Tíminn - 08.09.1956, Side 7

TÍMINN, laugardaginn 8. september 1956.
7
Bjarni M. Gíslason rithöf-' Bjarni M. Gíslason:
undur,, sem er búsettur í
Danmörku, hefir nýlega lok-
iS þriggja mánaSa ferSalagt
um Nsreg og Finnland, sem
tn. a. var farin í þeim til-
gangi aS flytja fyrirlestra um
ísiand og þáft þess í norrærtu
1
HVAR
ÍSLAND?
... . ingar á landi og þjóð, er að hafa
samstarfi. Bjarni flutti viSa: eitthvað af gildi heima fyrir að
fyrirlestra, sem vöktu at-
hygli, eins og sjá má á því,
að flest aðalblöSin í þessum
tveimur löndum birtu viSföl
vio hann.
i fyriríestrum sínum ræddi
Bjarni nokkuð um handrita-
máiiS, en hann hefir um
skeið verið ótrauðasti tals-
maður íslands á þeim vett-
vangi. Þessi málflutningur
Bjarna á drjúgan þátt í því,
að málstaður íslands í hand-
ritamálinu eignast stöðugt
nýja stuðningsmenn í Dan-
mörku. Bjarni á skilda þökk
þjóðar sinnar fyrir hinn
mikla áhuga og framtak, er
hann hefir sýnt í handrita-
málinu.
Grein þá, sem hér fylgir
með og Bjarni hefir nýlega
sent Tímanum, er rituð rétt
eftir að hann lauk áður-
nefndu ferðalagi.
UNGMENNAFÉLÖG Norður-
landa eru sprottin af þjóðernisbar-
áttu þeirra, þess konar þjóðernis-
kennd, sem er grundvöllur lýðræð'-
isins. Voru þau drjúgur giftuauki
öllum þjóðunum í senn, og alls
staðar eggjuðu þau til hins sama,
þróttmeiri athafna í þjónustu anda
og efnis, Og víða fór svo, að unga
fólkið tók sér á hendur forustuna
um málefni, sem eldri kynslóðin
áöur hafði haft með höndum en
ekki hrundið i framkvæmd, lyfti!
þeim til vaxandi gengis hins þjóð-;
félagslega athafnasviðs, eða leysti
þau á áður óþekktum grundvelli j
í sterkum félagslegum samtökum. |
Ég hef ennþá eklci átt því láni I
að fagna að kynnast nokkuð að
ráði íslenzkum æskulýðssamtökum.
Aftur á móti hef ég alloft gist þess
konar féjög meðal frændþjóðanna
okkar, einkum í Danmörku. Að
sjálfsögðu fer starfsemi þeirra eft
ir ýmsum og stundum ólíkum far-
vegum, en í stórum dráttum sam-
einast æskulýðsfélög Norðurlanda
öll í einni cJfu, sem hvarvetna ber
með sér frjómagn og gró'öur til
sams konar hugsjóna. Einkenni
þeirra er fyrst og fremst átthaga-
t.ryggð. Þau hafa beint eða óbeint
stuðlað að því að aridæfa gegn
pjóðarrembingi og treysta bönd
ættjarðarástarinnar án kala íil
nokkurrar þjóðar.
bjóða öðrum.
Táp og fjör Norðmanna á sér
mikinn keppinaut þar sem finnsku
þjóðina er fyrir að hitta, enda
eiga báðir ágæta íþróttamenn.
Slíkt er þó ekkert aðalatriði, en
ef athugað er í hverju ágæti þeirra
sem íþróttamanna er fólgið, sýnir
það að báðar þjóðirnar leggja
rækt víð áreynslu^ undir berum
himni. Þessi þjálfun hefir gert
þá hæfa í alls konar ííðarfari, og
á ég þar ekki aðeins við ytri
storma heldur og þau hret, sem
reyna á sálarþrekið.
