Tíminn - 18.12.1957, Qupperneq 9

T í M I N N, miðvikudaginn 18. desember 1957.
9
... Eg hika ekki við að kalla
beztu erindin mikii listaverk... ”
Dr. SigorSur Þórarinsson ræSir
erinda- og greinasafn Pálma Hann
essonar
„L&sidið okkara
Pálmi Hannesson LANDIÐ
OKKÁR. Bókaút.gáfa Menn
ingarsjóðs.
Það var með mikilli eftir-
væntrngu og þó ekki alveg
án uggs, sem ég byrjaði lest-
ur bókarinnar Landið okkar,
en sú bók er að meginefni
safn útvarpserinda, sem
Pálmi rektor Hannesson hef-
ir vlutt.
Ég hafði, satt að segja, ekki
hlustað á neitt þessara erinda, en
ijölinarga hefi ég hitt, einkum út
um bygg'ðir landsins, sem dáðu
Pálma fyrir erindi hans, meir en
nokkurn annan fyrirlesara í út-
varp. En það er ekki alltaf að hið
talaöa orð nýtur sín á prenti. Gat
ekki verið, að hin ágæta framsögn
Pálma og persónulegir töfrar hinn-
ar hreimfögru raddar hans hefðu
gætt erindin í meðvitund manna
lífi, sem dofnaði, er þau væru les-
in af b-ók. Ég varð ekki fyrir von-
brigðum. Yíst hefði ég viljað eiga
þess kost að heyra þessi erindi af
vörum höfundar þeirra, en mér
var einnig óblandinn unaður að
því að lésa flest þeirra og af lestri
allra hafði ég ánægju.
ÉG HIKA ekki við að kalla
beztu erindin mikil listaverk. Jón
Eyþórsson skrifar í ævisögu
Pálma í Andvara að náttúrulýs-
ingar hans séu „gerðar af kunn-
áttu fræðimanns, hrifningu lista-
manns og óvenjulegu valdi yfir
móðurmáli". Þetta á einnig við
um útvarpserindin. En liér kem-
ur fíeira tii og þó einkum upp-
bygging erindanna. .
Eg held að flestir, sem fást liér
við að flytja útvarpserindi, eða
hafa hug á að gera það, ættu að
lesa erindi Pálma til að kynnast
vinnubrögðum við samningu slíkra
erinda. Sorglega mörg þeirra er-
inda, sem uppá er boðið í íslenzka
útvarpinu, eru þannig, að manni
virðist að höfundum þeirra sé
næsta óljóst, hvernig þau skuli
byrja, og hafi þó enn minni hug-
mynd um hvernig þau muni enda,
en haldi bara af stað, treystandi
því, að þau muni einhvern tíma
enda af sjálfu sér, og verði þau
of löng, sé aðeins að halda áfram
og gera úr efninu tvö erindi eða
fleiri. Því miður elur Ríkisútvarpið
sjálft á ræpuhneigð útvarpsfyrir-
lesara. Sá, sem teygir ákveðið efni
í tvö til þrjú erindi, fær tvisvar
til þrisvar sinnum meiri borgun
fyrir snúð sinn en sá, sem leggur
á sig þá vinnu að þjappa sama
efni saman í eitt heilsteypt erindi.
Pálmi Hannesson lagði mjög mikla
vinnu í útvarpserindi sín, eins og
annað það, er hann skrifaði, þaul-
hugsaði efni sitt, margskrifaði nær
hverja áetningu og lét hana ekki
frá sér fara fyrr en hann þóttist
ekki geta betur gert og var þó
enn ekki ánægður. Slík vinnu-
brögð væru þó ekki éinhlít til
árangurs, en ekki kæmi til smekk-
vísi á mál og framsetningu og inn-
lifun í efnið, en allt þetta átti
Pálmi í mjög ríkum mæli. Stund-
um gætti þó hjá honum nokkurrar
tilhneygingar til skrúðmáls og bar
fremur á því í greinum, sem ekki
voru ætlaðar til munnlegs flutn-
ings, svo sem í inngangskafla
myndabókarinnar ísland, sem birt;
ur er fremst í erindasafninu. í
efni þvi, sem ætlað var til munn-
legs flutnings, hverfur málskrúðið
að mestu og málið fær hreinleik
þjóðsagnamálsins, en Pálmi dáði
mjög íslenzkar þjóðsögur og kunni
manna bezt að segja þær. Er það
máske svo að hreinleiki málsins í
þjóðsögum vorum og fornsögum
sé að einhverju leyti af því sprott-
inn, að þær séu að svo miklu leyti
runnar af vörum alþýðu, en eigi úr
pennum rithöfunda? Þar með er
að sjáiÞKggu g m5t;i því borið,
PmuMI HANNtSSOn.
