Tíminn - 18.11.1954, Qupperneq 3

261. blað.
TÍMINN, fimmtudaginn 18. nóvember 1954.
MINNINGARORÐ:
Ólafur J. Hvanndal
prentmyndagerðarmeistari
EVi@ð því einu að fryggja gjald
eyrinn sná gera hifreiðainra-
fiufninginn aiveg frjáisan
Eæða Skiíla Guðmnnðssonar á þmgi í gær
Það er erfitt að kveðja
Ólaf J. Hvanndal, erfitt að
sætta sig við það að verða nú
að missa samfylgd hans, góð
vild hans og gleði, sem svo
mörgum manni hefir hlýjað
um hjartarætur.
Ólafur J. Hvanndal prent-
myndasmíðameistari er bor-
inn til moldar í Reykjavík í
dag. Mörgum er kunnugt um
það að hér er kvaddur fram-
sýnn og dugandi iðnaðarmað
ur og brautryðjandi, sem
flutti til landsins nýjung,
sem þá var nær á bernsku-
skeiði en orðin er mikill þátt
ur í lífi fólks, myndir í bók-
um, blöðum og tímaritum.
Margir vita líka að Ólafur
var meira en listamaður með
sink og kopar, hann yar hug
sjónamaður og baráttumað-
ur fyrir hverju því framfara
máli, sem honum þótti að liðs
væri vant og betur mætti á-
fram þoka. En þeir, sem
þekktu Ólaf bezt, vissu líka,
að hann var óvenjulegur
drengskaparmaður, vinur
vina sinna og tryggðatröll.
Hjarta hans mátti ekkert
aumt sjá, svo ekki legði hann
fram hjálp sína og hugsaði
þá ekki um sinn hag, eða
horfði í fjármuni.
Ólafur Jónsson Hvanndal
var Borgfirðingur. Hann
fæddist að Þaravöllum í
Innri-Akranesshreppi 14.
marz 1879. Foreldrar hans
vpru Jón Ólafsson, bóndi þar
og Sesselja Þórðardóttir
kona hans. Var hún alsystir
Bjarna á Reykhólum fyrir
véstan. Ólafur ólst upp hjá
foreldrum sínum í Galtarvik
í Skilamannahreppi, nokkru
innar á Hvalfjarðarströnd-
ínni. Er hann því oft kennd
ur viö Galtarvík, en nokkuð
af ættmennum ólafs er enn
þar um slóðir á Akranesi og
næsta nágrenni. Ólafur
Hvanndal eignaðist einn son,
Eggert, sem er uppkominn.
Ungur lagði Ólafur út í
heiminn og kom snemma í
Ijó.s, að þar fór óvenjulegt
mannsefni sakir mannkosta
og dugnaðar. Hann fór til
E'ykjavíkur og stundaði tré
siriðanám hjá Samúel Jóns-
syni og lauk því árið 1903.
H"'Cði margur ungur maður
ií'ið þar við sitja og helgað
sír smíðunum, en þessu var
ekki þannig farið með Ólaf.
Hann viidi kanna fleiri stigu
or valdl þá er ekki voru troðn
ir r 'íur af löndum hans og því
líklegt,. að þörf væri á ís-
ler. kri kunnáttu.
I ór hann til Kaupmanna-
hafnar og lagði þar stund á
sk',<-agerð og prentmynda-
sm'ð.og var hann fyrsti ís-
len lingurinn er lærði þá iðn
o" stundaði.
>egar Ólafur kom heim
moð fyrstu prentmyndagerð
ina á íslandi stofnsetti hann
fyrirtæki sitt Prentmynda-
gcrð Ólafs J. Hvanndals, sem
starfað hefir síðan og undir
Stjórn Ólafs til dauða hans.
Þessi elzta. pfentmyndagerð
á íslandi byrjaöi smátt, en
Várð síðar aS' stóru fyrir-
tæki, þegáfíiímarnir breytt-
!U?t og af því. að myndirnar
iiiðu vaxandi "þáttur í allri
bóka- og blaðaútgáfu í land-
inu.
Prentmyndagerð Ólafs hef
ir síðan verið skóli allra prent
myndasmíðameistara á ís-
landi og þeir, sem síðar stofn
settu slík fyrirtæki, voru all-
ir lærisveinar Ólafs og þeir
sem reyndust trúastir ráðum
hans, hafa komizt lengst i
listinni. Langflestir prent-
myndasmiðir á íslandi eru
beinir lærisveinar Ólafs.
Mörgum þótti hann strangur
kennari og kröfuharður, en
enginn sér eftir samveru-
stundunum hjá meistaran-
um. Þar lærðu menn meira
en búa sink og kopar undir
svartlistina, þar var einnig
skóli í vandvirkni, skyldu-
rækni og mannkærleika.
Prentmyndagerð Ólafs J.
Hvanndals hefir hlotiö margs
konar viðurkenningu fyrir
listalegt handbragð þess
meistara er við kveðjum í
dag. Á Iðnsýningunni 1911
hlaut hann silfurpening og
heiðursskjal og síoar silfur-
bikar, sem þakklætisvott frá
blaðamönnum, prentsmiðj um
og fieirum.
