Tíminn - 22.10.1955, Blaðsíða 4

4,
TÍMINN, laugardaginn 23. cktóber 1955.
240. blað.
S/ctí/í Þorsteinsson, skólastjóri:
Alþýðuskólinn á Hvítárbakka
Héraðsskóli Borgfirðinga fimmtíuára
í haust eru liðin fimmtíu
ár siðan Hvítárbakkaskólinn
var stofnaður. Með veturnótt
um 1905 gengu fyrstu nem-
endurnir í hlað. Á Hvítár-
bakka starfaði skólinn óslitið
til 1931, en þá hafði hann
vistaskipti og var fluttur að
Reykholti. Húsakynni á Hvít
árbakka voru ekki lengur í
samræmi við kröfur tímans.
Jarðhitinn og sögufrægð
Reykholts drógu til sjn
menntastofnun héraðsins. Ég
hygg, að Hvítbekkingar minn
ist jafnan skólans á Hvítár-
bakka, þegar þeir heyra Reyk
holtsskóla getið. Almenningi
mun þó ekki jafnljóst, að Hvít
árbakkaskólinn og Reykholts
skólinn eru sama stofnunin,
sem aðeins hefir skipt um
nafn og heimkynni.
Sigurður Þórólfsson, stofn-
andi Hvítárbakkaskólans, var
fæddur í Holti á Barðaströnd
11. júll 1869. Snemma hneigð
ist hugur hans til bókar og
þótti það auðnuleysis- og ó-
gæfumerki. En hrakspár
dugðu engar. Móðh hans átti
kistu fulla af bókum, sem var
föðurarfur hennar. Bækur
þessar fjölluðu um forn fræði
og í þeim las drengurinn
hverja stund, er hann gat.
Kistan var helgidómur hans
og Mímis-brunnur. Fyrstu
stafina dró hann með brodd
staf á svell. Síðar fékk hann
forskrift hjá einum frænda
sinna. Nokkra tilsögn fékk
hann í reikningi fyrir ferm-
ingu. Fimmtán ára fór Sig-
urður til Björns Péturssonar
á Hlaðseyri við Patreksfjörð
og var þar í tvö ár. Þar fékk
hann mikinn tíma til sjálfs-
náms og aðgang að góðu og
miklu bókasafni. Veturinn
1888 fékk hann nokkra til-
sögn í dönsku, reikningi og
réttritun hjá Einari Magnús-
syni, veitingamanni á Vatn-
eyri. Hinn framgjarni og
fróðleiksþyrsti unglingur lét
sér þetta ekki nægja. Hugur
hans stefndi ákveðið til reglu
legs skólanáms. Vorið 1890
fór Sigurður að Ólafsdal og
útskrifaðist úr bændaskólan-
um þar vorið 1892. Næsta
haust innritaðist hann i Flens
borgarskólann og tók þar
gagnfræða- og kennarapróf
vorið 1893. Dvöl Sigurðar í
þesiium tveimur skólum og
kynní hans af forstöðumönn
um þeirra, sem báðir voru
þjóðkunnir menningarfröm-
uðir, varð til þess, að hann
ákvað að verja kröftum sín-
um í þágu alþýðufræðslu og
bættra búskaparhátta. Þess
var líka full þörf. Á þeim svið
um voru aðkallandi verkefni
fyrir dugandi, kjarkmikla og
bjartsýna menn.
Árið 1901 fór Sigurður til
Danmerkur til þess að kynna
sér alþýðufræðslu og búskap
Dana. Fékk hann til þess
styrk frá Búnaðarfélagi ís-
lands og kennslumálaráðu-
neyti Danmerkur. Sigurður
dvaldi um skeið á Ladelund-
búnaðarháskóla og veturinn
1901—’02 var hann á Askov
Höjskole. Á Askov varð Sig-
urður fyrir sterkum áhrifum
frá lýðháskólahreyfingunni.
