Tíminn - 26.07.1955, Blaðsíða 5

165. blaff.
TÍMINN, þriðjudaginn 26. juli 1955.
5
ÞHðjtirf. 26. júlí
Flóabúið og
IVIorgunblaðið
Eitt glæsilegasta. félagsfyrir
tsekí bænda, Flóabúið, minnt-
ist 25 ára afmælis síns um
helgina.' Það hefir þegar verið
rakið í blöðum og útvarpi hví
líka þýðingu starfsemi þess
hefir haft fyrir sunnlenzka
bændur, og skal það ekki end
urtekið að sinni. En vissulega
er starfsemi Flóabúsins áhrifa
mikil sönnun um glæsileg-
an árangur samvinnuskipu-
lagsins, þegar menn bera
gæfu til að taka það í þjón-
ustu sína og velja ótrauða og
einlæga hæfileikamenn tU for
ustu.
Meðan á hátíðahöldunum
stóð í sambandi við afmæli
Flóabúsíns,. taldi Tíminn ekki
viðeigandí : að fara að rifja
upp afstöðu stjórnmálaflokk-
anna tii);,pióabúsins og mjólk
urskipulagsins fyrr og síðar,
þótt sú.sgiga sé vel þess verð
að henni sé á lofti haldið. Deil
ur um það meðan á hátíða-
höldunym stóð, gátu orðið til
þess að.setja á þau óheppileg
an blæ. '
Mbl. hefir hins vegar ekki
hikað við að reyna að draga
afmæli Flóabúsins inn á svið
flokkabaráttunnar. Það birÞr
á laugárdaginn viðtal við Dag
Brynj ótósson,. ..-sem gefur
næsta ýillandi mynd af stofn
un Fló?tbúsins, og á sunnu-
daginniþirtir Mhl. svo forustu
grein, aým helzt verður skUin
þannig>;að Flóabúið hafi jafn
an verjð Sjálfstæðismönnum
mikið ástfóstur.
Um ýjðtalið við ’Dag Bryn-
jólfssomenþað fyrst að segja,
að ósennhegt er, að sá mæti
maður hafi kósið' að hafa það
í því formi, sem það er í. Af
viðtalinf verður það nefnilega
helzt ráðið, að stjórn íhalds-
manna- á árunum 1924—27
hafi hfit mesta forustu um
að veit^ búirfu lið og ekki
hafi öhnur ríkisstjórn komið
þar viðílsögu.
•«S5?í
Sanjjleikurinn er húis veg
ar sá, að Flóabúið hafði ekki
einu sinni verið stofnað, þeg
ar íhaldsstjórnin hrökklaðist
frá völdum, og það framlag
ríkisins, sem þá var ákveðið
í lögum til mjólkurbús á
Flóaáveitusvæðinu, hefði
hvergi nægt til að koma bú-
*nu upp. Verulegur skriður
komst því ekki á málið fyrr
en eftir að Tryggvi Þórhalls-
son varð Iandbúnaðarráö-
herra og beitti sér fyrir stór
huga framförum á þessu
sviði landbúnaðarins sem
öðrum. Undir forustu hans
voru framlögin til mjólkur-
búa stórhækkuð og gerði
það mögulegt að koma upp
Flóabuinu og mjólkurbúi
Kaupfélags Eyfirðinga.
Það má heita næsta ótrú-
legt, að Dagur hafi láttð ógert
að geta um þennan þátt
Tryggva Þórhallssonar og rík
isstjórn'ar hans. Hitt er lík-
legra, að blaðamaðurinn hafi
fylgt þeirri siðareglu Mbl., að
fella það niður, sem ekki hent
aði tilgangi þess, enda þótt
með því væri felldur niður
meginkaflinn úr sögu búsins.
