Tíminn - 18.03.1958, Blaðsíða 5

ÍTÍMINN, þriðjudaginn 18. marz 1958.
5
Kristján Eiíasson, yfirfiskimatsm.
Or'ði'ð er friálst
Vafasamar staðhæfingar
um skreiðarframleiðslu
Nokkrar atkugasemciir vi'S grein Páls (Mclgeirs-
sonar, er birtist í Tímanum 26. febr. 1958.
Sjötug: Guðrún Gísladóttir
frá Skeggjastöðum
m
n
Frú GuSrún Gísladottir fyrrver-
andi liúsfreyja á Skeggjastöðum
er sjötug í dag. Hún er fædd 18.
anarz árið 1888 i Laxárdail í Gnúp-
verjahreppi, en þar bjuggu þá for-
eldrar henn.ar: Gísli bóndi Einars-
! voru miklir og jarðslagi var svo til son frá Urriðaifossi Einarssonar
| enginn. En þrátt fyrir bessa liag-
þýðubSaðirsu og Vísi grein
eftir PáJ Oddgeirsson: „Nú-
verandi verkún á skreiS er
ísienzkri útgerð til stór-
Ijóns".
Nokkur dæmi úr þessum hluta
greinarinnar fara -hér á eftir orð-
rétt. Um viðtal sitt við einn „kunn-
asta og stærsta fiskkaupmann" á
i stæðu tíð; þá var útkoman Iítið eða
ekkert betri en að undanförnu, að
Dagana 25. og 26. febrúar ný. — og það svo stórkosílega, að þvj er snertir Ítalíugæði. Þetta
s. I. birtist í Tímanum, Ai- Það Þenti sízt til áibugaieysis fyrir sý-Jnir, að það er ekki fyrst og
þessari vérkun. fremst jarðslagi, sem fellir skreið--
Eg tel því, að framangreind sum- ina úr I. og II. flbkki, heldur það,
mæli Páls hafi ekki við rök að sem bent var á hér að framan.
síySjast. | Hvað kosta svo þessar yfir-
Þá kem ég að staSliæfingum breiðslur og uppsetning þeirra?
l 1101 þyðingu þess, að breiða Ég bjóst við kostnaðaráætlun og
:yfir skreiðarhjal'lana. - útreikningum vinnolauna við að
! Hann segir m. a.: „Verjið skreið- breiða vfir og taka ofan af, enfann
Greinina byrjar Páll með því að ina vætu, og þá munu gæðahlutföll- ekkert um það í greininni. Til þess
kynna lesendum sinum ferð sína in reynast þessi: 88% nr. 1, en 10— að geta hengt í 3 hæðir, þarf fyrst
f:I ítaliu árið 1949 og þann árang- 12% i lægra gæðaflokki". (Vænf- ag endurhyggja alla skreiðarhjall-
uj, -ex hann telur haía orðið af anlega II. ílokki). ! ana. Þá þarf hver einstakur hjallur
benni fynr uppbaf skreiðarverkun- Núverandi framleiðsluaðferð okk að standa einn sér, samkvæmt.
ar*ér á landi. I ar á skreið er sem kunumgt er snið- „modeli“ Páls, svo að hægt sé að.
in algerlega eftir því sem gerist í koma yfirbreiðslunum við.
Noregi, þeir hafa framleitt skreið Þá er sá flötur, sem þekja þarf,
öldum saman. Skyidi Norðmönn- ekkert smáræði, og eitthvað hljóta
. , , ., . um aldrei hafa d'ottis Þetta 1 hu8. yíirbreiðslur yfir slíkan flöt að
ItaMu, segir hann m. a.: „Eg tjáði ef þýðing þess væri svona geysi- kosta. Þá þarf áreiðanlega góðan
jhonium'«ins og satt var, að Islend- leg? 'umbúnað fyrir veðrum, a. m. k.