Þá mun hann hafa ákveðið
að stcfna skóla hér heima í
anda Grundtvigs og Christen
Kold.
■ Þegar Sigurður kom heim,
liélt hann skóla I Reykjavik
með lýðháskólafyrirkomulagi
og í Búðardal veturna 1903—
05. Hvítárbakkaskólann stofn
aði hann eins og áður er sagt
haustið 1905. Ári síðar stofn-
aði séra Sigtryggur Guðlaugs-
son Núpsskólann. Áður hafði
Guðmur.dur Hjaltason gert
tiJraun til þess að stofna lýð
háskóia.
Stofnun Hvítárbakkaskól-
ans var merkilegt brautryðj-
andastarf. Sú þraut hefði
aldrei verið leyst, ef ekki
hefði verið að verki maður
nýs tíma. Framkvæmdasam-
ur hugsjónamaður, gæddur
heitri trú á ’and og þjóð, gildi
góðs uppeidis og þroskahæfni;
ísler.zkrar æsku. Það var ekki
á færi neins meðalmanns að
stofna og starfrækja skóla í
sveit á þeim tíma. Fyrstu ár-
in á Hvítárbakka voru erfið.
Það blés oft kalt um braut-
ryðjandann og leiðsögumann
inn. Marga örðugleika þurfti
að yfirstíga. Efnahagurinn
var smár og margur trúði því
enn, að bókvitið yrði ekki í
askana látið. *
Fyrstu störfin á .Hvítár-
bakka voru þau að byggja og
gera húsakynni hæf til skóla
halds og kennslustarfa. En
þrcngt var um skólastjórann
og konu hans, frú Ásdísi Þor-
grímsdóttur, fyrstu árin. Hús
freyjan átti sinn þátt í braut
ryðjandastarfinu. Hún mót-
aði virðulegan svip hins fjöl
menna heimilis og veitti því
hlýju cg umönnun. Við hlið
manns síns átti hún merkan
þátt í uppeldisstarfinu sem
húsfreyja á stóru heimiti. En
þáttur húsfreyjunnar virðist
stundum gleymast í okkar
þjóðfélagi, einkum af hálfu
þess opinbera. Á Hvítárbakka
var hið ialaða orð meginþátt
urinn í fræðsluháttum skól-
ans, eins og í dönsku lýðhá-
skólunum. Skólastjórinn
kenndi fyrst og fremst í fyr-
irlestrum og samtölum og
nant sú kennsluaðferð sín sér
staklega vel í sögulegum fræð
um og þjóðfélagsfræði, en
það voru helztu kennslugrein
ar skólastj órans.
Fyrsta veturinn voru 14
nemer.dur í skólanum. Flestir
voru nementíur 44 meðan Sig
urður var skólastjóri. Sóttu
oftast fieiri um víst en skól-
inn rúmaði. Fjölmennastur
var skóiinn á Hvítárbakka síð
ustu árin, þegar Lúðvíg Guð-
Sigurður Þórólfsson
fyrsti skólastjór* Hvítárbakka
skóla.
mundsson var skólastjóri þar.
Þá voru nemendur flestir 55.
Skólinn var því vaxandi stofn
un allt frá byrjun.
Ég þekkti Sigurð Þórólfs-
son ekki persónulega, en ég
veit af ummælum nemenda
hans, að hann var skólamað-
ur með ágætum. Hitt er mála
sannast, að hann hlaut aldrei
í lifanda lífi þá viðurkenn-
ingu, sem honum bar. En það
er oft hlutskipti hinna beztu
manna. Þeirra, sem eiga hug
sjónir og dirfsku til þess að
brjóta ísa og kanna nýjar
brautir, en hirða ekki um að
þræða troðnar slóðir vanans.
