Tíminn - 01.04.1955, Blaðsíða 6

<3.
Aldarafmæli frjál rar verzlunar á ísandi.
Tíminu
Ór greinum Jóns Sigurðssonar í Nýjum fé agsriticm 1872:
Til þess aö komast á rétta
stefnu í verzlun og búskapar
'agi og allri atvinnu, þá eru
samtök og félagsskapur
ómissandi,.og af því að verzl-
anin er í þessu efni ef ekki
aðalatriði, þá þó svo mikils
vert atriði, að hún getur haft
hin mestu áhrif á allt hitt,
sem að búskap og atvinnu
lýtur, þá viljum vér kalla
þessi samtök verzlunarfélög.
Verzlunarfélag er þjóðlegt
nafn á þessum tíma, og er
það með öllum rétti, þvi
hvert mannsbarn svo að
segja á meiri eða minni .ilut
deild í verzluninni.
Vér þykjumst nú sjá, uð
landar vorir muni fljótt ta t'wt*.
á skarpleika sinum og finna
töluverða agnúa á þessum
félaga-samtökum. Vér vituni
með vissu, að oss er ekki sú
gáfa gefin að finna þá alla,
en vér þykiumst geta fundið
tvo, sem eru íhugunarveroir;
fléiri sjáum vér ekki að sinni,
sem oss þykja hættulegir.
Menn geta sagt, að þessi
félög séu til þess að eyði-
leggja alla kaupmenn, alla
fasta verzlun á landinu, a’.ia
kaupstaði og undireins og
félögin dragi alla verzlun
undir sig, þá leiði þau til
þess, að gjöra alla bændur
að kaupmönnum eða með
öðrum orðum: að gera alla
verzlun lahdsíns að vitleysu,
því enginn bóndi geti verið
kaupmaður jafnframt, eftir
því sem nú hagar til, nema
til þess að skemma hvort
tveggja bæði fyrir sér og
landinu. Þetta er ekki ósenni
lega talað, ef . það væri svo
hætt. við að sú aðferð yrði
höfð, sem . lefddi í bessa
stefnu; en. hér er ekki hætt
við því. Sú stefna, sem verzl
unarfélögin taka, er að oss
virðist allt þðruvísi og hættu
'iaus. Það er nú fyrsú.að ekki
er að giöra ráð fyrir að allir
menn, hver og einn einstak-
ur, gangi í bessi verzlunar-
félög; þar munu ævinlega
verða nógir eftir handa kaup
mönnum þeim, sem hafa lag
á að koma sér betúr eða gefa
toétri prísa, að vér ekki nefn
um hina, sem eru skuld-
bundnir með árgjaldi til að
verzla við kaupmenn ævi-
Þessi inynu er ira jtteyKjavix um aiaamotiii. íriaigx aottomu oin. e,- r n.aui.oi.auaiiero, og uansiti «, „>cm stöng.
langt alla ævi sír.a. Þar næst
má giöra ráð fyrir, að félögin
verði ýmsum breytingum
undirorpin, svo að ban
stækki nokkuð .stundum, en
minnki aftur stuntíum, sam
eini sig stundum, en klofni
aítur stundum. Enn má og
gera. ráð fyrir, að marvir
veroi þ.eir, sem byki. chætt-
ara að verzla rið "’issan l:an
mann en að bendla sig við
félag í því elri. En bað, sn
er aðalatriðið héy er þé, að
bændur geta ha’dið áfram s.ð
vera bærdu”. Þ* að beir séu
í verz’unarfélögum, og bað
jáfnvel betri bændur en
ur, þevar veir geta haft not
af félögrnúm, ekki eir.unvis
til þess að útvega sér betri og
hagkvæmp”i. nauðsynio-
áhcld ey íy’\ heldur or til
að útvega sér melri úsÓSa
af átvinnu sinr.i. Það eina,
sem bóndinn barf að hugsa
um, það er hvernig reiknirg
ar hans íalla við félagið, og
hvernig htonum virðist um
stjorn þess og aðfarir, en
þefta le^gur sig til sjálft, og
ef bór.dinri gætir nokkuð að
'hag s'hum á arinað borð, þá
verðu-r hann að gefa gaum
að viðskíptu'm sínum við
kaupmanninn eins og við
félagið. —■ Öll verzlunarfé-
lögin liafa álitið það nauð-
syn, eins og líka er, að kjósa
sér forstöðumenn. Það ligg-
ur í augum uppi, og félagsins
hagur kreíur þess beinlínis,
að til framkvæmdarmanns
verður sá kosinn, sem bezt
þykir til þess fallinn, og eink-
anlega sá, sem þykir helzt
haía vit á verzlun og kunna
að kenni. Gagn félagsmanna
riuin.j icit
teiknuðu þes;á mynd á fjórða áratug nítjándu aldárinnar.
sjálfra heimtar, að sem flest-
ir gangi í félagið, og leggi til
fé, því þess meira sem félag-
ið hefir undir höndum að
efnum til, þess betri kjör fær
það í viðskiptum erlendis, og
þetta er beinn ávinningur
fyrir félagið eða hlutamenr
þess, eins og liggur í augúm
uppi, þar sem sá, sem getur
borgað út í hönd, getur feng-
ið bæði betri kaup og af-
slætti, en hinn, sem þarf á
láni að halda, verður að
ganga fyrir ýmsra manna
dyr, eyða tíma og fá að síð-
ustu annað hvort ekkert, eða
lán með afarháum leigum og
kostnaði, sem allt leggst á
vöruna, og þykir gott ef hann
neyðist ekki þar á ofan til
að sleppa öllum ráðunum vif
lánadrottinn, sér og félaginu
í stærsta skaða. Þegar félags-
menn fara nú að siá slíka’
hagnað sinn, þá leiðir þar a
sjálfsagt, að þeir þurfa að
hafa forustumann, ser.: fylgi
verzlun þeirra utan og inn-
anlands; liagnaði þeirra
knýr þá enn fremur til, að
búa um verzlun sína í kaup-
scað, þar sem hægast er úrn
hafnir, aðsókn úr héruöu.m,
o. fl., forstöðurnaður getur
ekki einn staðið fyrir aliri
verzlun, þess vegna verður
að taka fleiri, og með því
móti alast upp ungir menn,
sem smám saman komast til
verzlunarmenntunar. Þessi
stefna virðist oss öldungis
eðlileg, og ekki þurfa að
vekja neinn ótta eða kvíða.
Þó að svo bæri við, sem vel
gæti verið, þ»gar allt væri
svo irjálst og félagslegt sem
hér yrði, að stundum yrðu
menn gerðir að forstöðu-
mönnum félags um nokkur
ár, og T’■r '
Framhald á bls. B.
.;oi« aig:iiOos«i:, i«>nn vitrl
og ráðholli foringi íslend-
inga f r jálfstæðisbaráttu
þfeirra, kom snemma jiuga á
þá m’Idu þýðingu, sem
verzlun!n getur haft til
ha<rsbóta fyrir þjóðina alla í
heild og einstaklinga henn-
er — Hann benti mjög á
féfarrderð’na í verzluninni
o:r ger'.T’st *þf!r ötull talsmað-
ur þe;,"-"r m5k!ii hreyfingar,
sem átti eftir að rísa um
Isndið aJJt.
Framsvni Jáns Sigurðs-
sonar, þégar hann túlkaði
fé'agsverz'unina, kemur vel
fram í meðfylgjandi greiu-
um, sem teknar eiu orðiétt^
ar úr Nýjum féjagsritum. ;
{