i'ngar væru enn ekki farnir að j Aðalorsök þess, að gæðahlutföll kaðla og festingar á jörðu niðri./
íramleiða þessa vöru“ (þ. e. skreiðarframleiðslu okkar eru svo Eitthvað kostar svo viðhaldið á
ekreið). ;,Þegar eftir heimkomu óhagstæð sem raun ber vitni, er þessu. Loks yrði það töiuverð vinna
mina hringdi ég til kunnustu at-. að hráefni það, sem fer til þessarar að breiða yfir og taka ofan af.
hafnaitianna í útgerð í Reykjavik, verkuuar er yfirleitt lélegt, — þ. e. Skyldi þeim skreiðarframleiðend-
Hafnariirði, Suðvesturlandi og víð j skemmt og illa farið, enda algengt, um, sem telja það ekki svara
er og sagði þeim þessar mikilvægu að það bezta úr fiskinum sé valið kostnaði að hreinsa hnakkablóðið
fregnir. Auk þess hvatti ég ónafn- úr, tii annarar verkunar. Úr úr fiskinum, þó að þeir með því
greinda menn til þess að hefjast skemmdu hráefni fæst aldrei góð stórbæti útlit hans og verkun, •—-.
þegar handa um skreiðarfram- vara hvernig sem að er farið og ekki finnast hæpið að leggja iit í
leiðslu, enda var verð á skreið á j auðVitað ekki heldur með því að slíkan kostnað fyrir jafn vafasam-
Italiu mjög hagkvæmt — og ég 'breiða yfir hjallana.
hafði tryggt öruggan grundvöll í Auk þess eru hengdar upp ýms-
fyrir viðskiptum. Enginn vildi | ar tegundir fisks, sem að mestu
(sinna iþessu þá.... sem sagt, útgerð eða öllu leyti seljast, aðeins til
armenn böfðu þá ekki fengið áhuga j Afríku, og teljast því III. flokks
íyrir þessari verkun . . ,Ég tók þ\d:vara. Sá fiskur, sem ekki gengur lendingar eigá hægt með, ef rétt
það ráð að skrifa í Vísi nokkru fyr-; til Ítalíu vegna þess hve hann er er að staðið, að framleiða I. fl.
ár oíangreind áramót . (þ. e. 1949 smár — eða af öðrum ástæðum,) skreið fyrir þennan markað t. d.
—1950). Síðan kemur feitletrað: selzt einnig til Afríku, þótt hann 10—12 þúsundir lesta“.
„Á vertíð 1950 hófst skreiðar-'gæðanna vegna gæti gengið til I
framleiðsia, og nani mganið það Ítálíu, — tel'st því III. flokkur. Samkvæmt upplýsingum, sem ég
ár 93.600 kg.“. | En hvaðþá um jarðslagann, sem hefi frá Enrico Gismondi & Co. á
Vegna þessara ummæla Páls .Páll Oddgeirsson ætlar að útiloka | ftalíu, þá hefir skreiðarinnfluining.
Oddgeirssonar vil ég upplýsa, að (með yfirbreiðsium? Ég tel það ur þangað aðeins einu sinni náð
fikrerðaxframleiðsla, — eins og hún jafnvel geta orðið til skaða að jrúmlega 16.000 tonnum, en það var
gerist nú — hófst ekki 1950, heldur • breiða yffr fiskinn, geta m. a. or-iárið 1924. Næsta ár, þ. e. 1925 var
1935 og eftir því sem ég veit bezt, 'sakað meiri hættu á ýldu og maðki, jhann aftur á móti aðeins rúmlega'
fyrst og íremst fyrir forgöngu og ekki sízt ef hengt er þétt, eða í 8 þúsund tonn. Önnur ár fram til
an srangur?
Að lokum vil ég minnast nokk-
uð á Ítalíumarkaðinn.
Páll segir m. a.: „ítalir kaupa ár-
lega 16—18 þúsund smálestir. ís-
hreppstjóra þar og Margrét Guð-
imundS'dióttir bónda í Ásum í Gnúp-
verjahreppi Þoinmióðtssonar í Hjábn
holti, en fcona Guðmundar í Ásum
var Margrét Jónsdóttir prests á
M'osfélli og Ön-nu bonu hans, en
iséra Jón var sonur séra Jóns-
prests í Hruna Einar.sisonar bisk-
ups í Skálh'Olti. Verður þessi ætt
færsla Játin nægja. Er auðsætt af
henni þótt hún nói skammt, að
Guðrún er af tojarna- og gáfufólki
komin, enda ber toún sjiáif með sér
sl'íik einkenni: sikörungsskap og
góða greind. • _ ...