að miklir listamenn hafi steypt
beztu fornsögur vorar í listrænt
mót og gefið þeim þann heildar-
svip, er þær nú hafa. En hverfum
j aftur að erindasafninu.
FRÁ MÓÐUHARÐINPUNUM er
flokkur fjögurra erinda. Hvert um
! sig er sjálfstætt og heilsteypt og
til samans mynda þau fasta heild
með dramatískri reisn. Ég minnist
þess ekki að hafa lesið neitt nema
íslandsklukkuna, sem hafi veitt
mér slíka innsýn í þrengingasögu
þjóðar vorrar. Lokasíður annars
og fjórða erindis eru snilldarlega
skrifaðar. Erindaflokkurinn Skoð-
anir erlendra manna á íslandi,
sem áður hefir birzt á prenti, er
vel unninn samdráttur úr Land-
fræðisögu Thoroddsens, en að mín-
um dómi ganga bæði Þorvaldur og
Pálmi fulllangt í því að rakka nið-
ur sum þeirra rita, sem um ræðir.
Víst er mörgu logið og stórlogið í
því, sem útlendingar skrifuðu um
ísland á 16., 17 .og 18. öld, en grun-
ur minn er, að fótur sé þar fyrir
fleiru en við viljum vera láta. Okk
ur er gjarnt að telja gestsaugað þá
aðeiris glöggt, er það lítur eitthvað,
sem er okkur til hróss.
Erindin tvö um Öskju eru ágæta
vel samin, enda mun ferð Pálma
á þær furðuslóðir sumarið 1923
hafa haft djúptæk áhrif á hann,
og öðru fremur hneigt huga hans
að jarðfræðinni og þó einkum eld-
fjallaíræðinni. Erindið Moldin okk
ar er góð hugvekja. Síðan kemur
kafli sá, er bókin ber heiti eftir,
og er að efni til spurningar og
svör um náttúru íslands og stað-
fræði. Það er einstakur þokki yfir
þessum kafla og þar birtast einna
bezt ýmis af persónueinkennum
Pálma Hannessonar, hin mikla
söguþekking hans og dæmafáa stað
þeklcing og svo þetta sólskin, sem
var í kringum hann, er hann var
í góðu tkapi.
LÍKUR SÆKIR líkan heim, segir
máltækið. Hin djúpstæða ást
Pálma á Jónasi Hallgrímssyni átti
sér efalaust rætur í andlegum
skyidleika þessara manna. Þótt
margt hafi verið um Jónas skrifað,
er ég efins um, að nokkur bók-
menntamanna hafi komizt nær
því að ski'lja hann en Pálmi. Hann
skildi bæði skáldið og náttúruskoð-
ai'ann og átti einnig sína íslands-
lýsingu óskrifaða, er hann féll frá.
Þrjú erindi bókarinnar fjalla um
lónas og hefði það síðasta, Fjallið
Skjaldbreiður, átt að koma fyrst,
því að þar er Pálmi að skrifa sig
inn á efnið, sem lengi hafði verið
honum hugstætt, en tók að sækja
meir á í sambandi við 100 ára ár-
tíð skáldsins. í tilefni af þeirri
ártíð varð til útvarpserindið um
Jónas og snilldarritgerðin íslands-
lýsing Jónasar Hallgrímssonar,
með undirtitlinum: Ifvernig skáld-
'ð hefndi fræðimannsins. í þeirri
ritgerð eru kaflar, sem menn
munu njóta svo lengi sem menn
kurana að njóta kvæða Jónasar.
