Tíminn - 03.01.1958, Blaðsíða 7

TÍMINN, föstudaginn 3. janúar 1958.
7
í öryggi ef við viljum það sjálf, og nógu mörg...
Ég veit að vísu, að óvissa
ríkir um afkomu ýmissa
þjóða, sem framarlega standa
en fráleitt er að jafna því við
okkur. Við finnum það öll og
höfnm fundið í mörg ár, að
við stöndum á mjög ótraust-
um isi. Þetta er af ástæðum,
sem ég hef að nokkru rakið
— við höfum haft miklu úr
að spöa og spilað djarft.
Það á ekkert skylt við víl
eða vol að kannast xnannlega
og drengilega við yfirsjónir
sínar og gáleysi á undanförn-
um árum — um leið og við
gleðjumst yfir hinum niiklu
átökum þessa tímabils. —
Það er heídur engin ástæða
til að víla, því að við höfum
nú feagið þá möguleika í
hendur, að við getum sannar-
lega breytt hinu ótrygga i ör-
yggi, ef við viljum það sjálf,
sameiginlega og nógu mörg.
Fordæmi atvinnu-
rekandans
Mér er það vissulega Ijóst,
að lítið þýðir að tala um ör-
yggi í fjármálum og að fram-
leiðslan í þessu landi beri sig,
vneðan búið er að henni með
þvi hagkerfi, sem hér ríkir.
En áður en ég kem að því,
langar mig til að minnast á
annað. í landi einu í Vestur-
Evrópu, þar sem ríkið styrkir
framleiðsluna •— þó ekki í
neitt svipuðum mæli og hér
— tók einn framleiðandi sig'
til, þaulathugaði allan kostn-
að við framleiðslu sína, sam-
ræmdi vélakostinn, sparaði
alls staðar, þar sem unnt var
að spara og beitti ýtrustu
hagsýni. — Hann svndi það
með nákvæmum reikningum
eftir árið, að framleiðsla hans
skílaði arði og hann neitaði
að taka við styrkjum frá rík-
inu. Fordæmi þessa manns
hefir að vonum vakið geysi-
athyg'li víða um lönd. Mönn-
um hefir skilizt, að hinar
gömlu dyggðir, sparsemi,
nýtni, hagsýni í hvívetna,
sem ekki hafa átt upp á páll-
borðið síðustu ár, eru miklu
stæm og þýðingarmeiri þátt-
ur í lífi og kjörum þióðanna
en menn' hafa gert sér grein
fyrir. Óvíða um lönd munu
þessar dvgeðir almennt hafa
verið iafnrækilega afræktar
og með okkar þjóð í og
eftir síðustu styrjöld. Má
áreiðanlega rekia það ,til
þess, að í stvriöldinni skolaði
á land og í hendur þessarar
■ fátæku þióðar fvrirhafnarlít-
ið miklum fiármunum. Auð-
fenginn auður fer oft fljótt.
Frá béssu eru miklar og
ánægiulegar undantekningar
með þióð okkav. Mikill hluti
hinna stóru stétta, sem úr
fremur litlu hafa að snila,
hefir rækt bessar gömlu
dyggðir alla tíð, enda mundi
margur ekki komast af án
þess.
En það, sem ég áðan saeði.
stendur jafnóhaggað þrátt
fyrir bessar undantekningar.
Tiónið, sem þióðin hefir
af þessu hlotið, verður aldrei
í tölum talið. og er bó fiár-
málatiónið eitt smávægilegt
samanborið við þann skaða,
sem eyðslusemi og óhóf hafa
valdið á öðrum sviðum þjóð-
lífsins — og sumt verður
ekki bætt.
Fornar dyggíir
Það er óbifanleg skoðun
mín, að þótt okkur auðnist
að breyta hagkerfi okkar svo,
að framleiðslan komist að
nýju á eðlilegan rekstrar-
grundvöll, muni það eitt ekki
duga okkur í lengd til að
tryggja afkomu framleiðsl-
unnar, velmegun og góð lífs-
kjör þjóðarinnar, nema spar-
semi, nýtni og hagsýni séu
með í verki.
Sá tími er að koma, og þarf
að koma, að ekki verður
spurt um það fyrst og fremst,
hve framkvæmdin sé stór og
glæsileg hið ytra, heldur um
hitt, af hve mikilli hagsýni
hún sé gerð.
Það verður auðvitað alltaf
þýðingarmikið að hafa mikla
framleiðslu. En það verður
þó ekki siður um hitt spurt,
með hve litlum tilkostnaði
hafi tekizt að framleiða, án
þess að skerða kjör þeirra,,
er að framleiðslunni vinna.