Þess má svo geta, að síðar
var það eitt ádeiluefni íhalds
manna gegn ríkisstjórn Fram
iSóknarmanna, að hún hefði
20 þúsund Eistlendingar
landflótta í Svíþjóð
l*eir Inafa konticjí sér vel 02' látið talsvort a<5 sér kveSla s BBBBsgim
iiýju Itoimk} luuim síiumi
A öllum tímum hafa menn orðið
fyrir barðinu á ofsóknum. Orsakir
ofsóknanna hafa verið margs kon-
ar, stundum kynþáttur hlutaðeig-
andi manns, staða, stjórnmálavið-
horf eða trú og sjaldnast bitna of-
sóknirnar á einum einstaklingi,
heldur á heilum ættbálkum eða
stéttum manna. Eina leiðin fyrir
hina ofsóttu hefir venjulegast ver-
ið sú að flýja land, en þeirri leið
fylgir sá hængur, að viðkomandi
verður að byrja nýtt líf og það frá
byrjun, skapa sér heimili og þjóð-
félagsiega stöðu á ný.
Breytingar iifnaðarhátta valda
hinu landflótta fólki oft miklum
erfiðleikum. Breytingarnar verða
þvi meiri, sem ílóttamennirnir
flýja lengra frá heimalandinu. Á
Vesturlöndum ríkir nú mikii þolin-
mæði gagnvart landfiótta fólki, og
hefir hún átt sitt þátt í því að gera
því breytingarnar bærilegar.
Það má segja, að á þessum vett-
vangi hafi virðingin fyrir einstakl-
ingnum unnið einn sinn stærsta
sigur.
Mesta þjóðfélagsvandamál eftir-
stríðsáranna hefir án efa verið —
og á sennilega eftir að verða enn
um hríð — flóttamennirnir frá hin-
um ýmsu ríkjum Austur-Evrópu.
Stærð og stefna flóttamannastraum
anna hefir vitanlega verið mismun-
andi og vakið misjafna eítirtekt.
Þannig hafa verið ritaðar heilar
bækur um flóttamannastrauminn
til Þýzkalands, en lítið frétzt af
þeim straumnum, er legið hefir til
nágrannalands vors, Svíþjóðar. Sú
staðreynd, að iítið hefir heyrzt
af flóttamönnum í Svíþjóð, bendir
til þess, að árekstrar hafi oíðið litl
ir milli flóttamanna og heima-
manna.
Nú þegar flóttamannastraumur
til Svíþjóðar er svo að segja stöðv-
aðir og flóttamennirnir hafa komið
sér fyrir í hinum nýju heimkynnum,
væri ekki úr vegi að athuga ofur-
lítið nánar þær lífsvenjubreytingar,
sem flóttamennirnir verða að til-
einka sér. Mestur hluti þeirra flótta
manna, sem flúið hefir til Sví-
þjóðar, er frá baltnesku löndunum,
og eru því erfiðleikar þeirra með
að lagast nýjum heimkynnum miklu
meiri en þeirra austur-þýzku borg
ara, sem flúið hafa til vesturs.
Þýzku flóttamennirnir tilheyra
sama þjóðflokki og tala sömu tungu
og þeir, sem þeir flýja til, en öðru
máli gegnir um hina. baltnesku. í
fyrsta lagi er tungumál þeirra allt
annað, scmuleiðis er þjóðerni þeirra
og menning gerólík því, sem gerist
í hinum nýju heimkynnum. Einnig
þessi staðreynd hefir mælt með
því að eríiðleikar baltnesku flótta-
maimanna yrðu meiri en raun hefir
borið “úitni.
Af hinum baltnesku flóttamönn-
um þekkjum við Eistlendinga eirma
bezt, bæði vegna þess að þeir eru
í meirihluta, og svo af því að þeir
hafa látið talsvert að sér kveða í
hinum nýju heimkynnum. Þær upp
lýsingar, sem við höfum um þá, t.ru
nákvæmar og skýrar, en sama er
ekki hægt að segja um hina flótta-
mannahópana.
