Tíminn - 02.10.1957, Blaðsíða 8

B
TÍMINN, miðvikudaginn 2. oktöber 1951,
Áttræður: Ebeneser Þorláksson
frá Rúffeyjum
„Sjást ekki lengur seglin hvít
sjóndeildarhringinn tjalda".
ByggSin á íslandi stendur víða
höllum fæti, en þó hvergi lakar
en í BreiSafjarðareyjum. — Það
er kunnara en frá þurfi að segja,
að meiri hluti eyja á Breiðafirði
er komin í eyði. Þar sem fyrir
fáum áratugum voru fjölmenn
heimili, blómleg bú og bændurn-
ir gengu nær daglega ofan í var-
irnar og buðu góða granna vel-
komna, eru nú rústir einar og
auðn og óvíða ömurlegra að koma.
Okkur, sem nú erum miðaldra og
ólumst upp á þessum slóðum, við
mikið og margþætt athafnalíf, og
munum búsæld í hverri ey, þegar
annarsstaðar var sultur, virðist
þetta eitt undarlegasta fyrirbrigði
sem gerst hefur um okkar daga,
og gerist þó margt í senn á þess-
um hraðfleygu tímum.
Rúffeyjar eru meðal þeirra eyja
sem þessi örlög hafa hlotið. Þar
mun síðast hafa verið búið 1944
(?), og mætti kannski segja, ef
litið er á alla málavexti með
raunsæi nútímamannsins, að ekki
hafi verið vonum fyrr að manna-
byggð tókst þar af. Eyjarnar eru
ósköp litlar og kostasnauðar, ef
bornar eru saman við hin stærri
og betri eyjabýli á firðinum. —
Þar er t.d. ekkert tún, og hefur
aldrei verið. Bæjaeyjan er ekki
til tvískiptanna. Annað hvort varð
að beita kúnum á hottana kring
um bæjarhúsin á sumrin, eða
flytja þær á nærliggjandi úteyjar
og hafa „skipamjaltir“ og var fyrri
kosturinn tekinn. — En þó Rúff-
eyjar væru ekki meiri bújörð en
að framan er drepið á, var þar
oft vel búið og margt fólk í heim-
ili. Frá því fyrir aldamót og fram
um 1920 bjuggu þeir þar feðgarnir
Þorlákur Bergsveinsson og Ebenes
er sonur hans.
Það var í Rúffeyjum sem ég
hafði fyrst spurnir og nokkur
kynni af þeim feðgum. Það var
stundum leitað til þeirra um leið-
sögn og liðsinni, þegar farið var
s.uður yfir fjörðinn úr Vestureyj-
um. Þeim voru allar leiðir kunn-
ar.
Þorlákur var eitt geðþekkasta
gamalmenni sem ég hef þekkt.
Skýr í máli og hugsun, ræðinn og
skemmtin, fróður og minnugur
fram í háa elli. Ágætur sjómaður
Qg stjórnaði svo vel opnum skip-
um í stórsjó og stormum að orð
fór af, og kunnu þó margir að
halda um stýrisveif í Breiðafirði
á þeim árum. Líka var hann hafn-
sögumaður um innanverðan Breiða
fjörð á tímabili. Og loks áttu fátæk
lingar og þeir sem minna máttu
sinn í lífinu, hauk í horni þar
sem hann var. Það sagði amma
mín mér. Þorlákur var vel gerður
maður.
Ebeneser Þorláksson er fæddur
á Melum á Skarðsströnd 2. októ-
ber 1877. Hann fluttist með for-
eldrum sínum í Rúffeyjar 1894 og
bjó þar, fyrst með föður sínum
og síðan einn. Árið 1928 brá hann
búi og fluttist til Stykkishólms.
Það má fullyrða að Ebenezer
bjó vel í Rúffeyjum sem kostur
var á. Hafði og löngum með Hafn-
areyjar, er þeir feðgar áttu, og
bætti það mjög í búi fyrir honum.
En sjómennskan var honum í
blóð borin, og snemma vandist
hann sjónum. Meðan faðir hans
bjó á Melum sótti hann tíðum sjó,
frá Bjarneyjum og víðar. Eben-
eser var þá jafnan með honum,
eftir að hann stálpaðist, og lærði
sjóinn. — Sjálfur hefur hann sagt,
að það hafi verið strangur skóli
sem hann gekk í hjá föður sínum
á þeim árum. En strangur skóli
getur líka verið góður skóli. Og
svo fór, að nemandinn varð jafn
snjall meistaranum í íþróttinni.
