Tíminn - 02.10.1957, Blaðsíða 7

TÍMINN, miðvikudaginn 2. október 1957.
7
Engín list mun lifa nema sú, sem
hefur vonina að leiðarljósi
Stutt samtal vií enska leikstjórann Walter Hudd,
sem staddur er hér á landi til að setja á svitS
Kirsuberjagarftinn eftir Tékov
ístendingum er Walter
Hudd a3 góðu kunnur frá
því hann setti á svið Jóns-
messunæturdrauminn hér
um árið. Hann er einn af
allra fremstu leikstjórum
Breta og því ómetanlegur
fengur fyrir íslenzka leikíist
sem enn er á bernskuskeiði
að fá gagnmenntaðan leið-
beinanda frá landi þar sem
leiklist hefir náð jafn ríku-
legurn þroska. Walter Hudd
er kominn til íslands á ný.
Það er meiri ástæða til að
fagna komu þessa kyrrláta
listamanns sem eyðir dýr-
mætum tíma til að blása að
glæðum listar í fátæku Iandi
en heimsóknum nafntogaðra
þjóðhöfðingja sem stíga á
land við básúnuhljóm og mót
orhjóíasírenur.
Blaðaanaður Tímans heimsótti
Ieikstjórann fyrir skömmu og átti
við hann stutt samtal. Hann er
komirtn hingað til lands til að
setja á svið Kirsuberjagarðinn eft-
ir Tsekov og Romeo og Juliet
eftir Peter Ustinov eri það er til-
tölulega nýtt leikrit, sem sýnt
hefir verið í London við fádæma
aðsókn undanfarið ár.
Earðist á hestum, fór
leikföi* um hnöttinn
•— Istenzkir lesendur vilja vita
sem gerst um uppruna manna og
ævi, segi ég þegar leikstjórinn
hefir ktnnið sér fyrir í hæginda-
stól, krosslagt fæturna og kveikt
sér í sígarettu. — Ég ætlaði mér
í iippfiafi að verða skólakennari,
segir Hudd og blæs úr sér þykk-
um reykjarmekki, horfir á strók-
inn liðast um loftið nokkra stund,
þögulí og angurvær á svip er hann
hugleiðir löngu liðna æsku. — En
þegar ég var liðlega 18 ára að
aldri var ég kallaður í herinn. Ég
var skráður í riddaraliðið og barð-
ist í Frakklandi. Þá var raunveru-
lega barizt á hestum, segir Hudd
og brosir við. Langfleyg fjarstýrð
fíugskeyti voru ekki komin til sög
unnar. Ég sneri heim úr stríðinu
heill heiisu en gat ekki hugsað
mér að setjast við kennarapúltið
eins og ég hafði ætlað mér. Þá
var það sem ég sá auglýsingu í
blaði þar sem farandleikflokkur
óskaði eftir ungum leikurum. Ég
hafði aldrei notið neinnar tilsagn-
ar í leiklist en hafði íengizt ofur-
lítið við að leika þegar ég var
í skóla. Ég sötti því um starfið og
var ráðinn samstundis. Við flökk-
uðum utn landið og sýndum aðal-
lega léttvæg skemmtileikrit,
melodrama. Þegar ég hafði starf-
að meö flokknum um nokkurt
skeið, fékk ég ákafa löngun til
að sjá heiminn. Ég réði mig í
leikflökk sem hugði á hnattför
með 14 leikrit. Þá var ég 23 ára
gamai!. Við fórum hringinn í
kringnm hnöttinn, um Suður-Afr-
íku, Asíu, Kína og komum aftur
til Lonrion 1924. Þetta var lær-
dómsrík ferð að öllu leyti, ég öðl-
aðist trausta og haldgóða undir-
stöðumewntun í leiklist og ég
kynnttst heiminum af eigin reynd
á uppla-usnarárunum eftir strfðið.
Það voru sögulegir tímar, ólga og
ótök um alla veröld.
