Tíminn - 01.04.1955, Síða 5

76. blað.
TÍMINN, föstudaginn 1. apríl 1955.
Föstud. 1. aprít
Lán til Byggingar-
sveitanna
Sveti Möller Kristensen:
Ævintýraskáldið
H. C. Andersen
Reynslan sannar ótvírætt,
aS löggjöfin um Byggingar-
sjóð og Ræktunarsjóð Bún-
aðaT.ðankans hefir orðið sveit
um . landsins mikil lyftistöng.
Byggingu íbúðarhúsa í sveit-
um hefir miðað vel áfram,
einkum vegna hins ómetan-
lega..stuðnings, sem bændur
eiga kost á með hinum hag-
kvæmu lánúm úr Byggingar
sjóði. ..Og. íán,.úr Ræktunar-
sjóði gera.bændum kleift <*ð
sta,nda stranm af þeim kostn
aði, sem af hinum miklu rækt
unarframkvæmdum leiðir.
Lán úr þessum sjóðum eru
veitt ti'l langs tíma, þ. e. 20—
40 ára. Af því leiðir, að ekki
er hægt. að verja til þeirra
lána sparifé almennings, þar
sem ækki má binda það svo
langan tíma, Lán til bænda
úr.þessum sjóðum eru einnig
. með mun lægri vöxtum en al
gengast-er í-peningaviðskipt-
um. Eftir því sem sjóðirnir
taka.meira fé að láni til starf
seminnar,-fer æ meira af hinu
• árlega framlagi ríkissjóðs til
þeirra í vaxtamismun.
Á síðastá ári var lánað úr
Ræktúnarsjóði miklum mun
meira en nokkru sinni fyrr á
f~~ eínu ári. Samt eru enn óaf-
greiddar þar lánbeiðnir, sem
nema nokkrúm miljónum.
Framkvæmdir í sveitum eru
• BVö-miklar og eftirspurn eftir
lánum i þvi sambandi, að það
er .--orðið örðugt viðfangsefni
að áfla'þessum sjóðum nægi-
legs fjár til útlána með svo
góðúm kjörum, sem lög á-
Kveða.
Samkvæmt hinu nýja frum
varpi um veðlán til íbúðabygg
ínga, sem félagsmálaráðherra
héfir lagt fyrir Alþingi á að
afla fjár, naestu tvö ár a. m.
K., til lána vegna byggingar-
lbúðarhúsa um 100 miljónir
króna árlega. Þetta lánsfé
verður lagt fram í vissum hlut
föllum af bönkum, sparisjóð-
um, tryggihgarfélögum og líf
í:' eyrissjóðum.
í frv. er ákvæði um það, að
héimilt sé að lána Byggingar-
sjóði sveitánna af þessu fé
ðg'í greinargerð frv. er tekið
- fram, að rikisstjórnin hafi á-
kveðið að ráðstafa 12 miljón
um krória hvort ár 1955 og
1956- til Byggingarsjóðs Bún_
aðárbankans. Þetta ákvæði
frv. er afár mikilvægt fyrir
bændastétt landsins. Með því
að trýggja' Byggingarsjóði
þetta fé til útlána vegna nýrra
fbúðarhúsa ' í sveitum getur
'Ræktunarsjóður fengið þeim
múri meirá' af því fjármagni,
sem ella hefði orðið að skipt-
«kt-L“rriiHi’beggja sjóðanna. En
það stuðlar mjög að því að
hægt y.erði að fullnægja eftir
spurn bænda' eftir lánum úr
: Ræktúriarsjóði vegna marg-
; háttaðra framkvæmda í svoit
: um næstu tvö ár.
Bændur hafa nú miklar
íi slíkar framkvæmdir með
höndum og enn meiri í huga.
Lánsfj árskortur hefir kreppt
'í þar að sem annars staðar á
síðustu árum, og sjóðir þeir,
sem slík lán eiga að annast
i: ekki verið færir um að bæta
útr þörfinni að fullu. Með
fi »uknu framlagi til Bygging-
ftrsjóðs standa vonir til, að
L.Jtæktunarsjóður geti á næst
Niðurlag.
Að loknu prófi árið 1828 hélt H.