Meira verður ekki með sanngirni
krafizt af góðum nemanda. Þó
bæta sumir nokkru við hæð sína
eftir að úr skólanum er komið.
Hvort þú ert í þeim hópi, frændi,
veit ég ekki, og læt það því ósagt.
Eitt af því -sem ekki verður
lært af bókum eða í skólastofum
numið, er að stjórna opnum segl-
bátum í stormum og straumröst-
um. Þar koma aðeins að notum
upprunalegir hæfileikar manna,
árvakurt auga og ákveðin hand-
tök, þekking á fleytunni, sem stýrt
er og sjólaginu á hvei-jum stað
og stundu. Og þó. — Nákominn
ættingi þinn, Hafliði afabróðir í
Svefneyjum, skrifaði frábæra rit-
gerð um stjórn og formennsku á
bátum, hina einu sem ég hef lesið,
og líklega þú. Hann hélt öðrum
mönnum betur um stjórnvölinn á
sínum tíma. Og hann hélt öllum
stéttarbræðrum sínum betur á
•penna, þegar hann skrifaði um
eftirlætis viðfangsefni sitt, sjóinn
og sjómennina. Pétur Kúld lærði
af honum. Faðir þinn ólst upp
með honum. Þú lærðir af honum.
Þið voruð mestir „sjóhundar" ykk
ar samtíðarmanna. Þið áttuð ekki
langt að sækja það.
Þegar ein báran rís, er önnur
vís. Þið vissuð það, gömiu báta-
sjómennirnir á Breiðafirði, hvar
báran reis og hvar hún hneig. Hvar
faldinn á þeirri næstu bar hæst
og hvar hann hrundi. Þið þekkt-
uð hvern hólma, hvert grunn,
blindsker og boða. Allar lending-
ar. Enginn þekkti Breiðafjörð bet-
ur en þið. Því gátuð þið siglt
lófastóru flatbotna skektunum ykk
ar milli skers og báru svo listi-
lega að aldrei skeikaði hjá flest-
,um öðrum aðeins einu sinni.
Það var íþrótt. — Nú þreyta kapp
róður, menn sem ekki kunna ára-
lagið. Enginn siglir!
Hún fór svo ósköp vel í ykkar
munni, gömlu Breiðfirðinganna,
vísan sú arna:
Því er að láta líkt og fyr
leika á brjóstum sjóinn,
dúkurinn þolir þennan byr
þó að togni klóin.
Þið tókuð vindinn í þjónustu
ykkar. Tókuð það í arf frá feðrum
ykkar, að láta sjóina leika um
brjóstin á Höfrung og Hörpu,
Berki og Blíðfara, og hvað þeir
nú állir hétu bátarnir ykkar. Það
hafði verið gert frá upphafi byggð-
arinnar í Breiðafirði. Því gátuð
þið sagt „líkt og fyrr“. Það átti
svo vel við. Nú hljómar það ekki
lengur. Afkomendurnir gleymdu
að sigla. Þeir týndu arfinum.
Einn góðviðrisdag í sumar, stóð
ég á Höfðanum í Stykkishólmi
fyrir ofan húsið þitt og horfði út
yfir fjörðinn. — Allt var sem
fyrr: stálblá Barðaströndin, dún-
mjúk Skógaströndin, Hagatafla og
Helgrindur, Hornatær og Hestur,
Skor og Snæfellsjökull, ögur og
eyjar, fugl á straumi og selur á
skerjum. Allt sem laðaði að landi
mina Breiðfirðinga, og þér þykir
svo vænt um. Þó vantaði eitthvað
í myndina, eitthvað innan í
rammann. — Hafrænu lagði inn
fjörðinn, en hvergi sást skip skríða
fyrir þöndu segli.
Þeir hafa allir dregið í land,
eyjabændurnir, tautaði ég við sjálf
an mig meðan ég labbaði niður
Höfðann. Já, — og flestir dauðir.
— Eyjabúskapurinn er að verða að
ævintýri, sem börnin lesa um í
skólunum eftir nokkur ár, með
svipuðu hugarfari og við lesum
fslendingasögurnar og Sturlungu,
— ef hans verður þá nokkurs-
staðar getið.
Og þá mætti ég þér, gamla eyja
bóndanum. Bakið var orðið bogið
af löngum barningi, fóturinn dof-
Zóphóníassonar
Greinaflokkur Páls
(Framhald af 4. síðu).