Þegar ég kom aftur til London
lir hnattíörinni fékk ég stöðu við
lítið leikhús í útjaðri borgarinn-
ar. Ekki leið á löngu áður en mér
var vertt athygli af umboðsmaiini
frá eina þekktasta og merkasta
leiklistaríélagi sem þá starfaði í
Englandi.
Vinur Shaws
•— Þér voruð sém sagt „upp-
götvaðir“?
— Þér megið kalla það hvað
sem þér viljið, segir Walter Hudd
og brosir bæversldega. Ég gerði
samning við félagið og eftir það
var leiðin greiðfær. Ég hóf að
leika í helztu leikhúsum Lundúna-
borgar og lék í verkum allra
helztu leikskálda heims, Shake-
speare, Shaw og Ibsen. Ég var
svo lánsamur að kvnnast Shaw per
sónulega os vinátta okkar var ná-
in og innileg. Ég hlaut mikla
uppörvun hjá meistaranum mikla.
Við skrifuðumst oft á en því mið-
ur hef ég elatað bréfunum frá
honum. Það þvkir mér óbætan-
légur missir. — Ég tók að fást
við leikstjórn með tímanum og
hef ennfremur unnið að kvik-
myndagerð og síðan sjónvarpið
kom til sögunnar hef ég alloft
stjórnað og tekið þátt í sjónvarps
leikjum.
Leikrit sett á svið I bún-
ingi síns tíma
— Þér hafið leikið mörg hlut-
verk í leikritum Shakespeares? i
— Ég hef leikið í þeim vel-
flestum ng sett mörg þeirra á
svið í Stradford-upon-Avon, fæð-
ingarbæ skáldsins þar sem fjöldi
fólks hvaðanæva úr heiminum
flykkist árlega til að sjá verk
hins mikla skálds. Mörgum þeirra
hef ég stjórnað jafnframt því sem
ég lék eitt aðalhlutverkanna. A
afmælisdegi Shakespeares s. 1.
vor réðst ég í djarft fyrirtæki sem
ýmsir spáðu að illa mundi fara.
Þá setti ég á svið tvö Shakespear-
esleikrit á einu og sama kvöldi í
Old Vic. Sömu leifeararnjr komu
fram í báðum verkunum. Ég ákvað
einnig að nota sömu leiktjöldin
fyrir bæði leikritin og lét smíða
þau í einu og öllu eftir því sem
tíðkaðist á dögum Shakespeares,
sviðið leit nákvæmlega eins út
sem á tímum Elizabethar. Ekki
Waiter Hudd á aefingu.
verksmiðjur sem margar hverjar
störfuðu af mikilli levnd, faldar á
útkjálkum og upp til sveita þar
eð þær voru lífsnauðsynlegar fyrir
vígbúnaðinn. Starfsfólk þessara
verksmiðja var að mestu leyti ó-
menntuð alþýða, megnið af fólk-
inu hafði aldrei í leikhús komið.
Þrátt fvrir það slökuðum við ekki
minnstu vitund á listrænum kröf-
um. Við færðum upp beztu leik-
rit sem völ var á, bæði klassísk
og ný. í fyrstu snerist fólkið á
móti okkur, taldi leikritin alls
ekki við sitt hæfi og lengi vel
lékum vð fyrir hálftómum sölum.
En við gáfumst ekki upp, enda
fór svo að augu fólksins opnuðust
og að þrem árum liðnumm þurft-
um við aldrei að kvarta um fá-
menni vfð leiksýningar. Að stríð-
inu loknu óx áhugi almennings á
leiklist jafnt og þétt og það má
þakka það að verulegu ley.ti þess-
um leiklistarferðalögum sém stjórn
in efndi til um verksiriiðjur og
vinnustaði. En þetta voru erfiðir
tímar, sérstaklega fann ég til þess,
þareð ég þurfti að bera ábyrgð
á heilum flokki manna. Mér leið
LeiKstiorinn asamt Arndisi og Val.
nóg með það, heldur voru leikar-|
arnir klæddir samskonar búning-
um og þeir sem fyrstir léku verk
Shakespeares. Með þessu móti
varð komizt nær anda verksins,
það naut. sin stórum betur í hin-
um upprunalega búningi. Það má
segja að fundin væri hin rétta
hrynjandi leiksins. Áhrifin voru
sterkari en ella, allur blær verks-
ins ferskur og nýtárlegur og þó
fann maður að -einmitt svona
skyldi þetta vera og ekki öðruvísi.