S.tundum • fannst Ólafi
hann þurfa að leggja nýjum
málum lið og afla sér auk-
inna verkefna, svona eins og
til þess að eyða tómstundun-
um, sem þó voru engar, því
hann vann í prentmynda-
gerðinni oftast fram á nætur.
Þannig lagði hann stund á
útgerð, heildverzlun og skrif
aði mikið í blöð um ýmis
framfaramál. Einna minnis-
stæðast mun þó eldri mönn-
urn hin ötula, og happadrjúga
barátta hans gegn gin- og
klaufaveikinni, sem liklegt
er aö borizt hefði inn í land-
ið milli styrjaldanna, ef svo
myndarlega hefði þá eklci ver
iö skorin upp herör gegn inn
flutningi á smitberandi fóðri
frá sýktum löndum. Er þaö
ekkert leyndarmál, að marg-
ir þakka beinlínis Ólafi .það,
að þeim voöa var þá stýrt frá
dyrum þjóðarinnar. En þann
ig mætti lengi telja. Hvar
sem góður málstaður var lið-
fár skorti Ólaf hvorki vopn
né baráttuvilja.
Þegar Ólafur Hvanndal
kom heim til íslands frá
námi í Danmörku og hóf
prentmyndagerð, var margt
öðru vísi en nú er. Rafmagn
var þá ekki til iðnaðar og not
aði Ólafur sólarljósið í þess
stað. Blöðin höfðu þá lítið
kynnzt þeim möguleika ^aö
hægt væri að birta myndir.
Það sem kom af slíku var frá
erlendum stofnunum og oft-
ast tengt útlendu efni. Með
nýjung Ólafs breyttist þetta.
Nýr heimur opnaðist blaða-
mönnum og Ólafur og prent-
myndagerð hans varð fljótt
ómissandi samstarfsaðili
blaðamanna og hefir svo ver
ið alla tíð síðan.
Þess vegna hefir það atvik
azt svo, að Ólafur Hvanndal
á marga vini meðal blaða-
manna, og ég þori að fullyrða
að öllum þykir þeim vænt
um hann. Er þá mikið sagt,
þvi ekki er það svo margt,
sem menn eru sammála um
í þeim hóp.
Að vísu kynntist ég Ólafi
Hya.nndal fyrr en blaða-
mennskunni. Það sem ég
man fyrst eftir í sambandi
við hann er brosið og glamp-
inn í augunum og lyktin upp
úr sýrukeruhum í prent-
myndagerðinni. ^einna vand
ist ég sýrunni og hætti að
veita henni athygli, en bros-
ið og glampinn í augunum
hans Ólafs, þeim gleymi ég
aldrei, ekki sízt þegar ég
minnist þeirra atvika, er ég
sá hann greiða götu þeirra
olnbogabarna, sem orðið
hafa undir í lífsbaráttunni
og leituðu á fund þessa vin-
ar, sem þeir vissu að alltaf
átti samúð. Þeir urðu stund-
um samferða blaðamönnum,
sem fóru með myndamótin
út úr dyrunum, og báðum
bótti jafnvænt um Ólaf
Hvanndal. Getur nokkuð lýst
manninum betar. — gþ.
Innflutningur á bifreið-
um verður ekki gefinn
frjáls með því einu, að
flytja úthlutun gjaldeyris-
leyfa til kaupa á þeim frá
innflutningsskrifstofunni
til bankanna.
Bifreiðaverzlunin er ófrjáls
sem áður, þó að það verði
gert. —• Hér þarf meira til.
Hvað er frjáls innflutningur?
Það var allmikið rætt um
bifreiðainnflutning í ríkis-
stjórninni í sumar. M. a. var
þar talað um að gefa inn-
flutninginn frjálsan. En skoð
anir eru skiptar um það, hvað
sé frjáls innflutningur. Hæst-
virtur viðskiptamálaráðherra
hefir einkennilegar hugmynd
ir um það. Hann virðist líta
svo á, að ef gefin sé út stjórn
arauglýsing um að þeir, sem
vilja flytja inn bifreiðir, þurfi
ekki að fá leyfi til þess hjá
innflutningsskrifstofu, þá sé
innflutningurinn þar með orð
inn frjáls, þó að bankarnir
tveir, sem einir hafa rétt til
að verzla með erlendan gj ald i
eyri, neiti mönnum um gjald
eyrisyfirfærslur til bifreiða-
kaupa, þá telur hæstv. ráðh.
það, að þvi er mér skilst, að
það komi málinu ekki við, eða
sé a. m. k. ríkisstjórninni ó-
viðkomandi. Hann virðist líta
svo á, að það sé alls ekki í
verkahring ríkisstj órnarinn-
ar að sjá fyrir því, að auglýs-
ing hennar um frjálsan inn-
flutning reynist annað og
meira en skrum eitt. En til
eru þeir, sem líta öðru vísi
á það mál.
Prettir af hálfu hins opinbera.
