Tíminn - 19.01.1958, Side 5

T í IÆIN N, sunnudaginn 19. janúar 1958.

'5

v.-j':..... %
'V ' *,/,A í «
.
i *
/ '•
"■w,, i'^ V4 ^

■'V^Í'*: ' ' "
í £ ,f** ^ v «mm
l

Eskihiíð 22.
,,AIlt verður ódýrara ©g léttara,
þegar menn taka höndum saman”
Taláð við Þorgifs Steiii|jórsson jm bygg
iogo fjöfbýfishúss að Eskihlíð 22 og kosti
byggííigarsamvinmiféfaga
Ejds ttg írá var skýrt í blaSinu
í gær hafa ungir Framsóknar-
mcun í Rcykjavík bundizt sam-
tökum um myndun byggingar
samvinnufélaga og reist fjölbýlis
bús samkvæmt þeirri stefnu, sem
mörkuð var af Framsóknar
mönnum með lögum um bygging
aisamvinnufélög frá 1931. Frétta
maður blaðsins sneri sér því til
Þorgils Steinþórssonar, en hann
er einn þeirra, sem reist hafa
fjöibýlishúsið að Eskihlíð 22.
Sagðisfí honum frá á þessa leiS:
; — Við slóum o'ltíkur saman, átta
manns, eg sóbtura um lóð við
Eslki'blið. Urasóknin var lögg fram
efltir áramót 1955 og fengum við
lóðina slkömmu síðar. Við vorum
áður genignir í byggingarfélag í
Kópavagi, en aíréðum að hæitta
við biy@gin.gu þar, er okkur bauðst
jþetta bmess. Höíðum við samráð
við Berg Óskanssan, fulltrúa Fram
sókr,arfélaganna og gaif hann olkk
ur ýmis ráð cg bendingar varð-
cnöi byggingartíram&væmdir.
VERKSTJÓRA GERÐIST
EKKI ÞORF.
— Þið hafið sívo hafizt handa?
— Við byrjuðum að grafa 17.
maá, sama árið og við fcr.gum
lióSina.
Þið hafið svo búið tiil ein-
hwrja reiglugerð, var ekki' svo?
— Nei, það var bara taiað um
að mienn ynnu að byggin.gunni eifit
i ir mæiti og notuðu aiiar sínar
íriistundir til þesis. Þó var áíkveðið
1 að hver og einn fegði fram 30
þúrund í saimieigMegan byggingar
I sjóð. Siðan var unnið sOyðruilauEt
I öQtt kvöid og um hieilgar.
! — Þesisu hefir miðað ört . . .?
i — Við voru mánaðartima að
garcga írá grunninum og steypa
' plötuna. Ég man eftir, að við töl-
uðum um það 17. júni, að númætti
f2ra að dansa á plötunni.
í —Voru noöÐkrir sm.iðir í íélag-
| inu?
I — Já, þarna var trérmi.ðiur eg
! tveir jiárrasmiðir; 'trésmiðurinn
\ sltjiónnaði mólauppi"Cæítinu;m.
— Og verkstjóri var . . .?
— Verkstjóri var eigir.ilega eng-
inm sérstakur. En við sikiptum með
oikkur verkum og sáum um út-
vegun byggingaredna til skjptis.
Einn skrifaði niður vinn'Utímana
og Ólaíur Siigurþórsisen sá um fjiár
máöin.
I
iHÆG ERU KEIMATOKÍN
— Þurtfituð þið að kaupá viinnu?
— Nei, við gerðum allt sjáfliíir,
en fengux þó Steypiuisitöðima h.t.