ÓVÍÐA HEFIR æskan verið
kvödd til stærri átaka en í Finn-
landi, og þegar litið er á lífsbar-
áttu hennar síðustu árin, virðist
það koma kraftaverki næst, að
manndómur hennar hafi ekki bogn ;
að í sviptibyljum hildarleiksins. í málum. Það er crfitt að benda á
síðustu heimsstyrjöld féllu um 77 þjóðfclag, sem er sterkara saman-
þúsundir ungra manna, og eftir rekið á grundvelli jafnréttis og
verið rætt með það fyrir augum
að vekja upp gamla þjóðernislega
misklíð; en úr því æskunni eru
fengnir kjörseðlar í hendur og á
þann hátt gerð ábyrgð að ýmsum
úrlausnum framtíðarinnar, álíta
í Finnlandi og voru yfir 300 þátt-
takendur frá Norðurlöndumriri,
en auk þess menntamenn frá
Þýzkalandi, Hollandi, Englandi og
Ameríku. Lýðskólarnir eru nefni-
lega engin örlama íyrirbrigði aft-
ur í forneskju, heldur þess konar
skólar, sem á margvíslegan hátt
frjóvga og efla aðrar menntastofn
anir í samræmi við nútímann, og
öllum kemur saman um það, að
hvergi séu málefnin rædd á jafn
viðfeðmum og frjálsum grundvelli.
Þess vegna fer nú mikið í vöxt,
að vísindamenn og háskólakenn-
arar (universitetslærere) sæki iil
margir það svik og hræsni gagn-; þeirra og ræði sín málefni á vett-
vart þróunarlögmáli hennar, að
þess sé samtímis krafizt, að hún
láti sér öll stjórnmál í léttu rúmi
liggja. Hlutleysi álítur maður því
aðeins nothæft, að það marki
stefnu ákveðins félagsskapar, en
að einstaklingurinn geti aldrei
verið undanþeginn neinum roál-
um í þjóðlífinu, og að starí' hvers
félagsskapar sem er, eigi að. vera
í því fólgið,. að vekja áhuga hans
fyrir giftusamlegum úrláusnum
beirra.
vangi lýðskólanna. En þrátt fyrir
þessa viðurkenningu, og jafnvel
þótt leiðtogar þeirra fremur öðr-
um hafi tekið málstað íslands í
handritamálinu, er næstum útilok-
að að hitta fyrir íslending á þess
konar mótum. Veit ég ekki hvað
því veldur, en ekki fer hjá því,
að hér er um alvarleg mistök að
ræða. Þótt undirrituðum einstöku
sinnum sé boðið að koma með eða
á annan hátt slæðist inn í félags-
skapinn, er það hálf ömurlegt, að
Bíarni
stríðið, þegar ryðja þurfti nýtt
land og byggja ný heimili fyrir
450 þúsund flóttamenn frá' Kyrjál
um, reyndi átakanlega á allt það
sterkasta, sem óx á kynstofni
finnsku þjóðarinnar.
En þótt syrt hafi í álinn hefir
finnsk æska varðveitt bjartsýni og
stórhug. Framþróun landsins hefir
verið geysilega ör, og hafa ung-
mennafélögin tekið upp mörg
veigamikil mál, þar á meðal vio-
horf æskunnar iil iandbúnaðarins
og samvinnu milli vinnuveitenda
og vinnuþiggjenda, rætt það í vil-
mannúðar en danska bjóðfélagið.
Og kemur þar fram það sem áður
hefir verið sagt, að sú þjóð er
mest sjálfstæð, sem velur sér líf-
væn verkefni, ræktar landið sitt
og þroskar æskuna.
Þessi hreyfing, sem á upptök sín , þátttaka Islands fari fram til mála
meðal lýðskólanna dönsku, hefir | mynda af manni, sem ekki er í
haít í för með sér vaxandi áhugalumboði neins og aðeins þar stadd-
fyrir ýmsum réttlætismálum með-1 ur til „að kveða sér til hugar-
al æskulýðsins. Aðgerðarleysið, hægðar."
sem fyrr þróaðist undir akjólvæng I Ég er ekki það kunnugur mála-
hlutleysisins, er víða á flótta. Mál-jvöxtum heima, að ég ætli mér að
efnin, sem rædd eru, geta veriðldeila á neinn sérstakan: en ef )ýð
margvísleg, en það er óhætt að j skólarnir íslenzku af einhverjum
segja, að menn leitist við að hasla
sér völl þar sem þörfin er mest.