Þannig munum við neyð-j
ast til að hugsa, ef við gerum
það ekki af öðrum ástæðum.
En æskilegast er, að við þurf
um ekki að neyðast til þess, |
því að við vitum flest af dóm- (
greind okkar og yfirvegun, i
hvað það er, sem við þurfum .
að gera, og við ætlum okkur
að gera það í tíma.
Og fleira þarf til að koma,
sem þó er hvorki stærra né
meira en sú nauðsynlega hug-
arfarsbreyting okkar, er ég
nú hef rakið.
Emkenniiegt hagkerfi
Hér á landi höfum við í
mörg undanfarin ár búið við
] mjög einkennilegt hagkerfi.
Það hefir þrengt svo kosti
I framleiðslunnar, að rikið hef-
i ir orðið að greiða hallann af
rekstri hennar, — árlega og
í vaxandi mæli. — Þessi hátt-
ur var upp tekinn i lok ársins
1946. Gerð var tilraun til að
hverfa frá því, en var tekið
upp að nýju og var komið í
þrot 1956, — framleiðslan
að stöðvast. Þá var aflað auk-
inna tekna til að styðja fram-
leiðsluna og kerfinu breytt
nokkuð — en er þó enn upp-
bótakerfi.
Ástæðan til þess, að hinar
stóru vinnustéttir völdu enn
þetta kerfi með breytingum
við síðustu áramót, er sú, að
með því er hægt að halda
ýmsum neyzluvörum almenn-
ings í lágu verði og örva fram
leiðsluna um stund. — Þetta
er gert þannig, að gengi ís-
lenzku krónunnar er skráð
miklu hærra en það er í raun
og veru. Með þessu gengi og
án aðflutningsgjalda eru ýms
ar helztu nauðsynjavörurnar
keyptar inn í landið og jafn-
framt eru innlendar nauð-
synjavörur greiddar niður.
En þegar um aðrar vörur
er að ræða frá öðrum lönd-
um, er gengi krónunnar fellt
því meir sem varan er talin
óþarfari. Þessi dulbúna geng-
isfelling, sem framkvæmd
hefir verið í mörg ár, er gerð
í formi svo hárra aðflutn-
ingsgjalda, að kaupandi
sumra erlendra vara fær fyr-
ir sínar íslenzku krónur V%
— allt niður í lA af skráðu
gengi — krónunnar.
Tekjurnar af þessu eru svo
notaðar til þess m. a. að
halda framleiðslunni á floti
og örva hana.
Hið sanna er, að á krón-
unni eru nú og hafa verið
árum saman mörg gengi, allt
eftir því, hvað fyrir hana er
keypt.
Kostirnir, sem vinnu- og
láglaunastéttirnar hafa séð
við þetta kerfi, hafa áður ver-
ið taldir.
Gallar núverandi
skipuiags
Gallar þessa hagkerfis eru
hins vegar æði margir, eink-
um ef það stendur til lengd-
ar, enda telja fjármálasér-
fræðingar, að það fái ekki
staðizt til "rambúðar.
1. Þess er þá fyrst að geta,
að framleiðendur þurfa við
hver áramót að sýna rikis-
stjórninni reikning yfir tapið,
sem þeir verða að fá greitt
næsta ár. Það þarf yfirmann-
legan heiðarleika til þess, að
sá reikningur sé réttur íil
lengdar.
2. Fjárhagskerfi þetta
dregur meir en allt annað úr
sparsemi, nýtni og hagsýni —
er við þurfum mest á að
halda. Reikningurinn sýnir
sennilegan kostnað, en ríkið
greiðir tapið á rekstrinum.
3. Erlendur gjaldeyrir
rennur í stríðari og stríðari
straumum úr landi fyrir vör-
ur, sem keyptar eru með
hinu skráða gengi krónunnar
og mjög lágum innflutnings-
gjöldum. Fólk finnur fljótt,
að þær kosta svo lítið saman-
borið við annað, að þær eru
af þessari ástæðu notaðar
meir en ella væri gert.
4. Vaxandi deilur rísa um
það, hvaða innflutningsvörur
eigi að bera aðflutningsgiöld-
in — og hve há, sbr. iarðhita-
borinn fræga. — Hætt er við,
að þetta liði kerfið í sundur,
er tímar líða.
5. Framleiðendur hætta að
hugsa um það, fyrir hvaða
framleiðslu fáist hæst verð
erlendis og bezt borgi sig
þióðhagsleea að framleiða.