Guðrún óJst upp með foreldrum hoDdi ® Skeggajstöðum, kvæntur
sínum iá ýmisum stöðum í Árnes- Signði G.uðjón,sdóttur frá Bolla-
sýslu og vandiist öllum algengum ( ®®ðum; Helgi^rafyinkiJ Reykjaviik
störtfum utan ibæjar og innan sem ’ “ *
framtak Fiskimálanefndar. Heim- fleiri hæðir.
ildir fyrir þessu svo og nánari upp-1 Páli nefnir það, að s. 1. ár hafi
lýsingar er m. a. að finna í skýrsl-! verið mjög hagstætt fyrir skreiðar-
um Fiskirnálanefndar frá þessum
Érum.
Til fróðleiks um þetta o. fl. i
þessari grein ætla ég að taka hér
upp skreiðarútflutning okkar írá
lárinu 1935, bæði heiTdarútflutnin'gs
magnið og það, sem selt hefir ver-
ið til ítalxu:
Ár: Til Ítalíu Heildarútflutn.
1935 0 kg. 80.535 kg.
1936 88.250 — 546.751 —
1937 83.550 — 851.266 —
1938 36.500 — 468.830
1939 104.650 — 640.545 —
1940 104.070 — 393.415 —
1941 0 — 496.430 —
1942 0 — 253.390 —
1943 0 — 198.200 —
1944 0 — 225.900 —
1945 0 — 296.700 —
1946 93.450 — 107.700 —
1947 0 — 400 —
1948 O — 6.000 —
1949 4.300 — 4.300 —
1950 92.400 — 93.600 —
1951 108.600 — 1.044.700 —
1952 0 — 2.355.800 —
1953 56.800 — 6.500.000 —
1954 2.320.500 — 12.935.000 —
1955 518.100 — 6.552.800 —
1956 1.271.000 — 11.499.900 —
1957 645.800 — 10.154.800 —
Samt. 5.527.970 kg. 55.706.962 kg.
verkun, og er það rétt. Þurrkar
1935 var hann frá rúmlega 8 þús.
og upp í 13 þúsund mest.
En áriu 1950—1955 hefir heild-
arirniflutnrnigur þangað verið þessi:
Frá Noregi: Frá íslandi: Samtals:
1950 8.244 tonn 92.4 tonn 8.336.4 tonn
1951 8.999 — 108.6 — 9.107.6 —
1952 9.158 — 0.0 — 9.158.0 —
1953 5.359 — 56.3 — 5.415.8 —
1954 4.867 — 2.320.5 — 7.187.5 —
1955 6.139 — 518.1 — 6.657.1 —
Samtals 42.766 tonn 3.096.4 tonn 45.862.4 tonn
Sámkvæmt þessu teTsf mér svo leiðslu fyrir þann markað. Þess
til’. að meðai-innflutningur til Ítalíu eru jafnvel dæmi, að framleiðend-
frá báðum löndunum hafi á þessu um hefir ekki fundizt borga sig
6 ára tímabili verið aðeins 7.643.7 að meta Ítalíuskreið út úr Afrik-
tonn á ári. j unni, heldur sel-t allt upp til hópa
Þetta yfirlit sýnir, að bessi mark j (,,samfængt“) íil Afríku.
aðiu- fer minnkandi, en bó ættum j
við að geta aukið sölu skreiðar á
þennan markað með aukinni vöru-
vöndun og betri framleiðslu, en
ekki líkt því eins mikið og Páll teí-
Dæmi um þétta- er t. d. árið
1952, — og dæmi um óhagsfætt
verð er m. a. að finna í ársskýrslu
S.S.F. 1956 á bls. 4. Þar er verð
á „Finmafken“ skreið ti’l Ítalíu kr.
ur vera mögulegt, jafnvel ekk; þó 3 37 \ sarna stað er verðið á
aS—T'Tru 'n..‘í’ !'T Taíaðm.T Þ°i1ski 111 Afríku sa?f kr-8-53 °s
á keilu til Afríku kr. 8:66.
aðrar ungar istúflkur á þeim tíma.