Héraðsskólarnir okkar eru
nú mótaðir í fastara fræðslu
form en Hvítárbakkaskólinn
var. Það hefir sjálfsagt sína
kosti, einnig sína galla. Marg
ir skólamenn eru nú þess
hvetjandi, að horfið verði að
nokkru til frjálsari fræðslu-
hátta, með þau sjónarmið að
leiðarljósi, sem voru ráðandi
í skólastarfi Sigurðar Þórólfs
sonar. Flestir munu þó líta
svo á, að breyttir tímar krefj
ist nýrra skólahátta og skóla
forms. En varla er nokkur
vafi á því, að það væri til
bóta, ef andi lýðskólastefn-
unnar væri ríkari í skólum
landsins en nú er.
Sigurður Þórólfsson las og
ritaði mikið þrátt fyrir
kennslustörf og skólaannir.
Árin 1909—10 gaf hann út
Minningar feðra vorra —
sögu íslands í tveim bindum.
I Hún var samin upp úr fyrir-
lestrum við Hvítárbakkaskól
ann. Á þeim tíma var engin
hæfileg kennslubók til í
þeirri grein — aðeins þættir
og ágrip. Hér var því þarft
verk af hendi leyst. Önnur
helztu rit Sigurðar voru: Al-
þýðleg veðurfræði, Á öðrum
hnöttum, Jafnaðarstefnan
og Dulmætti og dultrú. Fyrsta
bók hans var Frumatriöi jarð
ræktarfræðinnar handa bænd
um og búmannsefnum. Hann
var ritstjóri búnaðarblaðsins
Plógs 1899—1907. Áður starf
aði hann við blöðin ísafold
og Dagskrá og eftir 1920 við
Morgunblaðið. Skrifaði hann
g-einar um ýmis efni í þau
blöð.
Sigurður seldi Hvítárbakka
skólann og lét af skólastjóra
störfum árið 1920 vegna van
heilsu. Sigurður Þórólfsson
mun jafnan skipa virðulegt
rúm í sögu þjóðarinnar. Hann
var ræktunarmaður í víð-
ustu merkingu.
Skólastjórar við Hvítár-
bakkaskólann á eftir Sigurði
Þórólfssyni voru þeir séra
Eiríkur Albertsson á Hesti
(1920—23), Gústaf A. Sveins
son (1923—27) og Lúövíg
Guðmundsson (1927—31).
Ég dvaldi einn vetur í skól-
anum í skólastjóratíð Gústafs
A. Sveinssonar. Minnist ég
þeirra ágætu hjóna, frú Olgu
Jónsdóttur og Gústafs, með
hlýju cg þökk. Skólastjórinn
var snjall kennari, stjórnsam
ur og vinsæll. Honum var sér
staklega lagið að telja kjark
í þá nemendur, sem voru
haldnir minnimáttarkennd
og kvíða. Einnig minnist ég
frá þeim tíma hins prúða og
ágæta kennara Guðjóns Ei-
rikssonar. Séra Eiríki Alberts
syni kynntist ég er hann var
prófdómari við skólann. Þótti
okkur nemendum gott að
ræða við hinn snjalla klerk,
þegar hlé var á prófönnum.
Aðalkynni mín af Hvítár-
bakkaskólanum eru frá þeim
árum, er Lúðvíg Guðmunds-
son var skólástjóri þar. Hans
handleiðslu naut ég í hálfan
annan vetur. Seinni veturinn
var ég nemandi í framhalds-
deild.
Síðustu ár skólans á Hvít-
árbakka vaknaði sterk hreyf
ing meðal ungmennafélaga í
Borgarfir^i um að flytja skól
ann að Reykholti. Hreyfing
bessi varð að ákveðinni bar-
áttu á bændanámskeiði, sem
haldið var á Hvanneyri í fe-
brúar 1928. Fyrir hönd ung-
mennaíélaganna störfuðu að
allega að skólamálinu þeir
Vigfús Guðmundsson, Friðrik
Þorvaldsson og síðast en ekki
sízt Lúiðvíg Guðmundsson
skólastjóri. Lúðvíg vann fyrir
máhð af .sínum alkunna dugn
aði og þekkingu á skólamál-
”m. Án atbeina hans osr harð
fylgis hefði ekki komizt slíkur
skriður á málið, sem raun
bar vitni.