Mér finnst að stefna ætti að því
að öll klassísk verk séu færð upp
í ramma síns líma, aðeins þannig
cr hægt að ná réttu samræmi sem
leiðir mann að kjarna verksins.
Leiksýningar í vopna-
verksmiðjum
— Hvað getið þér sagt mér um
leikstarfsemi á stríðsárunum?
— í stríðsbvrjun var ég tilnefnd
ur af ríkisstjórninni sem foringi
leikflokks er ferðast skyldi um
landið og stytta þeim stundir er
störfuðu að vígbúnaði og her-
gagnaframleiðslu. Vjð fórum í
eins og föður með stóra fjölskyldu
sem óg þurfti að sjá farborða. En
árangurinn af þessari starfsemi
i'arð meiri en tölum verður talið.
Það er eitt af þeim furðulegu
dæmum um grózku og blóma sem
sprottið getur mitt í skipulagðri
tortímingu sem styrjöld. Eftir
stríðið hélt ég að sjálfsögðu áfram
leikstarfsemi og fór m. a. til New
York 1948 og setti þar á svið
Shakespeareleikrit í The Theatre
Guild. Það er mikill kraftur í am-
erískri leikstarfsemi, og þeir
hafa það fram yfir Breta að þeir
eiga stórbrotin nútímaskáld sem
hafa helgað sig leikritun. Eftir
Ameríkuferðina starfaði ég áfram
í London þar til 1955 að óg fór
01 íslands. Eftir þá för lék ég
óslitið i hálft annað ár í saina leik
ritinu í London, Vals nautaban-
anna eftir Anouihl. Það voru 8
sýningar á viku allan tímann en
þó hafði ég tækifæri til að ann-
ast sviðsetningu á tveimur leilcrit-
um öðrum. Til íslands kom ég
svo seint á þessu sumri, hef ferð-
azt kringum landið, unnið að æf-
ingum á Kirsuberjagarðinum og
nú sit ég hér. Þá held ég þér
hafið æviferil minn, segir Walter
Iludd og brosir.
Örvæntingin er undan-
fari dauðans
— Er ekki erfitt að stjórna leik
urum sem leika á máli sem maður
skilur ekki?
— Ekki svo mjög. Þýðing Helga
Hálfdánarsonar á Jónsmessunæt-
urdraumnum var það nákvæm og
iönn að ég gat hæglega fylgzt
með leikurunum með því að hlusta
eftir hljóðfallinu eingöngu. Það
er örðugra um vik með Kirsubcrja
garðinn, því hann er á óbundnu
máli auk þess sem ísl. þýðingin
er ekki beint úr rússnesku. En
eyrað verður fljótlega næmt fyrir
stemningu og andrúmstöfti, þótt
sjálf orðin skilji óg ekki, t. d.
tek ég strax eftir því, ef einhver
leikendanna er of seinn.
Verk Tsekovs krefjast mikillar
vandvirkni og gjörhygli af leik-
stjórans hálfu, blæbrigðin eru svo
hárfín og smágerð. Tsekov leiðir
fram á sviðið vanalegt fólk í hvers
dagslegu umhverfi, en boðskapur
hans er mikill og sterkur. Á ytra
borði er hann stundum kíminn í
verkum sinum en undir niðri er
þungur straumur alvöru. Hann
fylgir skilgreiningu Aristotelesar
þegar hann skapar kómískar per-
sónur. Þær stefna ekki að því að
vekja sem mestan hlátur og há-
vaða heldur vekja þær samúð
vegna þess að mistök þeirra eru
brosleg. Tsekov er raunsær og
staldrar oft við dekkri hliðar lífs-
ins en þó er hann skáld vonar-
innar fyrst og fremst, hann gef-
ur sig aldrei á vald örvæntingu.
