um, sem leggur lið góðu máli!
1 íslendingar virðast vera
töluvert gefnir fyrir einhvers
konar hlutaveltu og virðist
ekki ástæða til þess að am-
ast við því á meðan sú starf-
semi er innlend og ágóða
hennar varið til nauðsynlegra
hluta, eins og vera mun bæði
um happdrætti háskólans og
S.Í.B.S. Svo sprungu út íslenzk
ar getraunir. Þó að tilgangur
þeirra sé góður, játa ég hrein
skilnislega, að mér finnst
mjög fátt um þær í núverandi
formi og þykir oddvitar þeirra
eigi litlar þakkir fyrir tilhög-
un þeirra. Skyldu þeir virki-
lega vera svo andlega innan-
tómir, að koma ekki auga á j
neitt íslenzkt, sem hægt væri;
að láta fólk reyna sig á að j
geta til um? Mér finnst okkur j
mundi flest það, sem íslenzkt i
er, nauðsynlegra að vita en J
það, hvaða enskt knattspyrnu j
félag er ofan á hvern daginn,
og að allt, er eflir þá ómenn-
ingu að skríða fyrir öllu, sem
erlent er, sé til lítilla þjóðar-
þrifa. Væri ekki nóg til, sem
að einhverju snettir hags-
muni okkar eða menningu,
sem okkur stæði nær aö hugsa
um? Mætti ekki t. d. alveg
eins geta til um aflaröð og
aflamagn veiðiskipanna okk- ,
ar — eða þá það, hvort þjóð-!
in ber gæfu til að koma ein-
hverju samræmi á öflun sína
og útgjöld, eða halda áfram
ár frá ári með viöskiptahalla,
sem nemur hundruðum millj-
óna árlega? Þessi dæmi eru
aðeins nefnd af handahófi,
því að mér finnst sem leitun
mundi vera á þeim þjóðféalgs
legum efnum okkar, sem okk
ur varðar ekki meira um en
erelnd dægurmál.
Tizkan hefir frá örófi alda
verið allmáttug drottning, svo
nærri má jafna henni til
hinna mestú harðstjóra, sem
nefndir voru einvaldar. Við
íslendingar höfum engan veg
inn farið varhluta af valdi
hennar, en oft leggst sú líkn
með þeirri þraut, er fólk
hyggur sig vaxa af að þjóna
miklum drottnum og lýtur því
boði hennar og banni, ekki
aðeins möglunarlaust, heldur
fagnandi. Þó mætti vera meö
drottnun hennar líkt og fleira
einveldi, að hyggilegra væri
að styrkja það ekki blindandi
til harðstjórnaraðstöðu —
þó drottningin sé dásamleg.
Land okkar var í öndverðu ís-
land nefnt og þó skiptar hafi
verið skoðanir um það, hversu
heppileg sú nafngift hafi ver-
ið, verður þvi ekki neitað, að
oft hefir það'borið nafn með
rentu. Þar af leiðir, að við
þyrftum alltaf að vera við því
búin að geta klætt okkur vel
og hlýlega. Náttúran virðist
hafa hagað því svo t’il, að í
flestum löndum jarðar geti
menn lifað nærfellt eingöngu
af því, sem þar fæst. Svo mik
ið er víst, að ekki hefir enn
tekizt að benda á efni, sem
henti okkur betur til skjóls í
duttlungafullu og oft hörðu
vðráttufari okkar en ísl. ull-
ina, enda átti hún lengi drjúg
an þátt í að halda lífinu í þjóð
inni í gegnum marga fimbul-
(Framhald á 5. síðu.)
Guðmundur Guðmundsson, Núps
túni, hefir s.ent mér eftirfarandi
pistil um laxveiöi:
„I>að er vei, að umræður um lax-
veiði og laxarækt eru hafnar á opin
berum vettvan:i með greinum
þeim, sem birzt hafa í Tímanum
nýlega. Það er sannarlega ekki van-
þörf á því að þessi mál séu rædd
fyrir opnum tjöldum. Það vand-
ræðaástand, sem ríkt hefir og ríkir
enn, þarf að taka til rækilegrar
yfirvegunar. Allt er betra en íhald-
ið, sagði Tr-yggvi heitinn Þórhalls-
son, og manni verður á að hugsa
eitthvað svipað í þessu sambandi og
segja, að allt sé betra en ófremdar
ástand það, sem hefir verið og er
í þessurn málum.
Þessi mál eru margþætt. Hér
kemur margt til greina, sem athuga
þarf, og útlit er fyrir, að þeim
hafi sézt yfir, sem með þessi mál
hafa farið.
Það er að heyra á flestum, að
hér sé um fjárhagsmál að ræða ein
vörðungu. En hér kemur fleira til
greina, sem er æði þungt á metun-
um. Laxveiði hefir flestunr þótt
skemmtilegt starf. Alveg hrein og
ómenguð skemmtun og gildir einu,
hvaða veiðiaðferð er notuð. Ádrátt-
ur ekki undanskilinn, nema síður
sé. Þá er það nýmeti'ð, sem venju-
lega er af skornunr skammti í sveit
unum, ómetanlegur lífgjafi, sem
1 ekki verður metinn til fjár.