Kannski einmitt þess vegna er
handritamálið oft á dagskrá með-
al þeirra, og er þó ekki hægt að
segja, að æska og almenningur
Norðurlanda hafi neina sérstaka
þekkingu á þessu sviði. En mennt
un og menning er ekki eingöngu
í því fólgi nað háma í sig ógrynni
fræða; hún er hlutfallslega meira
ÞOTT HER hafi verið farið
fljótt yfir sögu og aðallega bent á
góðu hliðarnar, er þetta ekki gert
með það fyrir augum að taka þátt
í þeirri IofgerðarrolluNsem nú orð
ið glamrar víða í eyrum manna uncjjr því komin að skilja en vita
um ýms æskumal. Ég hef sniðgeng J mjnnsta kosti er ómeltur íróð-
, ið meinbugina með það fyrir aug- ]p;i,llr „„ vfii-Qvnar -nmUnnaic
liíi til sérstaks kerfis sem er upp-jum að túlka það hugtakasamband ' lítils virði' 0„ cr" fremur til trufl-
fundið af finnskum bonda. Þa eru i sem eink'ennir æskulýðsstarf Norð- j ’ ö
urlanda, Það væri lítið um skap í j
þessum unglingasamtökum, «£ þessu sambandi er að afstaða
aldrei hexði skorizt í odda milli þókavarða og bókasafnara skipi of
þeirra. Ef við.kippum þessu starfi mikið rúm frá þjóðfélagslegum
svolitið aftur á bak, vita allir að
ÓVÍÐA MUN jafn svalur blær
vorhugar og gróandi æskuþróttar
yíir þeim og í Noregi, enda hefir
frelsisbarátta Norðmanna allt frá
dögum Vergelands borið svip dug
andi Qg framsækins unglings, sem
beitir kröftum sínum út í æsar.
Vitanlega er hægt að sjá cða
finna inn á aðdraganda þeirra
tíma,.þegar Noregur var hjálenda, 1
skólamálin ofarlega á taaugi í um-
bótastarfi Finna og sameinast þar
áræði og vísindalegur áhugi og
hæfileikar. Allt þetta er borið nf
þjónustulund við þjó'ðina og íand-
ið, en ekki af gróðaiðju, því svo
virðist sem óheillablika stríðsins
hafi glöggvað Finna fremur öðr-
um á því að hóglátt starf varði
mestu fyrir framtíð og frelsi þjóð
arinnar. Þeir eru drengilegir og
grandvarir í hugsunarhætti og
framkomu, jafnvel í garð þeirrar
þjóðar, sem svipti íraustustu und-
irstöðunum undan lífshamingju
margra þeirra.
I DANMÖRKU náði ung-
mennafélagshreyfingin víðtækari
og fljótari útbreiðslu en annars
unar en uppistöðu persónuleik-
anum. Og það serii menn skilja í
íslenzku æskulýðsfélögin beittu
sér af harðfylgi gegn Dönum í
sjálfstæðisbaráttunni, Danir gegn
Þjóðverjum, Norðmenn gegn Sví-
um og Dönum og Finnar gegn
sænskum og rússneskum áhrifum.
Samt sem áður var starf þetta ein
lífræn heild, fylgdi sama þróun-
arlögmálinu, og einmitt þess vegna
gátu æskumenn Norðurlanda strax
eftir baráttuna mætzt sem gamal-
kunningjar og vinir. Það er auð-
velt að koma auga á þetta, auð-
velt að viðurkenna hvers annars
starf og sjá hvernig það með flug
staðar á Norðurlöndum, enda j hraða stefndi til þjóðfélagsheilla.
En þegar baráttunni vyrir 3týS-
mikið rúm frá
sjónarmiðum og sagnfræðilegri
þörf íslenzku þjóðarinnar. En þeir
einustu sem hvergi koma nærri
þess konar íhugunum og átökum
eru íslendingar ujálfir.
Á HVERJU ÁRI eru haldin
samnorræn lýðskólamót og þar
rædd mikilvæg málefni uppeldis
og fræðslu. Þá talast menn við af
djörfung og einlægni um þess kon-
ar áróður, sem hnekkt getur per-
sónulegu frelsi og sjálfstæðu mati
á verðmætum lífsins. í sumar
fór allsherjarmót lýðskólanna fram
ástæðum hafa slæðzt úr fylking-
unni, er það skoðun mín, að ung
mennafélögin ættu að íaka upp
samvinnu við lýðskólana á Norður
löndum og mæta mannsterk á þess
konar allsherjarþingum. Lýðskóla
hreyfingin og æskulýðsfélagsskap- •
urinn eru það skyld í stefnum og
hugsjónum, að þetta væri nægi-
legt til að sanna það, að íslend-
ingar skilji hvers konar skyldur
og réttindi það eru, að vera ís-
lendingur í norrænum félagsskap
þar sem íslenzk þjóðmál eru rædd.