Ríkið gre’ðir tanið. •— Nýiar
framleiðslugreinar rísa ekki
á fót, bótt þær beri sig betur
en gömlu atvinnuvegirnir.
Rikið hefir ekki bolmagn til
að greiða meiri töp. Þetta
veldur hættulegri stöðnun.
6. F.iármálamenn, erlendir
sem innlendir, hafa ótrú á
þessu hagkerfi og það dregur
úr trausti á bióðinni og fjár-
málum hennar.
Afgreiísla fjárlaga
Eins og kunnugt er, hafa
nú fjárlög verið afgreidd á
Alþingi og samningar virðast
vera að nást við útgerðar-
menn og sjómenn, þannig að
ekki þarf að verða töf á, að
vertíð hefjist að þessu sinni.
Meiri hluti fjárveitinga-
nefndar Alþingis segir í áliti
sínu, að mikill hluti þeirrar
fjárfúlgu, sem ætluð er til
dýrtíðarráðstafana innan- ■
lands, hafi verið tekinn út
J úr fjárlagafrumvarpinu. —’
Og bendir meiri hlutinn enn
fremur á, að sá þáttur efna-
hagsmálanna, sem þessi fúlga
| er ætluð til, verði leystur
ásamt öðrum þáttum þeirra
mála, m. a. þeirra er útflutn-
inginn varða, á framhalds-
þinginu eftir áramótin, að
lokinni þeirri athugun fram-
leiðslu- og efnahagsmálanna,
er nú standi yfir á vegum
ríkisstjórnarinnar.
Þegar fjárlög voru af-
greidd, lá ekki fyrir samn-
ingurinn við sjávarútveginn
og því ekki vitað, hverra f jár-
muna var þörf til að halda
uppi því kerfi, sem nú er í
gildi. Nú er samningunum
lokið og allt um þetta Ijósara
en áður. Það verkefni, sein
fyrir framhaldsþinginu ligg-
ur, er auðvitað að tryggja
hallalausan i'íkisbúskap og
örugglega rekstur framleiðsl-
unnar.
Rannsókn efnahags-
málanna
Rannsókn efnahagsmál-
anna er nú íramkvæmd af
nokkrum þekktum hagfræð*
ingum ásamt fimm manna
nefnd, sem er skipuð einum
fulltrúa frá bændasamtökun-
um, einum frá Alþýðusam-
bandi íslands og einum full-
trúa frá hverjum stjórnar-
flokki.
Niðurstöður af þessurn at*
hugunum á framleiðslu- og
efnahagskerfinu liggja ekki
fyrir fyrr en nokkru eftir
áramót. Um þær er því ekk-
ert hægt að segja enn sem
komið er og þá ekki heldur
um væntanlegar tillögur rík-
isstjórnarinnar i þessum mál-
um. En hver sem niðurstaðan
verður, hvort sem hún verð-
nr hoMa núverandi hag-
kerfi með öflun tekna eftir
þörfum, eða breyta um hag-
kerfi með einhverjum hætti,
er það víst, að það verður
ekki gert nema í samráði við
fulltrúa bænda, fiskimanna
og annarra vinnustétta, enda
árangur vægast sagt ótrygg-
ur án þess. — Og þeir, sem
grætt hafa á brevtingum fjár
hagskerfisins til þessa, þurfa
til einskis að hlakka
Núverandi ríkisstjórn tók
við efnahagskerfinu í strandi.
Það þarf mikla dómgreind,
mikinn stjórnmálaþroska hjá
vinnustéttunum, sem að rík-
isstjórninni standa, til þess
að taka við fallandi hagkerfi
og breyta því í samstarfi við
rikisstjórn í það horf, sem
þörf kann að krefjast. Slíkt
samstarf milli ríkisstjórnar
og stétta kostar mikla vinnu
og þolinmæði. En það er
óbifanleg' sannfæring mín,
svo sem verið hefir, að hún
sé eina sæmilega færa leiðin
til lausnar þessara miklú
vandamála þjóðfélagsins. Því
ber að reyna hana til þrautar.
Dómgreind til a(S
sjá rétt
Ég hef þá skoðun, að stjórn
hæfni flokka og stétta sé mik
ið undir því komin að hafa
dómgreind til þess að sjá.
hvað er úrelt, iafnvel þó að
maður hafi haldið fast í það,
og manndóm til að hlýða
þeirri dómgreind og taka upp
< Framhald á 8 sí8u->