! t.'il að ■ hræra steynuna.
| — Hvenær varð húsi'ð fokhelt?
j — Um miðjan nóvember. Við
| voruim ndiiitúrilega misfjjótir róeS
! hæðirnar cg slóum upp fyrir
og siteyptuim þriðju og fjórðiu hæð
ima á þrem vikumi hvora, en þá
vrfuiia við lalka farnir að venj-
ast steypunni. Bftir að húsið var
orðið folkhleOit, fórum við að snúa
cikkur a5 miðs'töðimmi og smiíðuð'U
þá járnismiðirnir kiatilinn. Þetta
sparaði cikikur stór íjiárúitilát. Við
keypituini svo dláliitla vinniu við mið
íitöðvarlagninguma, en hjállpuðum
þó mikið til sj.áOfir, stkrúfuðum
■titt dæmiis saman aOJa ofnana og
tengdum suma.
— Oig þessi bieimaismáðaði kot
ill, hvernig h'efir hann reynzt?
— Hann hefir reynzt prýðilega,
dkkur hafa gefiat veil heimatökin.
— Hvað utm önnur sameigim-
leg þægindi í húsinu?
— Við gerðum ráð fyrir sam-
AginCiEigm þ/oU'.'ahúiS^ iji erum
ekki búnir að fá véilarnar í það
ennþá. Þarma er líka sameigin-
ieg geymisia í kjailargangi ætiuð
fyrir reiðhjóJ og barnavagna.
— Hverniig var vinnunni háitt
að við innróttingu ibúðanna?
— Menn umnu svona hver hjá
sér, en oft var sikotizt á miMi og
r.d'grannanum hjáöpað. Konurnar
hjiáilppðu miikið til v.ið innrétting
armar, en segja m'á að ílestir hafi
orðið að greiða einhver vinnu-
laun, einkum við múrhúðun. Tré
verkið var kieypt fuillunmið af verk
stæðum og sáu þau um uppsetn
inigu, þó woru imargir, sem gengu
filá hurðakörtmruim og geirrikitum
og setóu hurðirnar í sjálfir. Hver
fjlöilis&ylda mlálaði sina ibúð með
nókkuri aðstoð við löklkun á bað-
hlerbergjum pg eldhúsum. Síðán
var unníð í samieiningu að múr-
húðun á stigahúisi cg kjaMara og
jlármsimiðimir smíðuðu handriðin
í stigana.
Mál og Menning
RHrfi. or. HtEIdér Hrildériion.
I hausl minBíist ég eitt sinn á
orðið t«s í merkingunni „lífið
uppborið hey“. Nokkrir hafa
minnzt á þetta crð í bréfum til
mín, og virðist mér allt benda
til þess, að orðið sé svo að segja
eingöngu notað í Þingeyjarsýsl-.
hæfilegri fjarlægð og með hálf-
gerðri launung“ eða ,,að halda
sig i nánd við einhvern í sania
skyni“. Mér hefir því dottið í hug,
að orðið liumátt sé afmyndun af
hvimátt, en að orðmyndin hámót
sé ekki rétt í þessari merkingu.
Ég skal vera fáorður trm þetta
um.
Orðið kemur fyrir í smásögunni orðtek. Ég hefi skrifað um það í
Ganila heyinu eftir Guðmund Frið- bók minni íslenzkum orðtökum,
jónsson, eins og sumir bréfritarar bls. 244—246 og skal fátt endur-
hafa bent á. í sögunni segir svo: taka af því, sem þar er sagt. Þess
tt ,j.. v* *. , .. . , vil ég þó geta, að mér virðast allar
Haidið þið, að þetta tos se ]ihur benda til þesSj að orðmyndin
handa hei'lh sveit? Haldið þið, að hámót sé hin Upprunalega. Fyrri
þetta htla kumbl hrokkvi heilum Muti orðsinS) há.( er samróta orð-
hrepp? G.F. ToJf s. (Rvk. 1915), iru hæjj; sbr orðið hásin. Mér
^°* virðist trúlegt, að -mót merki hér
Guðmuntíur J. Einarsson á ”sP°r • Hámót ætti þá í rauninni
Brjánslæk bendir mér á í bréfi, að rnerkja „spor eftir hæl . En
dags. 28. nóv. 1957, að gamlir Vest- skal getið, að til eru aðrar
firðingar mundu hafa notað orðið skýringar á orðtakinu. Það er einn-
klúka um það, sem Brandur gamli hugsanlegt, að saman hafi runn-
í sögu Guðmundar á Sandi kallar tv0 orð> orðmyndin
tos. Ég kannast vel við orðið klúka h«mótt kemur fyrir. En ekki skal
í mierkingunni „lífil hrúga“, en tarið r Þa sálma. Orðmyndin
aldrei hefi ég heyrt það orð haft hvimátt, sem Eiður minnist á> er
um „uppborið hey“. Væri gaman kunn úr handriti, sem runnið er
að fá bréí frá þeim, sem þetta írá Hanr.esi biskup Finnssyni.