Hér er ekki hægt að bregða við
hlutleysi, og á þessu sviði er hlut-
leysi í rauninni ekkert annað en
apaskapur. Það er auðvitað mikils
virði, að fylkingin heima fyrir sé
órjúfanleg, en á hinn bóginn er
ekki hægt að ætlast til þess, að
menn hlaupi í spik innra með sér
af mannúð og skilningi á íslenzk-
um málum, einungis vegna „sím-
skeyta“ í blöðunum öðru hvoru.
Það verður að sýna félagslund og
á þann hátt sanna áhuga sinn fyrir
málefninu. Að minnsta lcosti ættu
íslendingar ekki að glamra of
mikið um skilningsleysi Dana á
málstað íslands í handritamálinu,
meðan danskir menn eru hérumbil
þeir einustu, sem halda þessu máli
vakandi á Norðurlöndum.
Bjarni M. Gíslason
skaut henni upp x kjölfar lýðskól-1
anna og þeirrar byltingar, sem rxeðislegu sjálfstæði þjóðanna var
losaði gamlan þegnrétt og sjálfs- j l°kið og sættir komust á milli
forræði úr höndum einveldisins. j Noi'ðurlandaþjóðanna, urðu ung-j
Þegar Grundtvig barðist íyrir j mennafélögin að leita sér nýrra
stofnun lýðskólanna er eftir hon- j verkefna, og auðvitað var nóg af
um haft: „Ég vil snúa hjörtum Þeim- En Þeir cru til; sem aðeins
barnanna til feðra þeirra, og íeðr, Seia stælt aflið gegn öðrum, en
anna til barnanna.“ Ef við setjum ekki fyrili síalfs síns þörf. Það
orðið „ungling“ í staðinn fyrir jvar erfitt að greina þá frá meðan
„barn“ x þessu samhengi, verður baráttan fyrir sjálfstæðinu var öll
manni Ijóst starf ungmennafélag- j baráttan, en þegar fram liðu stund
anna dönsku. Grundvallarhugsjón- j ir> Þutti mörgum ógeðfellt, að ýms
in var frjálsara og þjóðlegra fyrir ir vitnuðu stöðugt í fyrrj misklíð
lcomulag, en fyrir þessu þurfti að °S «erðu bana áframhaldandi að
en tápiriu og gáfunum hafa verið j berjast á tvo vegu. í fyrsta lagi! sérstöðu allra mála. Og upp úr
sett önnur takmörk en að ala á j fyrir tungu og þjóðerni gagnvai’t Þessu vaknaði sú spurning, hvort
gamatli óvild við Dani. Um betta ‘ ofriki Þjóðverja, og í öðru lagi > ungmennafélögin ættu ekki að
vitnar ekki aðcins hið iurðulega j þurfti að kveða niður gamla valds j vera hlutlaus í stjórnmálum og
framtak Norðmanna á sviði sigl- J tilfinningu og vfirráðahx’oka eftir iafnvel trúmálum, þetta var álit-
inganna, hin stórfelldu iðnaðar-j að ríkisheildin fór að kvarnast jiu óumflýjanleg nauðsyn, ef sönn
og orkuver, heldúr og sú, menn- sundur. Hið síðasta var ekki þrauta vinátta ætti að' haldast. Að lok-
ingargrein, senx snýr að bókmennt! minnst. Danmörk hafði "ram úr j um var pólitík gerð
um og listxim. Er óþarfi að-nefna * grárri forneskju unnið stóra sigra
og haft yfirráð yfir
að nokkurs
! konar einkamáli stjórnmálamann-
íjarlægum!anna °S hlutleysið að' eðlismerki
athafna þeirra, sem æskan beitti
sér fyrir innan sinna vébanda.