Ekkert stórskáld hefir hoðað ör-
væntingu þótt þau lýsi sorg og
hörmum, enda er örvæntingin und
anfari dauðans. Engin list mun
lifa nema sú sem hefir vonina
að leiðarljósi.
— Hvað um nútímaleikskáld í
Englandi?
Waltre Hudd hristir höfuðið dap
ur á svip.
— Þau eru mjög fá og ekkert
stórt. Það er að vísu Osborne,
hann hefir vakið mikla athygli
sakir æsku og ósvífni. Hann seg-
ir sannleikann umbúðalaust og rek
ur áheyrendum óspart löðrunga.
Áhrif hans eru fersk og ný. Það
leggur af honum hressandi gust.
Enskir áheyrendur vilja helzt vera
í friði með ljúfa drauma sem ekki
styðjast við veruleikann, en þessi
ungi maður hefir vakið fólk af
værum blundi. Osborne gagnrýnir
bjóðfélagið harðlega en bendir
ekki á nein ráð til úrbótar, hann
rífur niður en byggir ekki upp.
Hver þjóð verður að eiga sín
eigin leikskáld, að öðrum kosti
verður leikhúsið ósjálfstætt útibú
og ekki hægt að búast við neinum
afrekum í leiklist. Þetta verða ís-
lendingar líka að gera sér Ijóst
ef þeir vilja að þetta nýja og full-
komna leikhús verði miðstöð
menningar og listar. Það er ekki
hægt að fá lánað endalaust, það
leiðir til gjaldþrots.
Hamlef á íslenzkum
f jallstindi
— Þér hafið ferðazt töluvert
um Island?
— Já, ég fór með áætlunarbíl
til Akureyrar. Þaðan sigldi ég aust
ur • um land og kom við á hverri
smáhöfn. Þaö var yndisleg ferð
sem ég aldrei gleymi. Ég kom við
á Húsavík og hitti þar Helga Hálf-
dánarson Shakespeareþýðanda. Við
ræddum löngum stundum um bók-
menntir og ljóð, það var sérstak-
lega skemmtilegt að hitta hann,
ég hafði ekki átt kost á þvi í hitt-
iðfyrra. Við gengum á fjöll um
bjarta sumarnótt í kvrru veðri og
á einu fiallinu flutti ég allan
Hamlet frá orði til orðs, en Helgi
hlýddi á. Það var undarleg til-
finning að standa á fjallstindi við
nyrzta haf og segja fram Hamlet.
Ég hef farið um alla veröld en
hvergi hef ég orðið svo hugfang-
inn af náttúrunni sem hér á fs-
landi. Loftið er svo hreint og tært
að greina má smæstu litbrigði í
mikilli fjarlægð. Ljósbrigði og
litaskil svo fögur og heillandi að
ég á engin orð til að lýsa því.
Hin djúpa þögn og tigna ró sein
ríkir yfir íslenzkum fjöllum er
slík að ég hneigði höfuð mitt í
(Framhald á 8. síðu.)
Á víðavangi
„Það myndum við líka
lafa gert"
I Vestmannaeyjaræðu Ólafs
Thors er þessi játning uin til-
raunir Sjálfstæðisflokksins til að
komast til valda á ný í fyrra-
suinar: „ .. bar okkur því að
mynda stjórn (af því að fylgis-
aukning í Reykjavík varð nokk-
ur!) „og það niyndum við líka
hafa gert ef allir forustumenn
núverandi stjórnarflokka hefðu
ekki þegar í stað liafizt
lianda um að svíkja kosningalof-
orðin “ Þegar búið er að
þýða þetta á mælt mál stendur
þetta eftir: Við mundum hafa
myndað stjórn ef kommúnistar
licfðu viljað sinna blíðmælum
okkar. En þrátt fyrir stór orð
fyrir kosningar, tóku þeir upp
samstarf við „liræðslubandalagið“
Þess vegna urðum við utangátta.