þekkja. Guðmundur á Brjánslæk j
vekur athygJá á því í bréfi sínu, að NÆST SEGIR svo í bréfi Eiðs
gamlir menn hafi notað einkenni- hreppstjóra:
leg orð um birg'ðir sínar. Hann
segir:
Annars voru þa'ð furðulegustu
lieiti, er gamlir menn fundu upp
á birgðum sínum, bæði á ætu og
óætu: ullarhár, jafnvel þó um
rnörg sauðarreyfi væri að ræða,1
sykurkvörn, sykurlús, mjelhár
(útákast), méinylsua (jafnvel
þótt það væru heilir hlaðar af
heilum máhnausum) og allt eftir
þessu.
EIÐUR Guðmundsson hrepp-
stjóri á Þúfnavöllum, segir svo í
hréfi til mán, dagis. 7. nóv. 1957:
Að fara í humátt á eftir ein-
hverjum eða að vera í humátt frá
einhverjum heyrðist sagt alloft
áSur, en heyrist ekki nú orðið,
að minnsta kosti mjög sjaldan.
En í prentuðu máli hefi ég séð
notað orðið hámót, að því er mér
skilst í sömu merkingu, nefnilega
„að fylgja einhverjum eftir í
Þá minr.ist ég þess að hafa
endur fyrir löngu heyrt orðasam-
bandið að vera i mennt með eitt-
hvað. Það þýddi „að vera að búa
sig undir eitthvað, sem gera
sky]di“, hafi ég þá skilið merking-
una rétt, þvi a'ð óg minnist þessa
frá bernsku. Voru þa'ð einkum
tveir menn, sem notuðu orðtak
þetta, báðir innsveitismenn hér,
og íæddir nokkru fyrir miðja síð
ustu öld.
Orðið veðursteinn var heiti á
steinum, sem látnir voru á hús
og hey, svo að þökin fykju síður,
er hvasst var. Nú nefnir enginn
Veðursteina, enda eru þeir notað-
ir lítið nú orðið.
Ég hiefi ekki áður heyrt orðasam-
bandið að vera í mennt við eitthvað
né heldur orðið veðursteinn. Hvor-
ugt hefir komizt á íslenzkar orða-
bækur. Er ég Eiði mjög þakklátur
fyrir þessa vitneskju og vænti þess,
að aðrir, sem til þekkja, skrifi mér
um þessi atriði.
Síðasta atriðið, sem Eiður ræðir
í bréfi sínu, er orðið arlaki. Orð-
rétt segir hann:
Orðið arlaki var haft um nyjög
rýra sauði (geldinga). Það heyr-
ist ekki lengur.
Orðið arlaki er kunnugt í ýmsum
mierkingum. Blöndal tilgreinir
þrjáx: 1) veikburða maður, 2)
RETTA LEIBIN.
— Hvenær var fflutt í íbúðirnar?
— Fyrstu mienn ffluttu á miðju
sumri 1956 og um næstu áramót
voru allir ffluttir inn nema einn.
—. Er eklkj gatman a'ð fflytja í
íbúð, sem rnaður hefir unnið sjálf
ur?
-— Jú, það .er adit öðru víisi en
að fflytja í húe, sem maður hefir ''mögur eða veikluleg skepna, 3)
eigtnasf mieð öðru móti.