ÞAÐ LEIKUR EKKI á íveim
tungum, að mannfélagsskoðanir
nöfn í þvx sambancli, því mörg
þeirra eru öllum heimi kunn. j þjóðum, og endurminningin um
. Ungxnennafclögxn norsku hafa j hina fornu frægð hafði meitlað sig
staðið fyrir margs konar verkleg-; það fast í nugann, að margir áttu
um framkvæmdum með góðum ár- erfitt með' að skilja það, að Dan-
angri, og eitthvað af því eftirtekt j mörk sem stórveldi væri ryði sleg-
arverðasta fyrir gestsaugað er ið bákn, sem í engu samsvaraði i þær og þjóðfélagsskoðanir, sem
heimilisiðnaðurinn, sem sprottið hinum breytilegu kröfum iímans.1 urðu grundvöllur æskulýðshreyf-
hefir upp í hinum strjálustu byggð. Þegar fram liðu stundir hættu ingarinnar á Norðurlöndum, voru
um landsins og einnig náð sterk- j Danir að hugsa iil mikilla yfirráða hvergi lífrænni en í Danmörku
um tökum á bæjunum. Það er t og stórrikisdfaumui'inrx fluttist inn ! föðurlandi lýðskólanna. Engan
varla hægt að liugsa sér betri vör- j á önnur svið. Má í þvi sambandi
xir éSa' muni. .Állur heimaiðnað-' nefna Stórnori-æna ritsímafélagið,
urinn er snyrtilegur og listrænn Asíufélagið, samvinnufélögin, hixia
og sker úr frá öðrum iðnaði-sök- stórfelidu aukningu landbúnaðar
um nákvæmni og vandaðs frá- J ins, og ekki hvað sízt fræðslumái-
gangs. Það er ös af ferðamönnum j in, sem standa á fullkomnara stigi
í lieimáiðnaÖarbúðunum á sumr- j í Danmörku en víðast hvar í heinr
in, og sýnir sig hér eins og víðar, i inum. í kjölfar þessai-a breytinga
að bezta ráðiö til staðgóðrar kynn fylgdi jafnvægi í öllum þjóðfélags
slcal því undra, að Danmörk er
fyrsta landið, sem tekið hefir al-
varlega til yfirvegunar, hvox’t ekki
hafi verið farið. of langt í boðskap
hlutleysisins. Eins og rétt rná virð
ast eru það líka einkennileg hvatn
ingsorð til lifandi æsku, að hún
sé í engu ábyrg nema því einu að
vera skoðanalaus. Þetta hefir ekki
Jafnrétti svertingja í skólum veldur óeirð
um í Suðurfylkjum Bandaríkjanna
Kentucky, Bandaríkjunum. — Miklar æsingar eru nú víða
um Suðuyríki Bandaríkjanna vegna skólagöngu svertingja-
barna í skóla, sem hingað til hafa eingöngu verið sóttir af
hvítum nemendum. Áður hafa verið birtar fregnir af átökun-
um í bænum Clinton í Tennessee-fylki. í dag kom til allharðra
átaka milli hvítra manna og lögreglunnar í bænurn Sturgis
í Kentucky. Herlið vopnað vélbyssum er þar nú á götunum
og skriðdrekar standa á torginu fyrir framan skólabvgging-
una, •
Víðar í Suðurríkjunum mun börnunum örugga leið inn í skól-
hafa komið til óeii-ða af þessum an. Ekki er getið um að neinn hafi
sökum, en skólar eru nú að taka meiðzt, en fimm hvítir menn voru
til starfa, og því reynir á, hvort handteknir. Mannfjöldinn laust
til framkvæmda skuli koma úr- upp húrrahrópum, er nokkur
hvítu barnanna gengu út úr skól-
anum, eftir að svertingjabörnin
voru komin þar inn.
Mál þetta er illt viðfanga, mik-
ið tilfinningamál og erfitt fyrir þá,
sem ekki þekkja gjöi-la til að gera
sér fyrir því fulla grein. Óeir.ðirn-
ar og átökin í Suðurfylkjunum eru
forsíðuefni margra blaða í Banda-
ríkjunum þessa dagana. Málið tek
ur einnig á sig æsingakenndari blæ
vegna þess að kosningar standa fyr
ir dyrum. Eisenhower fox-seti var
spurður um óeix-ðirnar í gær,. en
hann kvaðst ekki hafa um þær
heyrt. Washington Post ræðst í
dag á forsetann og segir hann
annað hvort hafa skotið sér undan
með því að látast ekkert vita, eða
þá hitt að vanþekking hans á mál-
inu væri mjög vítaverð.
skurður hæstaréttar Bandaríkjanna
um að börn af ólíkum litarhætti
megi sækja sama skóla.
Um 600 hvítir menn söfnuðust
'saman framan við skólann um
hálfri klukkustund áður en hringt
var inn í fyrstu kennslustund. Þeg
ar svertingjabörnin níu, sem ætla
að sækja skólann nálguðust skól-
ann, upphófust öskur og ólæti, —
Svei, negrunum og önnur enn þá
verri skammaryrði dundu yfir
börnin. Loks gerði mannfjöldinn
sig líldegan til að ráðast á börnin,
en þá tóku hermennirnir til sinna
ráða.
Hermennirnir voru vopnaðir vél-
byssum og með brugðna byssu-
stingi. Þeir áttu í stimpingum við
óeirðaseggina í fimm mínútur, áð-
ur en þeir gátu tryggt svertingja-