Þrátt fyrir þá staðreynd, að 50
þúsund af þeim 70 þús. eistlenzkra
flóttamanna, sem komizt hafa brott
frá heimaJandinu, dvelja ekki í
Svíþjóð, heldur eru dreifðir yfir
þrjú meginlönd, aðallega Ameríku,
má segja, að aðalhópurinn (yfir 20
þús.) búi í Svíþjóð. Þetta kemur
til meðal annars af því, að sam-
band hefir verið milli landanna í
aldir, allt síðan fyrstu Sviarnir tóku
sér bólfestu á Eistlandi, og einnig
af því að Sviþjóð er fyrsti áfanga-
staðurinn fyrir Eistlendinga á leið
inni til frelsisins og sá seinasti á
leiðinni til baka.
Þegar áður en Rússar tóku Eist-
land i júní 1940, höfðu borizt áskor-
anir til Svíþjóðar frá hinum sænsku
mælandi hluta íbúanna þess efnis,
að Svíar aðstoðuðu þá við að flytj-
ast brott frá Eistlandi. Hjálpin
barst, þótt í fremur smáum stíl
væri, og álitið er að um 7200 manns
hafi þá flutzt til Svíþjóðar. Þetta
fólk hefir eðlilega notið góðs af
ýmis kcnar hjálparstarfsemi, og
mikill hluti þess er nú sænskir ríkis-
borgarar. Það eru þess vegna aðeins
þeir flóttamannanna, sem tala eist-
lenzku, sem' um verður rætt i grein-
inni.
Flóttamannastraumur frá hinu
hernumda landi hófst þegar sumar-
ið 1940, en á árinu 1943 var hann
orðinn það mikill, að sænsk yfir-
völd sáu að til vandræða horfði.
Flestir flúðu á opnum bátum yfir
Eystrasalt og var annað hvort bjarg
að úr sjávarháska af sænskum skip
um eða kornust á einn eða annan
hátt yfir af eigin rammleik. Venju
lega höfðu flóttamennirnir ekki
annað meðferðis en fötin, sem þeir
stóðu í, og svo ef til vill eitthvað
smádót, sem þeir gátu gripið með
sér við brottförina. Enda voru
mennirnir sjálfir vissulega dýr-
verið of rífleg í fjárveitingum
tU Flóabúsins.
Þ6 má segja, að Flóabúíð
drægist ekk> verulega inn í
deilur flokkanna fyrr en á
árunum 1933—35, þegar orr-
ustan stóð um setningu
mjólkurskipulagsíns og fram
kvæmd. Þá stóð deilan raun
verulega um framtíð Flóa-
búsíns og mjólkurframle'ðsl-
unnar austan f jalls. Þá var
því haldið fram af Sjálfstæð
ismönnum, að austanmjólk-
in væri gamalt samsull og
ætti að vera réttmúmi og
verðlægri en mjólkjn, sem
framleidd væri vestan heið-
ar. Til þess að knýja þessa
stefnu sína fram, beittu
Sjálfstæðismenn sér fyr*r
mjólkurverkfalli í Reykja-
vík. Þótt oft hafi Mbl. sví-
virt menn, heÞ'r það þó senni
lega aldrei svívirt ne!'na
menn meira en helztu for-
ustumenn Flóabúsins, Egil
Thorarensen og Sveinbjörn
Högnason, um þær mundir.
Ef „mjólkurverkfall!'ð“ hefði
heppnazt og mjólkurskipu-
lagið verið brotið á bak aft-
ur, myndi Flóabúið vera
annað og minna fyrirtæki
en það er í dag.
Þetta er vissulega saga, er
fikki má falla í gleymsku. Hún
getur jafnan verið sunnlenzk
um bændum leiðbeinmg þess,
hvar þeir e>ga að skipa sér
í pólitíska fyíkingu. Vissulega
væru sunnlenzkir bændur
meira en gleymnir, ef þeir
legðu trúnað á hina nýju sögu
ritun ihaldsins, er á sínum
tíma kallaði framleiðslu
þeirra gamalt samsull og
vildi láta hana vera ll. flokks
vöru á markaðinum,
mæíari farangur en eigur þeirra.
Þráit fyrir hina njlkln bættu við
a3 flýja til SvíþjcBar á tát ge; nura
íinnska skerjagarðinn, vor.u teir
talsvert margir, sem tók.u þessa 3ei3.
Á ktldum vetrum var líka hægt a5
fara þessa 3ei5 gangandi eða á sk.'ð
um.