Met í siöleysi
Það er algert met í óheiðar-
legum málflutningi þegar Morg-
unblaðið skrifar öll ríkisútgjöld-
in, eins og þau leggja sig, á
reikning fjármálaráðuneytisins,
eins og gert var í blaðinu s.I.
föstudag, á sama tíma sem Ól-
afur Thors hælist um yfir ýms-
um framkvæmdum og færir á
reikning Sjálfstæðisflokksins.
Kenningin er þessi: Ríkissjóður
Iiefir staðið fyrir margháttuðum
• framkvæmdum síðustu árin.
Þær eru okkur að þakká. Ökk
ar stjórnarforusta var „frjáls-
lyndari, úrræðabetri, framsýnni
og stórhugaðri en nokkur önnur
fslenzk stjórn“, segir Ólafur í
Vestmannaeyjaræðunni, enda er
Iiann að Iýsa sjálfum sér. En út-
gjöldin af þessari stórhuga
stefnu. Þau eru öll á reikning
Eysteins.
Þetta er ekki aðeins met i
ódrengskap og siðleysi, heldur
líka í heimskulegum málflutu-
ingi.
Hverjum var ívilnað?
í lista þeim hinum langa, sem
Þjóðviljinn birti í s.l. viku, voru
nöfn allra, sem útsvörum var
breytt hjá á fyrra kærutímabili
. niðurjöfnunarnefndar í Reykja-
vík. Listinn var því ófullnægj-
andi. í þessum hópi eru margir.
sem breylt var hjá vegna þess
að ranglega var á þá lagt og
þeir höfðu rétt mál að flytja i
kærum sínuin. Listinn, sem Revk-
víkingar vilja sjá, er yfir þá
menn og þau fyrirtæki, sera
fengu ívilnanir af handahófi.
Fólkið, sem Guttormur Erlends-
son spiu-ði: „Hvað segirðu um
12 þúsund?“ þegar útsvarið var
14500. Og mun þó hafa munað
nieiru en þessu í æði mörgum
tilfellum. Það er alveg ljóst, að
handaliófsaðferðin var að veru-
iegu leyti notuð við úthlutun 7
milljónaiína. Það er ekki ónýtt
fyrir trúnaðarmenn íhaldsins í
Reykjavík að sitja upni á skrif-
stofu og hafa á valdi sínu að
veita nolckur hundruð fyrirtækj-
um og borgurum mikinn afslátt
af útsvörum eftir geðþótta og í-
haldsverðleikum. Úthlutun 7
milljónanna er eitt liið stærsta
lineykslismál, sem liér hefh-
komið fyrir um iangan aldur.
Ef lireint væri í pokahorninu,
mundi íhaldið ekki liggja á list-
anuni um úthlutina. En frá
því heyrist ekkert um ívilnanirn-
ar. Þær eru einkamál borgai-
stjóra og GuUorms Erlendsson-
ar.
Þögnin lærdén’srik
Hafa menn tekið eftir þögn-
inni, sem liefir slegið á íhalds-
liðið? Útsvarsmálið er horfið úr
Morgunblaðinu og Vísi. Það er
ekki orð um hina „svívirðilegu
árás“ á Reykjavík. Félagsmála-
ráðherra meira að segja allt i
einu látinn í friði. Skyldi bögn-
in Iýsa gótSri pamvizku; eða er
hiín líkari . t-1 ik“ herstiórn-
anda, sem le:tar undan þegar
orrustan er töpuð?
ReykskýiS stéra
í stað útsvarsmálsins sjá les-
endur Mbl. og Vísis blekkinga-
(Framliald á 8. síðu.)