Hvað eru íbúðirnar stórar?
flón, fífl. Elztu heimildir um orð-
ið eru frá því snemma á 18. öld.
— Þær eru jafnstórar, rúmir 'Jón Olafsson frá Grunnavík til-
100 fermetrar, nema kjallaraíbúðin, gremir það í orðabók sinni, og
sem er nokkuð minni. | kunnugt er það úr nokkrum bókum
— Hvemær var múrMðað að ut frá 18. öld. Frá 19. öld eru einnig
an? ■ - íkunnar heimildir um orðið, þótt
— Á s. I. sumri. Við gerðum það hér verði eigi raktar, en merking-
sjálfir, kvörsuðum það og sett- in virðist yfirleitt vera „gamall og
um þá: líka han.drið á. svaðirn'ar. dugMitill maður“, lélegur hlutur“,
Sex þeirra manna, sem reistu fjölbýlishúsið Eskihlíð 22. Talið frá vinstri: Þcrgils Steinþórsson, Jón Sigurðsson,
Úifar Guðjónsson, Ólafur Sigurþórsson, Jón Jónasson og Stefán Jónasson. Á myndina vantar Guðbrand Sæ-
mundsson, Magnús Guðjónsson, Bjarna Pétursson og Jónas Hallgi ímsson.
Yfckur hafa orðið bæg h'eima
tökin.
Já, rnaður h'eíir vanizi við þetta.
Við sáum okikur ekki fært að
eignast þetta nema með samieig
inilegum át'ökum. — Það má ann
ars taka það fram, að síðar var
skellt niður spenniistöð örskammt
frá húshorninu hjá okkur og út
úr byggingarOínunni og myndar
hún blindhorn við götuna. Ef ekki
verður leytfð ininkeyrzJa írá Reykja
nesbraut, verðum við að aka fram
hjá spennistöðinni og það er
svona frílega, að bíöJ komist á
milii hennar og hús'sins. Myndasit
þá blindhorn við innkeyrslu, en
það hefir mikJa hæiítu í för með
sér. Almenn óánætgja er útaf stað
setningu spenniistiöðvarinnar.
— Vi'tu þá að síðu'síu segja mér
á'lit þiitt á íyrirkomulagi bygging
arsamvinnufélaga?
— Fyrirkiomulagið hefir tví-
maalalausa yfirburði, ef menn
fara að vinna einir, verður þeim
svo lítið úr verkj. AlJt verður
miklu ódýraa og léttara, þegar
menn taka höndum saman og
hjálpast að. Það er eimnitt rétta
leiðin.
,rýr skepna“. Þó ber þess að geta,
að á einum stað kemur orðið fyrir
í merkingunni „galli, vandkvæði“.
Er þetta í orðasafni frá því um
1370. Þar slendur:
sá var arlaki á ráði henaar. Í.B.
610, 8vo, bls. 26.
ÞAÐ MÁ láta sér detta í hug,
að hér hiafi orðinu verið ruglað
saman við orðið marlaki, sem
merkir „gaJli, vandkvæði“. Það er
kunnuigt úr þjóðsögunni Sögunni
af Grími Skcljungsbana, sem er í
Þjóðsögum Jóns Árnasonar, tekin
eftir bandritinu AM 569, b, 4to. í
þjóðsögunni segir svo:
Á Silfrastöðum bjó bóndi einn
auðugur að kvikfé, en sá marlaki
var á um hans hagi, að honum
varð illt til sauðamanns. JÁ. Þj.
I, 237 (Rvk. 1954).
Þess ber a'ð geta, að í Flateyjar-
bók kemur fyrir orðið mallaki (í
orðabókum ritað mállaki og talið
merkja „málgalli, talgalli“).
Um uppruna þessara orða skal
ég eklki fjölyrða. Það er marlaki á
að skýra hann.
í bréfi frá Kristjáni Jónssyni á
(Framhald á 6. »íðu.).