Ungmennasamband Borg-
arfiarðar gaf mikla fjárupp
hæð til skólabyggingarinnar.
Skólabyggingin í Reykholti
er þ-'.n að verulegu leyti árang
ur af starfi ungmennafélag-
anna. Hið sama má einnig
segja um alla héraðsskólana.
Haustið 1931 var Reykholts
skóli fullbyggður og skóla-
Hvítárbakkaskól'.
starf hófst í hinum nýju húsa
kynnum. Það vakti undrun
margra, sem til þekktu og
létu sér annt um skólann, að
Lúðvíg Guðmundsson skyldi
ekki verða skólastjóri áfram
og flytjast með stofnuninni
að Reykholti. Hvítárbakka-
skðlinn var honum sérstak-
lega kær og mig grunar, að
í þágu hans hefði hann gjarn
an viljað verja ævi sinni allri.
Lúðvíg hafði getið sér ágæt-
an orðstír sem skólastjóri á
Hvítárbakka og átti auk þess
snaran þátt í því, að skóla-
stofnunin var flutt að Reyk-
holti. Hann var búmn að
sýna það, aö hann hafði
mikla hæfileika sem skóla-
stjóri og leiðsögumaður æsku
fólks. Hann hefir sannað það
siðan með störfum sínum, að
hann er einhver hugkvæm-
asti cg djarfasti skólamaður
þjóðarinnar. Með stofnun og
starfrækslu Handíðaskólans
hefir hann unnið merkilegt
brautryðjandastarf í íslenzk
um skólamálum. Ef ég man
rétt, þá var það einhvern
tíma haft í flimtingum, að
Lúðvíg hafi dottið i hug að
fara með nemendur sína í
námsför til útlanda, en nú
þykir slíkt vel hæfa.
Hér er ekki rúm til þess að
rifja upp minningar frá Hvít
árbakka. En vel man ég kenn
ara mína Kristinn E. Andrés
son og Ólaf Þ. Kristjánsson.
Þeir voru báðir snjallir kenn
arar og góðir félagar. Kona
Lúðvígs skólastjóra, frú Sig-
ríður Hallgrimsdóttir, kenndl
söng í skólanum. Mér eru
söngtímarnir sérstaklega
minnisstæðir og sú hrifning,
sem kennaranum tókst að
vekja með nemendum sínum.
Ávörp og hvatningarorð Lúð
’vígs Guðmundssonar man ég
vel og koma mér þau oft í
hug í kennslustarfi mínu.
Persónulega á ég honum mik
ið að þakka, en það verður
ekki rætt hér.
Skólanemendur koma nú
ekki lengur að Hvítárbakka,
þegar haustar að. Nú er þar
myndarlegt bóndasetur. Þar
ráða ríkjum fyrirmyndar-
hjónin frú Ragnheiður Magn
úsdóttir og Guðmundur Jóns
son, en þau voru komin að
Hvítárbakka síðustu starfsár
skólans þar. Þau eru því mjög
tengd minningunni um skól-
ann. Nemendur voru jafnan
velkomnir á heimili þeirra.
Fimm tugir ára eru nú liðn
ir síðan lýðháskólinn á Hvít-
árbakka var stofnaður. Kröf
ur tímans fluttu hanh að
Reykholti. Þar starfar hann
nú sem héraösskóli, SVO' sem
lög mæla fyrir. Þar njóta
nemendur nú hlýju úr íðrum
jarðar og vermast við mínn-
inguna um mesta ritsnilling
íslendinga. -o-'er
Eskifirði, október 1955.
(Þúsundir vita j
| að gæfa fylgir hrlngunum
I frá SIGURÞÓR.
L—-.■■■■■■—...........