Tíminn - 19.11.1955, Qupperneq 5

264.blað.
TÍMINN, laugardaginn 19. nóvcmber 1955,
8
Luutfttrd. 19. nái'.
Að afloknum Genfarfundinum
Eftir Benjamin E. West
Félagshyggja
— framtak
„Nú fækkar þeim ó'ðum,
s'em fremsWr stóðu“ os reistu
í' upphafi merki samvinnu-
hreyfingarinnar á íslandi.
Staðgóð söguþekking er
nauðsynlegur tengiliður milli
nútíðar og fortíðar. Og sag-
a.n um baráttu þeirra, er
störfuðu í fyrstu kaupfélög-
unum, og um viðbrögð kaup-
manna, sagan um verzlunar-
hætti þess tíma, á brýnt er-
indi til manna enn í dag.
Það hlýtur að verða veiga-
mikill þáttur í fiölþættri
starfsemi fræðsludeildar
heiidarsamtakanna, S. í. S.,
að halda þeim fróðieik til
hagá fyrir seinni tímann.
Porstjóri Sambands ísl. sam
vinnufélaga, Erlendur Einars
son, flutti yfirgripsmiki'ð er-
indi um samvinnumál á fjöl-
mennum fundi Framsóknar-
félaganna í Tjarnarkaffi á
miðyikudagskvöldið.
Miírir þörf er að kynna sam
vinnuhreyfinguna í höfuð-
staðnum, því þar á hún minni
ítök en víðast hvar annars
staðar á landinu, en verkefni
hvergi fleiri né stærri sem
vænta má.
- Samvinnufélögin eru hags-
munasamtök fólksins sjálfs,
hinna mörgu og smáu. íhlut
unarréttur hvers einstakl-
ings er óháður fjárráðum
hans. Tala skippunda eða
kjötkrofa hefir engin áhrif.
Hver félagsmaður fer með
eitt atkvæði og aðeins eitt.
Þetta er lúð mikilvægasta
grundvallaratriði og verð-
skuldar fyllstu athygli, ekki
sízt á þeim tímum þegar
margt er falt fyrir fé.
Samvinnufélögin islenzku
telja meðlimi sína í tugum
þúisunda og eru fvrir löngu
orðinn sterkur aðtli í við-
skipta- og atvinnuiífi lands-
manna.
Kaupfélögin sættu mikilli
andstqðu í upphafi. Kaup-
menn þess tíma voru fram-
sýnir menn, óttuðust sam-
keppni félaganna þegar fram
líðu stundir og huguðust
kyu-kja. þennan hættulega
keppinaut í járngreip efna-
hagslegra yfirburða þegar í
byrj un. Margra bragða var
leitað og sumra ljótra. Eitt
hið algengasta var þó aö
hræða með smæð kaupfélag-
anna. Litlar og févana verzl-
anir gætu aldrei náð slíkum
árangri til hagsbóta f.yrir við
skiptamenn sína sem hin
gömlu og ,-grónu fyrirtæki
kaupmanna. En ekkert dugði.
Hægt, og örugglega heíir sam
vinnuhreyflngin eflzt til mik
íls þroska og stórra átaka.
Andspyrnan heldur áfram
og reynt er að „hyerfa höm-
um og hafa á sér ginnandi
mvnd“ í samræmi vig breytt
viðhorf. En broslegt er að nú
skuli stærð samtakanna vera
orðin helzta Grýlan í stað
smæðar þeirra fyrrum.