Þegar flóttamennirnir komu t.il
Svíþjóðar, tók „Útlánanefnd ríkis-
ins“ þá f sínar hendur,. cg lánaði
þeim til að byrja með þær nauðsynj
ar, sem þá vanbagaöi mest um með
an rannsólrn ’stóð yfir á fortíð og
eiginleikum bvers einstaklings. í
flóttamannabúðunum fengu flótta-
mennirnir vasapeninga, og einnig
áttu þeir kost á því að sækja alls
konar námskeið cg skóla, en allt
þetta var gert í því augnamiði að
auðvelda þeim lífið í hinu nýja um
hverfi.
Það yrði allt of lanrt mál að telja
hér upp allt það, sem sænska ríkis-
stjórnin. hefir látið gera fyrir flótta
menn, og enn síður það, sem ýmsar
hjálparstofnanir hafa framkvæmt
í sama tilgangi. Það má segja, að
þegar undan eru skildir cpinberir
styrkir, njótj flcttamennirnir næst-
um sörou þjóðfélagslegu réttinda og
sænskir borgarar.
Ef viS stökhvvm nú fraro til dags-
ins í dag, og athugum eistlenzka
flóttamannahópinn, eins og hann
nú kemur fyrir, undrar það okkur
stórlega, hve Eistlendingar hafa ein
staka hæíileika til að samlagast
hinu nýja umbverfi, en varðveita
jafnframt. hin þjóðlegu og menning
arlegu sérkenni sín.
Rannsókn hefir leitt í Ijós, að
meiri hluti eistnesku flóttamann-
anna hefir náð sömu þ.ióðíélagslesu
stöðu, sem þeir höfðu í heimalandi
sínu. Dálítill hlut.i beirra hefir bætt
stöðu sína.. og mjög litill hluti, aðal
lega háskélaborgarar, hefir staðið í
stað eða jafnvel farið aítur á bak
þjóðíélagslera. Næstum allt þetta
fólk er áskriféndur að sænsku tíma
rit.i eða dagblaði, 'og samneyti þess
við Svía er mikið, þó náttúrlega
aðallega á vinnustöðvum. Mjög íá-
um flóttamannanna fellur illa við
hinar nýju aðstæður sinar, og að-
eins 14 prósent hafa snúið aítur
heim.
Eistlendingar í Svíþjnð hafa eig-
in barna- og menntaskóla, og hið
eistlenzka skólaráð sér lyrir nám-
skeiðum í eistnesku máli og sögu
á 27 st-öðum í landinu. í Stokkhólmi
er rekinn eistlenzkur bréfaskóli, og
þar er einnig aðsetur eistlensku
stofnunarinnar, sem í rauninni er
nokkurs konar útibú irá Tartu-há-
skólanum. Eistlenzkir vísindamenn
I taka virkan þátt í kennslu við ýmsa
| skóla Svíþjóðar c-g í eistlenzka vís-
[ jndamannafélaginu í Svíþjóð eru
! 110 meðlimir, en aftur á móti eru
J aðeins 30 meðlimir í hliðstæðu ié-
| lagi í Bandaríkjunum.
En ef til vi.ll eru það listirnar,
| sem balda nafni flóttamannanna.
' hvað hæst. En jalnveJ þótt ekki sé
| hægt- að búast við mcrgum aíburða-
j mönnum innan svo íámenns hóps,
{ er undravert hve Eistlendingunum
tekst að kynna og halda á loiti
menningu föðurlands síns gegn um
I listina, svo og að auka þekkingu
• manna cg virðingu fyrir Eistlandi
og eistlenzku þjóðinni. Listamenn-
irnir byggja á þeirri vinnu, sem
lögð var niður áður en óhamingjan
dundi yíir heimalandið, og má.
! segja, að steína þeirra haíi verið
j ein og hin sama allt frá árinu 1920
til dagsins í d3g. Margir munu kann
ast við rithöfunda eins og t. d.