C. Andersen áfram námi í eitt ár,
en hætti því síðan og lifði upp frá
því á ritstörfum einum. Hann var
nú kominn í tölu bókmenntamanna.
Kaupmannahöfn var á árunum
1825 til 1850 heimkynni frábærrar
andlegrar fágunar, sérstaks áhuga
á heimspeki, bókmenntum og list-
um, ef til vill var það og eins kon-
ar mótvægi hinnar pólitísku logn
mollu einvaldstímabilsins. Fagur-
fræðileg menntun var kjörorð
þeirra tima og konunglega leik-
húsið var miðdepill tilverunnar.
Þessi ár bera heitið danska gull-
aldartímabilið, og þá bar hæst
skáld eins og Oehlenschlæger og
Grundtvig, myndhöggvarann Thor-
valdsen, visindamanninn H. C. Ör-
sted og hugsuðinn Sören Kirke-
gard og margt annað stórmenni, ó-
kunn utan Danmerkur. Þetta var
gróskuskeið, en lítill heimur, þar
sem menn þekktust helzt til vel og
gagnrýni, spott og háð þrifust með
ágætum. Einnig þetta fágaða og
næstum því of viðkvæma andlega
umhverfi varð H. C. Andersen góð-
ur skóli. Hér voru ekki einungis
gerðar kröfur til persónuleika og
hugmyndaauðgi, heldur í enn rík-
ara mæli til formsnilli, fágunar,
fyndni og hins hvassa penna í vörn.
H. C. Andersen var heimgangur
hjá mörgum af tignustu fjölskyld-
um bæjarins og auk þess hjá þekkt
um skáldum og listamðnnum. Andi
hans auðgaðist ríkulega. Vinátta
hans og H. C. Örsteds hafði mikil
áhrif á viðhorf hans til lífs og
listar. Og í hinum fjölmörgu til-
fellum, þar sem hann einatt fékk
að kenna á vanmati og lítilsvirð-
ingu og eiturörvum gagnrýnend-
anna, lærðist honum að nota hæfi-
leika sína á sviði hæðni og kímni.
Það má með sanni segja, að nann
bæði harðnaði og fágaðist.
Meðfæddir hæfileikar hans, upp-
vaxtarár hans meðal alþýðunnar.
hin umbreytingasömu og þreytandi
námsár við leikhúsið og i latínu-
skólanum og bókmenntaþroski sá,
sem hann öðlaðist með hástétt höf
uðstaðarins — allt þetta var afl-
vaki skáldskapar hans. Rithöfund-
arferill hans hófst þegar á árinu
1822, rétt áður en hann innritaðist
í skólann í Slagélse, með útkomu
kversins „Ungdoms Forsög" undir
dulnefninu William Christian Walt
er (dregið af sklrnarnöfnum Shake
speares og Walters Scotts). Að
námi loknu hófst hann handa með
eldmóði og ritaði af kappi í ýms-
um tjáningarformum: kvæði, ferða
sögur, skáldsögur og leikrit. í leik-
húsinu, sem hann hafði tekið ást-
íóstri við, átti hann litlu láni að
íagna, en þó ber að geta leikrits-
ins „Mulatten" (1840) og textans
víð óperuna „Liden Kirsten" (1846)
og gamanleiksins „Den nye Barsels
stu" (1844). Ferðalög og að gista
framandi lönd var honum alla ævi
mikil unun og innblástur. Fyrsta
bók hans i óbundnu máli var hug-
myndarík lýsing á gönguferð frá
Kaupmannahöfn til austurodda
Amager (1829),, því næst sendi
hann frá sér „Skyggebilleder", ferða
þætti frá Harzen, en í því riti
gætir áhrifa frá Heine. Á næstu
árum var hann stöðugt á ferða-
lagi, einkum um Suður-Evrópu. Á
langri ferð um Þýzkaland, Ítalíu,
Grikkland og Tyrkland og heim-
leiðis eftir Dóná varð til hin glæsi
lega frásögn „En Digters Bazar“
(1842). Seinna komu íerðaþættirmr
„Frá Svíþjóð" (1851) og „Á Spáni"
(1863). Þessar ferðabækur bera
ljósan vott um hans frábæru at-
hyglisgáfu og ánægju hans af öllu,! hlaut að skara fram úr cllum sam
tíðarmönnum sínum. Hvers vegna?
sem fyrir hann bar, og næmleika
hans fyrir hinu skáldlega í veru-
leikanum og því hversdagslega.