Hvort tveggja er jafn
fjarri lagi. Lítil félög geta
geft stórmikið gagn. En hitt
má hverjum manni vera ljóst
að stórt verzlunarfyrirtæki
og fjárhagslega öflugt hefir
að öðru jöfnu fleiri tækifæri
og meiri möguleika til að siá
farborða sér og sínum við-
Genf, 16. nóv. — Eins og
margir áfengir drykkir vhðist
andinn frá Genf hvorki hafa
fullnægt þeim vonum, sem
menn tengdu við hann eða
áhrifa hans gætt lengi. Á
minna en fjórum mánuðum
frá þeim degi, er menn fundu
fyrst bragð þessarar vonvekj
andi veigar og eftir stutta en
því miður heldur hraknings-
mikla ferð í kringum samn-
ingaborðið, virðist hún hafa
tekið í sig biturt og óhress-
andi bragð. Nú hefir hún að
mestu gufað upp og það litla,
sem eftír er, mun varla freista
hins vandláta bragðsmekks
þeirra, sem með alþjóðastjórn
mál fara-
Enda þótt þetta hljóti að
teljast sár vonbrigði, hefir það
þó ekki, að því er virðist, með
öllu slökkt vonir utanríkisráð
herra Frakka, Breta og Banda
ríkjamanna um að síðar meir
megi takast að skapa þann
anda í alþjóöamálum, sem
reynast muni haldbetri og
öflugri. Þeh virðast augsjáan
lega vera þeúrar skoðunar, að
sú von muni rætast, er Sovét
ríkin sjálf hafa um síðir séð,
að bætt ástand í alþjóðamál-
um er þeim til eins mikilla
hagsbóta og vesturveldunum
og er.gu síður.
Hm sameiginlega yfirlýsmg
þeirra Pinay, Dulles og Mac-
Millans um öryggi Þýzkalands
og Evrópu virðist bera þetta
með sér. Þessi yfirlýsing for-
dæmir í raun réttri þá af-
stöðu Sovétstjórnarinnar að
vUja ekki taka til yfirvegunar
tillögur, er miöa að því að sam
eina Þýzkaland á grundvelli
frjálsra kosninga í landinu
öllu og starfhæfu öryggiskerfi
fyrir Evrópu.
í lok yfirlýsmgarinnar seg
ir m. a.:
„Utanríkisráðherrarnir þrír
eru þeirrar skoðunar, að
stjórn Sovétríkj. muni um
síðir viðurkenna, að það þjóni
hennar eighi hagsmunum að
bundinn sé endir á hina rang
látu skiptingu Þýzkalands.
Þeir eru þeirrar skoðunar, að
stjórn Sovétríkjanna muni
einnig viðurkenna, að svo
lengi sem hún neitar þýzku
þjóðinni um sameiningu lands
síns og elur þannig á skiptum
Evrópu í heild, getur ekki ver
ið um neitt varanlegt öryggi
að ræða í Évröpu eða í heim-
inum“.
Það er rökrétt framhald af
þessu, að á sama hátt og sam
eining Þýzkalands muni
þjóna hagsmunum Rússlands
og þannig þurrka burt megin
orsök hinnar miklu spennu í
heiminum, þá muni það e'nn
ig verða Sovétríkjunum til
hagsmunabóta • að taka upp
samvinnu við vesturveldin um
lausn á afvopnunarvandamál
inu og auka samskipti austurs
og vesturs á sviði verzlunar,
fréttaflutnings og ferðalaga.
Á fundi æðstu manna stór-
veldanna í júlímánuði s. 1. leit
um skeið út fyrir að leiðtogarn
ir frá Moskvu myndu reiðu-
búnir að viðurkenna þessar
mikilvægu staðreyndir alþjóð
legra samskipta. Búlganin for
sætisráðherra gaf það ótvi-
rætt th kynna að Sovétríkin
væru reiðubúin að ganga tú
samninga af fullri alvöru og
einlægni, og þá ekkj aöeins
um Þýzkaland heldur og um
afvopnunarmálin og þróun
aukmnar verzlunar og sam-
skipta milli austurs og vest-
urs.
Þetta virttst lofa nokkrum
árangri, en hann reyndist því
miður æði skammlífur. Hin
algerlega ne'kvæða afstaða
Molotoffs á fundi utanríkisráö
herranna hefir raunverulega
flutt klukkuna aftur á bak
svo mánuðum skiptir.
Neitun hins rússneska utan
ríkisráðherra á að fallast á
frjálsar kosningar í Þýzka-
landi, árás hans á áætlun
Eisenhowers forseta um ljós-
myndun og eftirlit meö her-
stöðvum úr lofti sem upphaf
að víðtækari afvopnunaráætl
un og loks sú ótvíræða yfirlýs
ing hans um að járntjaldinu
yrði ekki lyft — allt hefir
þetta haft lamandi áhrif á
andann í alþjóðamálum og
stórminnkað möguleikana á
því að austur og vestur geti
komið sér saman um að
tryggja öryggi Evrópu.