Ef ríkisstjórnin gefur út til
kynningu um frjálsan inn-
flutning á einhverri vöru, en
bankarnir, sem fara með
gj aldey risver zlunina samkv.
ákvörðun stjórnarvaldanna,
neita að selja mönnum gjald
eyri til kaupa á þessari sömu
vöru, þá eru það prettir af
hálfu þess opinbera.
Því miður hafa menn orðið
fyrir því að undanförnu, að
þeir hafa ekki ávallt fen~ið
keyptan þann erlenda gjajd-
eyri hjá bönkunum, sem þeir
þurftu að fá til kaupa á svo-
nefndum frílistavörum. Oft
hefir orðið dráttur á af-
greiðslu gjaldeyrisins, og
menn hafa líka orðið fyrir
því, að fá keyptan aðeins ein-
hvern hluta þess gjaldeyris er
þeir óskuðu að kaupa •—
vegna innfl. á frílistavörum.
Á þessu þarf að verða breyt-
ing. Landsmenn eiga aö geta
treyst yfirlýsingum og tilskip
unurn stjórnarvaldanna. Ann
að er ekki sæmilegt. Þegar
ríkisstj. auglýsir, að innfl.
einhverrar vöru sé frjáls,
eiga menn að geta fengið,
hindrunarlaust, keyptan
þann gjaldeyri, sem þeir óska
að fá til kaupa á þeirri vöru.
Þetta er svo sjálfsagt, að um
það ætti ekki að þurfa að
ræða.
Innfhitningur verði raun-
verulega frjáls.
En þó þarf einmitt að
ræða um þetta, vegna feng-
innar reynslu, og vegna þess,
að hæstv. viðskmrh virðist
hafa of takmarkaðan skiln-
ing á því, að stjórnin eigi aö
standa viö orö sín og yfirlýs-
lingar, í þessum efnum sem
öðrum. Breytingartill. mín á
þingskj. 139 er því vissulega
þörf. Með henni er lagt fyrir
ríkisstjórnina að gera ráð-
stafanir til þess að bifreiða-
innflutningurinn verði raun-
verulega frjáls, en ekki að-
eins í orði kveðnu. Tillaga
mín er í raun og veru um það,
að hæstv. viðskiptamrh. verði
tilkynnt, að menn sætti sig
ekki við nein undanbrogð í
þessum efnum. Þegar gefin er
út tilkynning um, að innfl.
sé frjáls, þá á það að vera
svo í framkvæmdinni. Það
sýnist vera þörf á því, að
leggja áherzlu á þetta.
Það er auðvitað misskilning
ur hjá hæstv. viðskpmrh. að
ég ætlist til þess að innfl. bif
reiða sitji fyrir innfl. á oðrum
frílistavörum. Eins og ég hefi
þegar tekið fram, tel ég hæst
v. ríkisstj. skylt að sjá urn,
að bankarnir selji viðstöðu-
laust gjaldeyri til kaupa á
öllum frílistavörum, eftir því
sem um er beðið. Þar á engin
sérstök vörutegund að sitja
á hakanum.
Margar vörutegundir
ófrjálsar.
Þó aö till., sem hér liggur
fyrir, og breytingartillaga
mín, verði samþykktar, þá er
mjög langt frá því, að hér á
landi sé frjáls verzlun. Enn
er það svo um margar innfl.
vörutegundir, þ. á m. ýmsar
nauðsynjar, að ekki er heim-
ilt að flytja þær til landsins
nema að fengnu innfl,- og
gjaldeyrisleyfi. En þó tekur
út yfir þegar kemur að útfl.
vörunum. Enga ísl. fram-
leiðsluvörum má bjóða til
sölu eða selja úr landi, nema
að fengnu leyfi stjórnarráðs-
ins. Og salan á einni af helztu
útflutningsvörum lands-
manna, saltfiskinum, er í
höndum einokunarfyrirtækis.
En þetta virðist hæstv. vsk-
mrh. og flokkur hans telja
harla gott. Mörgum öðrum er
það hins vegar ljóst, að mikið
þarf að vinna, og mörgu að
breyta, til þess að menn búi
við frjálsa verzlun hér á
landi.
Silfurtunglið frura-
sýnt í Helsingfors
í febrúar
Nýlega var sagt frá því í
fréttum hér í bænum að í
ráði væri að hætta við sýn-
ingar á Silfurtúnglinu eftir
Halldór Kiljan Laxness, í
Folketeatret í Osló og í Þjóð-
leikhúsinu í Ilelsingfors.
Þjóðleikhússstjóri skrifaöi
þessum stofnunum og spurð-
ist fyrir um hvort farið væri
með rétt mál. Nú hefir bor-
izt svar frá báðum stöðun-
um á þá leið að ckkert sé á-
kveöið um að hætt verði við
sýningar á Silfurtúnglinu.
Síðan hefir borizt bréf frá
Juuranto, ræðismanni ís-
lands í Helsingfors, þar sem
hann segir að farið sé að
vinna aö sýningum á Silfur-
túnglinu í Helsingfors og að
leikritið verði frumsýnt þar
í febrúar,