Þær sjna meöal annars, hvernig
hann, er rómantíska tímabilið stóð
sem hæst, gat glaðzt yfir tæknileg-
um framförum og rennt grun í
hina miklu möguleika tækninnar.
Hann var með bollaleggingar um
flugvélina og íyrirbæri í likingu við
útvarp.
Þekktari varð hann af skáldsög-
um sínum. Þær hófust, er hann
hafði hrifizt af hinu litskrúðuga
þjóðlifi Ítalíu, með „Improvisator-
en“ (1835), sem vakti mikla hrifn-
ingu og var bráðlega þýdd og kunn
erlendis. Þegar á eftir kom út , O.
T.“ (1836 og „Kun en Spillemand"
(1837). Sameiginlegt með þessum
þremur bókum eru greinileg drög
að sjálfsævisögu og lýsingu á eig-
in bernsku og æsku, þrengingar og
þjáningar fátæks listamanns, ívafð
ar myndauðgi sannsögulegra frá-
sagna, sem sverja sig í ætt við
ferðaþættina. í sögunni „De to
Baronesser" (1848) er hið persónu-
lega horfið, en meira gætir áherzl-
unnar á hið þjóðfélagslega misrétti:
báðar söguhetjurnar, baronessurn-
ar tvær, reynast vera af lágum
stigum. Síðustu skáldsögurnar eru
„At være eller ikke være“ (sem
Kaupstaðarréttindi,
undirskriftir og
talan 224
SIÐARI HLUTI
unni orðið enn öflugri lyfti-
stöng til margvíslegra bún-
aðarframkvæmda í sveitum
landsins en f,yrr.
fjallar um baráttu milli t úar og
þekkingar, og „Lykke-Peer“ (1870).
Öll þau verk, er hér hafa verið
talin, hefðu getað aflað H. C. And-
ersen traustrar viðurkenningar sam
tíðarinnar, en heimsfrægðin og vin-
sældir síðari tíma eru auðvitað
„Ævintýrunum" að þakka. Fyrsta
hefti ævintýranna (Fyrtöjet, Lille
Claus og store Claus, Prinsessen
pá Ærten, Den lille Idas Blomster)
komu út árið 1835, sama ár og „Im
provisatoren" og áður en árið var
liðið kom út nýtt hefti (með m. a.
Den lille Havfrue og Kejserens ny
Klæder) kom út 1837. Þetta voru
litlar og yfirlætislausar bækur, sem
ekki vöktu mikla athygli, en hinn
vitri H. C. Örsted gat þá þegar
sagt, að skáldsögurnar hefðu gert
Andersen írægan, en ævintýrin
myndu gera hann ódauðlegan.
Skáldið sjálft skildi naumast, að
nú hafði hann fundið það tjáning-
arform, sem var honum eiginlegt,
þá grein skáldskaþar, sem vár sam
nefnari allra hans hæfileika, en
þær viðtökur, sem ævintýrin fengu
um víða veröld, komu honum smám
saman í skilning um þetta. Með
nokkrum hvíldum hélt hann áfram
allt til æviloka að senda frá sér
ný söfn ævintýra og sagna, aðal-
lega í bókaflokkum á árunum 1843
—48, 1852—53 og 1857—72. Um
fyrstu ævintýrin var beinlínis tekið
fram, að þau væru „ævintýri handa
börnurn", en þegar frá leið þrosk-
aðist formið svo, að ævintýrin áttu
erindi jafnt til fullorðinna og ban.a,
og stundum eingöngu til fullorð-
inna. Sögurnar gátu tekið form
smásögunnar eða einnig orðið að
djúpúðgum lífsspekilegum tákn-
myndum.