Rúmið leyfir ei að rekja hér
hvert erindi. Erindið Ef et betra
eík minnir mig nokkuð á Sigurð
kólameistara. Undirrót þessa er-
ndis mun þó sú, að Pálmi mun
if eigin reynslu og sjálfsþekkingu
hafa kunnað nokkuð að skynja
kapferli Egils og viðbrögð hans
nð sonarmissi.
NOKKUR ERINDI eru hér, sem
tæplega eiga heima í bók með
'itlinium Lándið okkar, en út af
fyrir >sig eru þetta ágæt erindi.
bau tvö, er fjaila um hina feikn-
legu atburði, eldgosið í Krakatau
1883 og Martinique 1902, eru
bæði fyrirmynd um uppbyggingu
og efnismeðferð, erindið Saar veit-
ir nofckra innsýn í þjóðfélagsskoð-
anir hcfundarins. Að lokum er er-
indaflokkur, er fjallar um lífið,
.eðli þess og uppruna. Þau rifja
upp þá raun, að höfundinum entist
eigi aldur til að ijúka þeirri
kennslubók í líífræði, sem hann
hafði í smíðum. Um málfar hefði
'hún borið af flestu því, sem aðrir
Einars saga Ásmnndssonar
Bókaútgáfa Menningarsjóðs hef-
ir meðal annars sent frá sér í
haust fyrri hluti af sögu Einars
Ásmundssonar í Nesi eftir Arnór
Sigurjónsson. Þetta . er mikið rit-
verk, fullar 350 blaðsíður. Þar er
rakinn æviferill Einars, búskapar-
saga hans og afskipti af nokkrum
stærri málum. Þó bíður þjóðmála
saga hans að mestu síðara bindis.
Einar í Nesi var fæddur 1828 og
lézt 1893. Þau 65 ár, sem ævi hans
náði yfir, eru glæsilegt viðreisnar
tímabil þó að framfarir yrðu ör-
ari síðar. Á þessum tíma kom þó
þjóðin föstum fótu-m fyrir sig svo
að trú á land og þjóð fór að verða
nokkuð almenn. Menn kynntust
nýjum úrræðum, verzlunin komst
að rriikiú í íslenzkar hendur og
kaupfélagsskapur hófst. Þil-skipaút
vegur blómgvaðist. Túnrækt hófst
í nýju formi. Stjórnarfarslegt
frelsi jókst stórum. Þessu öllu
fylgdi það, að menn sáu mögu-
leika, sem seint myndu verða full-
nýttir. Þjóðin tók að sjá fyrir sér
framtíð, sem var -miklu bjartari og
fegurri en samtíðiri.
Arnór Sigurjónsson segist hafa
samið þetta rit af því, að honum
hafi þótt hlut-ur alþýðunar gerð-
ur of lítill í sögu þjóða-rinnar á
síðustu öld. Einar frændi hans er
honum fulltrúi alþýðunnar. Víst
er um það, að æviferill hans er
allur annar en stúdentanna í Höfn.
En hinu verður ekki neitað, að
samt var Einar mjög óvenjulegur
maður og ekki að öllu leyti við
aiþýðuskap. Vitsmunir hans voru
frábærir, menntun hans mikil. En
mest er um það vert í þessu tii-
liti að af honum er mikil saga
sem varpar ljósi á merki-legt fólk
og merkilegan tíma. Því er bók
Arnórs girnileg til fróðleiks.
Það er of snemrnt að dæma þetta
verk, þó að fyrra bindið sé lesið,
enda mun það að nokkru ieyti vera
undirbúningur þess, sem Arnór
raunverulega og einkum vill leiða
í ljós. Hins vegar er það tímabært
að fagna því að ritfær maður og
sögufróður, glöggur og samvizku-
samur hefir tekizt þetta verk á
hendur.
Einar í Nesi sagði einhvern tíma
að það væri þreytandi að eiga við
mennina. Þeir ættu yfirleitt svo
erifitt með að vera skynsamir. Þessi
orð spegla það, að hann hefir hugs
að annað og öðruvísi en almennast
var. En engu að síður beitti hann
sér alla tíð og reyndi að hafa áhrif
á samferðamennina. Hann gafst
ekki upp á því að eiga við menn-
ina, þó að það væri þreytandi.