Hin stuttorða yfirlýsing,
sem gefin var út í dag að fund
inum loknum sýnir betur en
nokkuð annað, að árangur af
ráðstefnunni var raunveru-
lega enginn- Það eina, sem
yfirlýsing þeksi ber með sér, er,
að utanríkisráðherrarnir fjór
ir hafi komið saman til fund-
ar, skipzt á skoðunum og síð
an ákveðið að slíta fundi.
Þetta er árangur þriggja vikna
samræðna.
Yfirlýsingin segir, að ráð-
herrarnir muni nú skýra yfir
boðurum sínum frá árangri,
eða árangursleysi fundarins.
Þar er ekki tekið neitt fram
um hvenær næsti fundur
þeirra skuli haldinn. Það voru
æðstu menn stórveldanna,
sem ákváðu í júlímánuði s. 1.,
að þessi fundur, sem nú er
lokið, skyldi haldinn og ráð-
herrarnir hafa því komið sér
saman um að þeir skyldu þá
einnig ákveða hvenær þeú*
ættu að hittast aftur. Vonandi
verður næsti fundur þeirra
árangursrikari en þessi.
YHrlýsinu Eisenhowers forseta:
„Réttlátur friður skal ríkja
fyrir botni Miðjarðarhafs”
Eisenhower Bandaríkjaforseti hefir nýlega gefið út yfir-
lýsíngu þess efnis, að Bandaríkjamenn væru „mjög áhyggju
fullir“ út af erjum þezm, sem verið hafa milli Egyptalands
og ísraels og ítrekaði hann fyrri stefnuyfirlýsingar Banda-
ríkjanna, „sem miða að því að efla hagsmuni og öryggz í-
búanna í þessum löndum“.
Eisenhwer segir m. a. í yfir-
lýsingu sinni; „Allir Banda-
ríkjamenn hafa fylgst af
miklum áhuga með þróun
málanna i löndum við botn
Miðjarðarhafs. Ófriður sá, er
nýlega hefir átt sér stað
þeirra í milli, hefir aukið
miög spennuna í heiminum.
Þessir atburðir hafa tafið fyr
ir viðleitni okkar til þess aö
koma á friði í heiminum. Ör-
yggisleysi á einhveriu svæöi
hlýtur að hafa áhrif á ástand
ið' í heiminum í heild.“
Lýsir sfuðningi við S. þ.
„Þeir atburðir, sem nýlega
hafa átt sér stað, hafa gert
það enn nauösynlegra, áð
komist verði að einhverju
samkomulagi. Bandaríkin
munu halda áfram að leggja
sitt af mörkum, og styðja
dyggilega S. þ., sem nú hafa
átt miklan þátt í því að koma
á fri'ði á þessu svæði. Eg vona
að þjóðir heimsms muni
styðja þessar tilraunir og
stuðla þannig á þýðingarmik
skiptamönnum en lítið og fá-
tækt.
íslenzkir samvinnumenn
hafa á hálfri öld reist það
hús, er lengi mun standa. En
hús þurfa viðhald þótt vönd
uð séu í upphafi.
Samvinnuhreyfingin er ná
tengd lýðræðisskipulaginu og
þrífst bezt í skjóli þess. Mann
réttindí lýðræðisríkja eru til
orðin fyrir baráttu kynslóða,
en þeim verður hætt, þar sem
inn hátt að því að koma á
friði í öllum heiminum."
Hoover gegnir störíum
Dulles.
Þessi yfirlýsing forsetans
var gefin út eftir viðræður
hans við Herbert Hoover, fyrr
verandi forseta, sem hefir
gegnt starfi utanríkisráð-
herra. Hoover las yfirlýsing-
una fyrir blaðamönnum og
sagði, að Dulles og forsetinn
hefðu margsinnis skipzt á
skeytum og símtölum var'ð-
andi yíirlýsmguna.
þegnskap brestur.