Þessi tvö atriði geta haft mjög
mikið gildi fyrir marga. Misjafnt
! þó nokkuð, og fer það eftir því, hve
I mikils rnenn rneta þessi gæöi fyrir
! sig og sína. En trúað gæti ég því,
’ að þeir væru ekki allfáir, sem ekki
’ vildu láta þau fyrir trippa- eða
beljuverð, ef þeir ættu frjálst val.
Þegar Veiðifélag Árnesinga var
; stofnað, var það látið í veðri vaka
og hefir sannarlega verið meining
flestra, að forða laxastofninum frá
gereyðingu, sem talin var vofa yfir.
Það átti að rækta árnar upp eða
svo var þaö orðað. Lagnetaveiðin l
Ölfusá og Hvítá og þá sérstaklega
ádráttsveiðin í bergvatnsánum var
talin stórhættuleg laxastofninum.
Það er bezt að segja hverja sögu
eins og hún gengur. Ádráttur fór
mest fram seinni hluta sumars og
framan af haustinu af þeirri ein-
földu ástæðu, að þá gekk mest af
laxinum í bergvatnsárnar. Að veiða
Iax á þessum tíma þótti og þykir
enn hin mesta óhæfa. Með því
móti hlyti stofninn að ganga til
þurrðar innan tíðar. Hitt, þó að lax
inn væri tekinn gengdiarlaust í
Ölfusi og Hvítá alls staðar þar sem
mögulegt var að koma neti i árn-
ar, þótti ekki nærri eins skaðlegt.
Það hefði oft verið hægt að draga
þá ályktun af tali manna, að þeir
stæðu í þeirri meiningu, að sá lax,
sem veiddist að vorinu í niðuránum,
hrygndi engu að síðm- að haustinu
fyrir það. En ádráttarveiðin —r hún
var voðaleg. Það var ekki alveg
sama hvað þetta snerti, hvort lax-
inn væri veiddur um Jórismessu
eða réttarleytið!!
En nú skulum við athugá a’drátt-
inn, þessa voðalegú veiðiaðférð, dá-
lítið nánar. Ég miða við Stóru-Laxá,
þar er ég kunnugastur.
Stóra-Laxá ér nú einu Sitmi þann
ig, að ekki nema mjög óvíða er
hægt að koma við ádrætti miðað við
lengd árinnar. í öðru lagi er það
svo í flestum ef ekki öllum ám, að
svo líða margir dagar og heilar vik-
ur, að ekki verður komið við ádrætti
sökum vatnavaxta og einmitt þá
daga gengur laxinn örast og hrað-
ast. Það vita allir, sem til þekkja,
að sá lax, sem kemst innfyrir Sól-
heima, er sloppinn undan ádrætti
fyrir fullt og allt. Það er óhætt að
slá því föstu, að það hefir aldrei
verið nema örfá prósent, sem tekin
hafa verið í ádrátt af þeim laxi, sem
gengið hefir í ána ár hvert. Ádrátt
arveiðin í Stóru-Laxá hefir aldrei
1 verið hættuleg fyrir laxastofhinn.
Þegar Þorbjörn , jarlakappi bjó í
j Hreppshólum, herti hann laxinn
upp á Hjallás og sjást þess merki
| enn i dag. Það er óhætt að slá því
1 föstu, að hann hefir látið húskarla
' sína sækja veiðina af kappi. Alla
j tíð síðan hefir veiði verið stúnduð
1 í Stóru-Laxá án þess að þess sæust
! nokkur merki, að stofninn gengi til
þurrðar. Það er ekki fyrr en dráps-
vélarnar eru settar í gang í Ölfusi
og Hvítá, aö stofninn lætur á sjá
' og það svo, að til auðnar horfir á
I fáum árum. Og þegar svo veiðifé-
I lagið er stofnað, þá er það þess
fyrsta verk að verðlaúna þá, sem
i bezt gengu fram í þessum óheilla
I verknaði með því að færa þeim svo
að segja allan arðinn af veiðinni.
1 Getur nokkurn þann, sem álengdar
stendur, undrað það, þótt þolin-
mæði okkar, sem við uppárnar bú-
um, sé þrotin, og við segjum: Hing-
aö og ekki lengra.
(Frammud & 6. síðu.)

ALLT Á SAMA STAD
Allir þeir bændur, sem notað hafa
Busatis - Jeppasláttuvélina
eru sammála um, að hún sé handhæg og auðveld í
notkun og gefi fljótan og hreinan slátt.
Kostar
kr. 4-.500.oo
Höfum fyrirliggjandi nokkrar af þessum afbragðsvélum.
Sendum gegn póstkröfu
H.F. EGILL VILHJÁLMSSON
Laugaveg 118. — Sími 81812. — Símnefni: Egill..