Herman Talvik og Olev Mikiver, cg
tónlistarunnendur munu kinka
kolli, er þeir heyra neínda fimmtu
sinfóníu Eduards Tubins. Fjórir
stórir kcrar halda lífi í hinum
gömlu kcrsöngshefðum, og leik-
mannaleikhúsið, sem í. heimaland-
inu var mjög vinsælt og útbreitt,
er í íullum blóma og starfar af
krafti við að uppgötva ný lista-
mannsefni. Leikhúsið á mestan þátt
í hinni háu hlutfallstölu innan leik-
listarinnar, miðað við aðrar list-
greinar.
Jaf'Dvel Jsótt noálið og lesendahóp-
urinn geri miklar kröíur til skáldT
anna og rithöfundanna, ekki sizt
vegna þess að þeir verða að keppa
við hina sænsku starfsbræður sína,
liggja 178 verk eítir Eistlendingana
eftir 10 ára útlegð. Aí þeim eru
63 skáldsögur, 40 kvæðasöfn og' 2
stór leikrit. Þegar litið er yfir þess
ar tolur, má gjarnan hafa i huga,
að það eru eist.nesku tímaritin, sem
sjá um. fjárhagshlið útgáfunnar.
Fjögur dagblöð eru geíin út á eist-
nesku, cg kunni menn i'innsku, eiga
þeir auðvelt með að lesa þau. Ein-
staka sænsk fcloð birta eina síðu á
eisnesku daglega eða tvisvar í viku.
(Framhald á 6. siðu).
BCapprelðar á Vailarbökkum
Hinar árlegu kappreiðar
hestamannafélagsins Stíg-
anda vcru háðar á Vallarbökk
um sunnudaginn 17. júlí s. 1.
ÚrsUt urðu sem hér segir:
250 m. hlaup (fclahlaup):
1. verðlaun Mósokki 6 v. —
eigandi: Sigurpáll Árnason,
Lundi, 21,3 sek.
2. verðlaun Bliki 6 v. — eig-
andi: Sigurjcn Markússon,
Reykjahl., 21,5 sek.
3. Léttfeti 6 v. — eigandi:
Árni Pétursson, Hólum, 21,8
sek.
300 m. hlaup.
1. verðlaun Reykur 7 v. —
eigandi; Kjartan Björnsson,
Krithóli, 25,8 sek.
2. verðlaun Hcrður 7 v. —
eigandi: Benedikt Pétursson,
Vatnsskarði, 26,0 sek.
3. Glói 12 v. — eigandi Val-
týr Sigurðsson, Geirm.st. 26,1.
350 m. hlaup:
1. verðlaun: Scrli 11 v. —
eigandi Marinó Sigurðsson,
Álfgeirsstöðum, 27,8 sek.
2. verðlaun: Fengur 20 v. —
eigandi: Benedikt Pétursson,
Vatnsskarði, 27,9 sek.
3. verðlaun: Fiekkur 16 v. —
eigandi Þorv. Árnason 30,2.
Alis. voru reyndú 17 hestar
og eru þetta 11. kappreiðarn-
ar, sem Stígandi efnir fil.
Ástæðan til þess, að tími hest
anna varð ekki betri, er sú, að
völlurinn var mjög blautur cg
þungur eftir undangengnar
rigningar.
Þá fór fram góðbestakeppni
og dæmdu áhoríendur urn
hestana. Alls komu fram 19
gæðingar. Keppt var um silfur
bikar, er íélagið hefir gefið"
t1! að sæma með bezta hest-
inn. Er bikarinn farandgripur,
er vinnst ekki tU eignar. Auk
þess fá eigendur þeirra
þriggja hesta, er beztir voru
dæmdir skrautrituð heiðurs-
skjcl.
1. veröl. hlaut Blesi Árna
Guðmundssonar, Sauðárkr.
2. verðl. hlaut Snarfari Jósa-
fats Feiixscnar, Húsey.
3. verðl. hlaut Tvistur Sigur-
páls Árnasonar, Liundi.
Um kvöldið var stiginn dans
í bragga, sem félagið á þarna
á bökkunum. Miki'ð fjölmenni
var á- samkomunni. GÓ,