Bygging samvinnumanna á
íslandi, er reist var af mikilli ..
félagslund og manndómi.j stjórnar. Öll stjórn félagsins
Aðalfundur mál-
fundafélags
jafnaðarmanna
Aðalfundur Málfundafélags
jafnaðarmanna var haldmn
14. þ. m. Fóru þar fram venju
leg aðalfundarstörf. Á fund-
inum var einróma samþykkt
tillaga um nauðsyn þess að
unnið sé að myndun vinstri
hún getur gengið úr sér og
rýrna'ð að verðgildi. Viðhald
hennar og fegrun er fólgið í
því, að eigendurnir, tugþús-
undir starfandi fólks við sjó
og í sveit, rækti með sér þann
félagsanda, er sveit yfir vötn
nnum í árdaga þessa félags-
skapar.
var endurkJörin, en hana
skipa: Alfreð Gíslason, lækn
ir, formaður og meðstjórnend
ur þeir Arngrímur Kristjáns-
son, Friðfinnur Ólafsson dr.
Gunnlangur Þórðarson, Krist
|án Gislason, Magnús Bjarna
son og Sigurður Sigmunds-
son.
Eflum Hjalta-
línssjóð!
Ávarjj frá gömlum
MöSSruvellmgnm
í tilefni af 75 ára afmæU
Möðruvallaskólans 1. okt. s. 1.
var Menntaskólinn á Akur-
eyri settur að Möðruvöllum í
Hörgárdal laugardaginn 15.
október s. 1. með virðulegri
athöfn að viöstöddu fjöl-
menni.
Þórarinn Björnsson skóla-
meistari Menntaskólans á Ak
ureyN hafði sérstaklega boð-
ið öllum núlifandi nemend-
um Möðruvallaskólans aö
sækja þessa afmæUshátíð, en
aðeins 16 voru þar mættir.
Höfðu þeir þann sama dag
íund með sér og komu sér
þar saman um að beita sér
fyrir eflingu Minningarsj óðs
J. A. Hjaltalíns skólastjóra,
sem stofnaður var fyrir
nokkrum árum af gömlum
nemendum hans og vinum,
en markmið sjóðsins er að
styrkja efnhega nemendur
Menntaskólans á Akureyri,
og þá einkum þá nemendur,
er sköruðu fram úr. í þeim
námsgreinum, er Hjaltalín
sérstaklega kenndi: íslenzku
og ensku. Var nefnd kosin til
að hafa forgöngu um mál
þetta, og hefir hún þegar snú
ið sér bréflega til allra núi-
lifandi Möðruvellinga, er
henni var kunnugt um.
Þar sem nefndin veit, að
Hjaltalín skólastjóri og
Menntaskólinn á Akureyri
eiga unnendur og aðdáendur
um allt land, en riópur gömlu
Möðruvellinganna of fálið-
aður crðinn tU þess að unnt
sé að búast við nægilegu fram
iagi frá honum, svo að sjóð-
urinn verði starfhæfur, vill
nefndin hér með skora á yð-
ur öll, og þá einkum eldri
nemendur Menntaskólans á
Akureyri, að leggja þessu
máli lið.
Tökum því saman höndum
og heiðrum minningu Hjalta-
líns sál., hins merka skóla-
stjóra og styrkjum jafnframt
efnilega nemendur Mennta-
skólans á Akureyri með því
að efla áðurnefndan sjóð, svo
að hann verð'i fær um að
gegna hlutverki sínu sem
fyrst.
Gnðmundur Pétursson út-
gerðarma'ður, Akureyri, gjald
keri framkvæmdanefndar,
eða Þórarinu Björnsson, skóla
meistari, Akureyri, veita gjöf
um t'l sjóðsins viðtöku og
koma þeim tú skila, ásamt
lista yfir nöfn gefenda og
íramlög þeirra.
í framkvæmdanefndinni:
Páll Skúlason, Akureyri,
Guðmundur Pétursson,
Akureyri,
Björn Jónsson, Akureyri.
Listamöimnm
fagnað á Dalvík
Frá fréttaritara Tímans
á Dalvík.
Listamannahópur Ríkisúit-
varpsins, sem er á ferð um
Norðurland, skemmti á Dal-
vík í fyrrakvöld við mikla
hrifningu áheyrenda og þótti
Dalvíkingum og Svarfdæling-
um það góðir gestir. Valdimar
Óskarsson þakkaði gestunum
komuna og góða skemmtun
en Guðmundur Jónsson þakk
aði móttökur. í gær fór flokk
urinn á báti til Ólafsfjarðar
og skemmti þar í gærkvöldi.