En ungir menn, sem fóru úr
Sléttuhrepp í verið, til ísafjarð-
ar, Hnífsdals eða Bolungarvik-
ur, kynntust þar betri sjósókn-
arskilyrðum og sættu sig illa
við aðstöðuna heima. Ríkisvald-j
ið kom til, veitti fé til bryggju-
gerðar, fé til vegagerðar milli
Hestfjarðar og byggðarinnar fyr
ir norðan, og ætluðu sumir, að
það mundi nægja fil þess að
byggðin mundi lialdast í Sléttu-
hreppi. Þetta reyndist þó ekki
svo.
iMenn sættu sig ekki við þá
aðbúð til sjósóknar, sem þar
var að fá, og um að auka rækt-
un og stækka túnin var lítið
hugsað. Enn er tún prestseturs-
ins talandi vottur um stórþýfið,
eins og það var, áður en farið
var að slétta. Og fólkinu fækk-
aði, það varð of fátt til að geta
fært frá ánum, og við það
minnkaði búsílagið, og fleira
þurfti að kaupa í búið, og þá
aftur að afla meira til að geta
greitt það, sem keypt var. Kröf-
ur fólksins til lífsþæginda juk-
ust, og þeim var illt að full-
nægja í Sléttuhreppi. Yngra
fólkið fluttist því burt. Það
hafði „meira upp úr sér“ ann-
ars staðar „brúttó", og gat veitt
sér meiri lífsþægindi að því
fannst. Sjósóknin dróst því sam
an, og þar sem því hafði
gleymst að umbæta jarðirn-
ar, svo það með stækkuðum
búum, mætti bæta upp tekju-
missirinn er varð af sjósókn-
inni, bæði við að hún minnkaði
og ekki var hægt að selja fisk-
inn nýjan til Englandssölu á
stríðsárunum, smáfækkaði fólk
inu, og sveitin lagðist í eyði.
Heyrt hefi ég ýmsa hallmæla
Sléttuhreppingum en ég hygg
að það sé ástæðulaust. Hér
voru að verki sömu öflin og
víða annars staðar, og hlutu að
koma, þegar ekki var hugsað
um að bæta jarðirnar svo það
gegnum aukinn búskap á þeim,
mætti bæta þann tekjumissir,
er varð þegar sjósóknin frá
heimilunum lagðist niður.
Víða í ísafjarðarsýslunum er erf-
itt að stækka tún og erfiðara og
dýrara en víða annars staðar,
vegna þess, hve landið er grýtt
sem rækita þarf, og sums staðar er
það jafnframt blautt. Ég hefi stað-
ið á túni sem kallað var, þar sem
hvort tveggja var, að varla var stig
ið niður fæti, svo ekki fyndist jarð
föst stein-nibba undir og þó svo
raklent, að maður í íslenzkum
skóm hefði vaðið upp fyrir skó-
varpið, ef hann hefði nokkuð um
það gengið, enda uxu þar svo til
eingöngu hálfgrös. Og á þessari
jörð var aðeins einn gilbarmur
inn af því að spyrna í þóftuna,
höndin kreppt af takinu um
hlumminn, hvarmarnir rauðir og
sjónin döpur af særoki margra
rasta.
— Það eru fáir bátar á sjó í
dag, sagði ég.
— Bátar, blessaður vertu. Segl-
báturinn er horfinn úr Breiðafirði.
Trillan er komin í staðin. Ég seldi
litla bátinn minn og hann brotn-
aði inn í eyjum. Ég held að ég
verði ekki áttræður.
Það er þó staðreynd að þú ert
80 ára í dag. En það er að sjálf-
sögðu farið að síga á seinnihlut-
ann fyrir þér. Formennsku þinni
og leiðsögn um Breiðafjörð er lok-
ið. Hvorutveggja hefur verið með
miklum ágætum. Við því má bú-
ast, að innan skamms hverfir þú
til feðra þinna og frænda, þeirra,
sem sigldu svo lengi sama sjó
og þú. Hvort tekið verður á móti
þér í Helgafelli, sem hinum fyrri
Breiðfirðingum, og þú leiddur þar
til sætis gegn feðrum þínum og
þið sitjið að sumbli með Þorsteini
Þorskabít um alla eilífð, veit ég
ekki, — en á helgum stað hittist
þið.
Svo bið ég að heilsa konu þinni
og börnum og óska allra heilla.
2. okt. 1957.
Bergsveinn Skúlason.