Það er vel að gerðar séu bækur
til að sýna kjör og anda alþýðunn-
ar á liðnum tíma. Saga Einars
í Nesi mun sóma sér vel við hlið-
ina á Vestlendingum Lúðvíks
Kristjánssonar, en sú bók varpár
skýru ijósi á ýmsa. þá menn, sem
áttu beztan hlut að þvi, að Jón
Sigurðsson varð þjóðhetja og al-
hliða stjórnmálabarátta hans har
áran-gur.
Vel má vera að sitthvað orki tví
mælis í þessari sögu og önnur til-
Einar Ásmundsson
Arnór Sigurjónsson
högun hefði stundum farið ibetur.
Hitt er þó meira vert að þar er
trúlega unnið úr frumlieimildum.
Heildardómar bíða þar til verkí ér
lokið. En á þessu stigi ber þo að
þakka höfundi og útgefanda. '
Arnór Sigurjóns-son er íslfenzku-
maður góður, ritfær vel. En til
dæmis um það livað mönmim er
vandgert til hæfis -nefni ég hér eitt
atriði, sem ég hnaut um. Arnór
talar um öldu félag'slegrar menn-
ingar og framfara og nefnir breka.
Eg minnist ekki -að hafa heyrt orð
ið breki notað um aðrar öldqr en
brotsjóa. Holskeflan getur að' vísu
lyft faldi sínum hátt og' hossáð
því um skeið, se-m hún ber á hori-
um, en hún er dæmd til áð brotna
og þá er vísast að hún g-r-afi það,
sem hún lyfti hæst áður. Því kann
ég ekki við að nefna breka þá
öldu, sem lyfti-r þjóð til meiri
menningar og farsældar. Svpna er
vandfarið með líkingarnar svo að
mönnum sé gert til -hæfis svó f!a-tt
og sviplaust sem rnálið verður ef
þeim er sleppt.
Eg vona að sei-nni hiuti Einars
sögu Ásmundssonar komi út. á
næsta ári.
Halldór Kristjánsson.
Skriður íalla og menn teppast
í eyju í óveðri á Breiðafirði
Þakplötur fuku af húsum og anna^ lauslegt
Stykkishólmi í gær. — Aftaka rok gerði hér á laugar-
daginn. Tepptust menn í eyju og skriður féllu á veginn í
Álftafirði.
, strandar og hefti það för póstbíls-
Ekki hefir frétzt um verulegar ins frá StykkishólmL Á sunn-Udags-
skemmdir, en járnplötur fuku af ^rgumnn var fanð a jarðytu fr-a
húsum og annað lauslegt fór af Stykkisholnn og gekk greiðlega að
stað. Storminum fylgdi mikið úr- opna vegin nað nyju, enda var það
fclii og féllu skriður í Álftafirði mest snJ°r> 8601 a hann hafðl falllð‘
og lokuðu veginum - til Skógar-j
hafa skrifað í þeim efnum, en það
er ekki lí-tilsvirði að kennslubækur
séu á góðu máli.
Það var mér efst í huga að lokn-
um lestri bókarinnar Landið okk-
ar, hversu mjö-g hún ber svipmót
höfundar síns. Það vita þeir, er
gjörla þekktu Pálma Hannesson,
að í slíkri staðhæfingu f-elst mikið
hrós um þessa bók.
Sigurður Þórarinsson.
Tepptir við fjársókn.
Á laugardagsmorguninn fóru
þrír menn frá Straumnesi á Skóg-
arströnd á árabát ú-t í eyju
skammt undan landi til að sækja
kindur. Stuttu síðar skall vecrið
á og komust mennirnir ekki til
lands, Þá var farið á vélbátnum
Gísla Gunnarssyni frá Stykkis-
hólmi og mennirnir sóttir. Voru
þeir blautir og þjakaðir, enda illa
búnir til útiveru í slíku veðri.
K. G.