í bernsku var H. C. Andersen
gæddur eðlislægri frásagnargáfu og
hugarflugi. Á unglingsárunum
lagði hann rækt við sína snilldar
legu frásagnargáfu í þágu barn-
anna á þeim Hafnarheimilum, þar
sem hann var daglegur gestur. Hann
varð skáld á rómantíska tímabil-
inu, þegar fólk var sólgið í þjóð-
sögur og fjarstæðukenndan skáld-
skap, og þegar einkum þýzk, en
einnig dönsk skáld notuðu þetta
tjáningarform á nýjan leik. Það
er augljóst, að Andersen varð að
nota ævintýraformið og að hann
Hver. er leyndardómuiinn á bak við
áhriíamátt ævintýra hans. Ég held
að benda megi á tvær meginor-
sakir. í íyrsta lagi var kyngi- og
kraftaverkabeimur ævint: rsins í
samræmi við eðli og beinskuum-
hverli H. C. Andersens, í sam-
ræmi við það, sem hann haíði al-
izt vyp við og dregið dám af. Hann
þuríti ekki, eins og hinir þýzku
fyrirrennarar hans; Tieck, E. T. A.
Hoífmann cg Chamissc, að stæla
gamalt ícrm eða taka á sig gervi
hins látlausa sagnamanns eða hins
hreina barns’ega eðlis. Hcnum var
það eðlilegt. Þess vegna íinnur m?.ð
ur sannfærandi listrænan. sann-
leika í hugarórum hans, leik ’ hans
að hlutum, og þegar hann gefur
blómum og skordýrum, knctturn og
tindátum lff og sál.
í öðru lagi hafði hans eigið 3íf
sannað aðalinntak þjóðsagnanna:
haminrjudraum smælingjans,- sig-
ur hins fátæka drengs yfir öllum
örðugleikum og tignum keppinaut-
um, bjartsýnistrúna á fyllsta rétt-
læti tilverunnar, trúna á það, að
látleysið og hin heilbrigða skyn-
semi sigrist á auðæfum, tildri, íalsi
og misrétti. Eigin reynsla hans,
jafnt sigrar sem niðurlæging, er
lifandi efniviður flestra ævintýr-
anna. Einnig hér er hið sanna í
stað stælingar. Og auk þess veitti
ævintýrið honum tækiíæri til að
segja í T'kingamáli cg undir rós
margt það, sem hann gat ekki leyít
sér að segja með berum orðum:
Hann gat tjáð þótta sinn og þján-
ingar (Ljóti andarunginn), en hann
gat einnig gert gys að eigin veik-
leika, hann gat lýst chamingju
móður sinnar („Hun duede ikke“),
haft samúð með smælinrjum (. Alt
pá sin rette Plads“, og átaldi dýrk-
un liðinna tíma („Lykkens Galos-
cher“), og hann gat veitzt að and-
stæðingum sínum, komið fram
hefndum vegna misréttis og auð-
mýkingar, og strítt gagnrýnend-
um. í því síðast talda var hann
snillingur. Margt skeytið og mörg
hnútan leynist undir sakleysislegri
sauðargæru ævintýrsins.
Við höfum góðar heimildir um
ævi hans os viðhorí. Hann hélt dag
bók, ritaði íjölda bréía, cg við
ýmis tækifæri opinberaði hann
þætti úr ævi sinni. Tuttugu og
átta ára að aldri ritaði hann þann
fyrst-a „Levnedsbogen", gefin íyrst
út 1926, en aðalritið er „Mit Livs
Eventyr" (1855), ýtarleg frásögn
um hans örðugu leið til frægðar-
innar. Þegar hér var komið sögu
hafði hann hlotið mikla viðurkenn-
ingu, hann var þekktur utan Ev-
rópu og hróður hans óx ár frá
ári. Aðdáun sú og bylli, sem hann
naut hvarvetna, þó meira erlendis
en innanlands, fullnægði hégóma-
fFramhald A 6. bJÐu.1
Skilafreslur í smá*
sagnakeppiiinni
lengdur
Eins og áður hefir verið
frá sagt efnir tímaritið Sam-
vinnan til verðlaunasam-
keppni um beztu smásöguna,
sem henni berst. Skilafrest-
ur var til 15. april, en vegna
ýmissa annmarka, einkum
ringulreiðar beirrar og taf-
ar, sem komizt hefir á allar
póstsamgöngur við verkfall
það, sem nú stendur, hefir
Samvinnan ákveðið að lengja
skilafrestinn til 15. maí.