Viötal viö Walter Hudd
(Framhald af 7. síðu).
auðmjúkri þökk. Landið er hrika-
legt og hrjúft, vindar og veður
hafa enn ekki sorfið né máð hið
kaldranalega yfirbragð, landið er
ósnortið og hreint. Oft fannst mér
á ferð minni að ég liti hinn fyrsta
morgun sköpunarverksins, upphaf
heimsins.
Þegar ég er kominn til London
á ný og farinn að ferðast með
sóðalegum neðanjarðarlestum full-
um af döpru, sljóu fólki í velkt-j
um fötum með grá og guggin and-
lit, þá ætla ég að loka augunum;
og laða fram í hugann myndir af
íslenzkum fjöllum, sviphreinum og
tígulegum.
jlj.
Á víðavangi
(Framhald af 7. síðu).
moidviðri um önnur mál. Með
sífelldum árásum á Eystein Jóns-
son er reynt að fela skattakóng-
inn í Reykjavík og skattráns-
stefnu hans. Reynt er að dylja
þá staðreynd, að meðaltalsútsvar
I Reykjavík er hæst á landinu
og munar miklu. Reynt að fela
ránsfenginn, sem tekinn er af
hluta útsvarsgjaldendanna, reynt
að dylja þá staðreynd, að fyrir
hverja krónu, sem ríkið tekur
í skatta til allra sinna þarfa,
hirðir Reykjavíkurbær mikið á
þriðju krónu.
Hver leitar hjá sér
í stað áframhalds útsvarsstríðs-
ins sjá lesendur Mbl. tilkynningu
um nýja sparnaðarskrifstofu til
að passa upp á hjá bænum.
Meirihluta í nefnd þeirri, sem á
að hafa yfirumsjónina með sparn
aðinum, skipa borgarstjóri og for
seti bæjarstjórnar. Þetta minnir
á snilli yfirvaldsins, sem skipaði
mönnum að leita hjá sjálfum sér
um árið, þegar stóra þjófaleitin
stóð yfir í síldarbænum.
ur 1 ha. að stærð, sem ræktanleg-
ur er með þeim aðferðum og til-
kostnaði, sem víðast er á jörðum
annars staðar um land allt.
Auk þess eru samgöngur enn að
mestu á sjó, og voru það allar og
ekki fært að flytja jarðyrkjutæki
milli hreppa á landi. Stærri jarð-
yrkjutæki komu þá líka síðar í
þessar sýslur, en flestar aðrar þeg-
ar undan er tekinn Nauteyrar-
hreppur, enjþangað kom, mest fyr-
ir tilstilli Jóns Fjalldals, ein af
fyrstu hjóladráttarvélum, og hefir
verið unnið mikið með henni í
hreppnum, enda meðaltúnið þari
orðið langstærst. Það liggja því
ýmsar eðlilegar ástæður til þess,
að sýslan hefir dregist nokkuð aft-
ur úr ýmsum öðrum sýslum búskap
arlega séð. Hins vegar hafa bænd-
ur í sýslunni góðan markað á ísa-
firði og Flóabáturinn —» Djúpbát-
urinn — er styrkur mikið af opin-
beru fé, svo og lendingarbætur á
einstökum stöðum í hreppnum,
enda er sjórinn þjóðbraut allra N-
ísfirðinga til ísafjarðar, en þar
verzla þeir flestir, og þurfa að
flytja afurðir sínar þangað og
draga að sér nauðsynjar sínar það-
an.
Og jarðirnar í sýslunni hafa vel
flestar í sér vaxtarmöguleika, þó
ekki séu þeir eins miklir eða auð-
nýttir og í ýmsum öðrum sýslum.
Það má því vænta þess, að byggð-
in gisni ekki verulega úr þessu.
Ég hefi líka þá trú, að brátt komi
héraðsráðunautur á Vestfirðina,
en hann hefir þar enginn verið,
og það er trú mín, að meira hefði
miðað, hefði hann verið og örara
miði eftir að hann kemur.
Gróður og garðar
(Framhald af 4. síðu).
því, að mjölvi breytist í sykur. Á
því stigi getur rauði liturinn kom-
ið í Ijós. Næsta stigið er burtflutn-
ingur sykursins og grænu litar-
efnanna. Þá gulnar laufið. Litbrigð
in geta verið dálitið breytileg
vegna ytri áhrifa.
Haustlitirnir eru ekki hinir sömu
í frosti og heiðríkjum — og í dimm
viðrum og regnþrunginni haust-
veðráttu. Eftir frostnætur ber sér-
lega mikið á rauðu litunum. Það
stendur þannig á því, að þegar kalt
er, þ. e. nálægt frostmarki, þá
breytist mjölvi mjög ört í sykur,
en jafnframt hægir á flutningi syk
ursins frá blöðunum. Hið aukna
sykurmagn í blöðunum orsakar
myndun rauðra litarefna. Allir
vita, að sykur myndast í kartöfl-
um, ef hitinn á þeim er nálægt
frostmarki. Sykurmyndunin er ráð
stöfun til að verjast kuldaskemmd
um. í votviðrum á hausíin ber ó-
venjumikið á gulum og brúnum
liturn. Orsökin er sú, að þá flytst
mikið af uppleysanlegum kalisölt-
um o. fl. úr blöðunum, sem þá
þorna, gulna og visna. Sama verð-
ur uppi á teningnum hjá innijurt-
um, sem vökvaðar eru um of. Hægt
er að láta laufblöð roðna fyrir tím-
ann með því að skera hring í börk-
inn, t. d. utan um grein og hindra
þannig sykurflutning frá laufiny.
Einnig er unnt að flýta gulnun
blaða með því að láta þau vera í
myrkri nokkra daga. Gömul blöð
gulna fljótast, en ung blöð mun
seinna. Það sést líka glöggt á trjám
og runnum á haustin. Unga laufið,
sem er næst greinaendum, helst
lengst grænt. Ef skorið er á blað-
strenginn gulna blöðin seinna en
ella; kalísöltin komast þá ekki
burtu. Blöð gulna fyrst í nánd við
staði, þar sem efnanotkun er mik-
il, t. d. nálægt aldini, sem er að
þroskast. Lofttegundirnar etylen
og acetylen flýta gulnun og brún-
litun blaða og einnig þrqskun ban
ana, tómata o. fl. ávaxta.
Þetta var um eðli háustlitanna,
sem við sjáum árlega í skógi, lyng
brekkum, móum, hríslendi og göfð
um.
Nú eru laufvindarnir byrjaðir að
þyrla laufinu af trjánum. Njótið
haustlitanna meðan tíma er til í
hraunum, móum og hlíðum. Sjáið
dinimrautt lyngið, ljósgullna víði-
runnana og „þúsundlitan" skóginn.
Já, og alla „Kjarvalslitina“ í mos-
anum.
Ingólfur Davíðsson.
Sýslufundur
1. janúar 1957 eru meðaltún
hreppanna orðin:
Hólshrepps 10,4 ha.
Eyrarhrepps- 8,1 ha.
Súðavíkurhrepps 5,9 ha.
Ögurhrepps 6,2 ha.
Reykjarfjarðarhr. 7,7 ha.
Nauteyrarhrepps 14,6 ha.
Snæfjallahrepps 7,2 ha.
Grunnavíkurhr. 4,6 ha.
Sýslumeðaltúnið 8.4 ha.
(Framhald af 6. síðu).
Jónsson fyrir hönd Áfengisvarnar-
ráðs og mælti hann með, að settar
yrðu reglur um samkomuhald inn-
an hverrar sýslu. Sýslunefndin
hefir þegar ákveðið að taka það
mál til meðferðar og semja reglur
um samkomuhald innan sýslunn-
ar.
Fundurinn skoraði eindregið á
Vegamálastjórnina að láta fara
fram, svo fljótt sem unnt er, at-
hugun á vegarstæði yfir hálendið
úr Þingeyjarsýslu til Rangárvalla-
sýslu, með brú á Tungnaá fyrir
augum. Fundurinn skoraði einnig
á vegamálastjórnina að láta hækka
Suðurlandsveg upp í eins metra
hæð minnst á leiðinni frá Þjórsá
að Ytri-Rangá. Gerð var áætlun
um tekjur og gjöld sýslusjóðs fyrir
árið 1957. Nefndin samþykkti að
taka í tölu sýsluvega eftirtalda
vegi: Selsveg í Landmannahreppi,
Ásólfsskálaveg í Vestur-Eyjafjalja-
hreppi; einnig var samþykkt að
framlengja Eyjarveg frá Berja-
nesi að Stíflu. Fjárveiting til sýslu-
vega var ákveðin kr. 191.520 úr
sýslusjóði og framlag sveitarsjóða
tveir þriðju af sömu upphæð.
Styrkir til hreppavega voru á-
kveðnir kr. 23.500 úr sýsluvega-
sjóði og brúastyrkir kr. 45.183.
Sveitasjóðir leggja jafna upphæð
til hreppavega, en kr. 25.582 til
brúargerða.