Verðlaun eru eins og frá hef-
ir verið sagt, ferð til megin-
landsins ásamt 2000 kr. og
auk þess góð peningaverð-
laun í 2. og 3. verðlaun.
Vegna þeirra fullyrðinga,
sem birtzt hafa í „Þjóðviljan-
um“ í frásögn af umræöum
á Alþingi um frumvarp varð
andi kaupstaðarréttindi til
handa Kónavogshreppi, að
undirskriftir að áskorun til
félagsmálaráðuneytisins í
sambandi við þetta mál, séu
marklitlar og jafnvel falsað-
ar, þykir mér rétt að taka
þetta fram.
1. Hvað undirskriftirnar
snertir, var stuðzt við „húsa-
skrá“, sem hagstofan hefir
gert, samkvæmt síðasta mann
tali, þar eð ógerlegt reynd-
ist að fá kjörskrá þá, sem
nú á að gilda um kosningar
í hreppnum úr höndum odd
vitans, sem á að hafa það
plagg handbært, ef til er.
Kúsaskrá bessi á að vera á-
reiðanleg heimild, enda ber
oddvita að leiðrétta hana, og
er honum í bví skyni send
hún til athugunar, áður en
hún er gefin út. Hafi hún
elcki reynzt áreiðanleg í þetta
skipti. er það oddvitinn, sem
ber alla ábyrgð á því.
2. Það má vera fáheyrð
ósvífni af oddvitanum að
haida bví fram á opinberum
fundi, og láta síðan flytja
þau ummæli inn á Alþingi,
að undirskriftir að áskorun
bcssari hafi verið falsaðar.
Undirskriftum hefir áður ver
ið safnað í Kópavogi, og það
oítar en einu sinni, og hefir
það ekki komið fyrir nema
aðeins einu sinni, að nokk-
ur vissa fengist fyrir því, að
undirskriftir væru falsaðar.
Mætti oddvitinn bezt muna
þr-ð sjálfur. hvernig það und
irskriftarplagg var úr garði
gert og i hvaða tilgangi, þar
eð hanri var meira en lítið við
það riðinn. Ef til vill er það
fyrir afskipti hans af því
plaggi, að hann hyggur nú
að hver og einn, sem stend-
ur að undirskriftasöfnun,
hljóti að beita fölsunum,
máli ' sínu til framdráttar.
Þar var um vísvitandi fölsun
að ræða. Er og annað, sem
bendir ótvírætt á, að oddvit
anum hafi verið það plagg
minnisstætt, er hann drótt-
aði þvi að Kópavogsbúum,
að þeir hefðu beitt fölsunum
i sambandi vig undirskriftir
að fyrrnefndri áskorun. Svo
einkennilega vill nefnilega til
að oddvitinn telur, að meðal
þeirra undirskrifta séu 224
föisuð nöfn, eða sem ekki eigi
þar að vera. Undir þetta fyrra
plagg, sem samið var í þeim
tilgangi að koma i veg fyrir
að ég yrði skipaðúr hrepp-
stjóri í Kópavogshreppi, voru
rituö 233 nöfn, en þar af gáfu
9 sig fram, er þeir fréttu'að
nöfn þeirra stæðu á þessu
plaggi og kváðust aldrei hafa
ritað þau bar, enda ekki séð
plaggið. Eftir voru þá 224!!
Gerir oddvitinn ef til vill ráð
fyrir því, að þessir 224 séu
enn reiöubúnir til að segja
já við öilu, sem hann krefst
af þeim, að þeir játj, ef þörf
gerist?
En svo að þessi óhappatala
oddvitans sé nánar athuguð,
má geta þess, að af þeim 224
voru 12 gestkomandi í hreppn
um cg áttu bar ekki kosn-
ingarétt, en bó munu sumir
þeirra hafa heimsótt oddvit-
ann í bví skvni að kaisa út
úr honum byggingarlóðir, og
fengu þær. Fimm vorirsjúk-
(Fiamhald 6 6. Elðu).