Faðir hennar var mikilffl atgerfis-
imaður og hafði lenigst af mikil
uimsvif í búiskap sínurn. Ólst Guð-
ún upp við stórihug í athöfnum
og rótgróna þjóðlega menningu á
heimili forefldra sinna.
Ung að aldri réðist Guðrún að-
istoðarstúlka við rjómabúið að Ás-
um í Gnjúpverjalhreppi, en fór
síðan í Hvitárvallaskólann til.
riiáims í mjóilikurfræði. Að þvi námi.
iloknu fór toún (fyrir 'atbeina Grön-
fehlts skólastjöra norður í Þing-
eyjasýsTu til þess að fcoma af stað
rjómabúi, sem iþar var verið að
stofna og starfaði við það eitt
isumar. Síðan var hún rjómabús-:
jstýra í Grímisniesi í tvö surnur, en:
innritaðist svo í kennaraskólann
í 'Flensborg í Hatfnarfirði og var.
það síðasíi vetur kennaraskólan;s,
þar. Lauík toún teennaraprófi það-
an Uiin vorið með góðum vitnis-
burði og iStundaði siðan barna-!
ikennslu á vetrum hin næstu ár.’
Hefir löngum þótt gout að koma'
til hennar börnuim, sem tornæm!
hafa verið að læra lestur.
í ætt Guðrúnar eru sönghæfi-
’leiikar mitóir og 'hlaut toún þá list,
i vöggugjöf. Lærði hún ung frum
atriði í 'söngfræði af syistur sinni
og miðlaði síðan öðrum af kunn-
áttu snni. Ætfði hún og stjórnaði
um nokkur ár isön'gfl'okk í s\'eit
sinni og varð forusta hennar á
þessu sviði, þeim er nutu, til gagns
og ánægju. Um fjögurra ára skeið
var hún forsöngvari og organleik-
ari í hinni frægu Strandaíkirteju,
en þá var heimifli hennar í Sefl-
vogi.
Árið 1919 gekík Guðrún að eiga
Ha'lldór Jónisson bónda á Skeggja-
'stöðum í Hraung'erðishreiipi og tók
þar við búisforráðum. Kom þegar
í fljós að hin un@a hi'nsfreyja var1
'Skörungur að aflflri gerð, afkasta-
miikifl til allra verfca, ismékkvis • og
þrifin og ihagsýn við búsumsýslu.
Glaðlynd hversda'gslega og naut
hjúaisældar. I
AMan fyrri hfluta búskapartíma
þeirra ’Skeggjastaðahjóna var efna j
hagur bændástéttáriunár þröngur ! “T*“‘
og þurftu flestir á að halda hag- !
•sýni samfara nrikiiffli vinnu til þes
að teómast sósaisamlega af.
AðStaða Norðmanna á Italíumark
aðnum er á margan hátt miklu
.betri en okkar, enda hafa þeir ver-
ið þar einráðir um aldir.
Til þess að fulTnýta alla mögu-
leika 'till skreiðarsölu á þessum
markaði og öðrum er greiða bezta
verðið, ef þeir fá góða vöru, þarf
að framleiða hæfilegan hluta af
heildarframleiðslunni með þetta
fyrir auguim. Ef við viljuim t. d
Ennþá óhagstæðara dænii er að
finna í ársskýMu S.F. 1955, bls.
4. Þar er „Finmarken“ skreið til
Ítalíu á ’kr. 8.75 og góð Afríka til
Ítalíu á ’kr. 8.77. Afríkuþorskur er
á kr. 8.84 og Afríkukeila á kr. 8.80.
Það virðist auðsætt, að við ís-
lendingar verðum fyrst og fremst
að byggja skreiðarframleiðslu okk-
Svo sem fram kemur í þessu yfir- hagnýta okkur markaði í Svíþjóð ar a Afríkumarkaðinum, enda er
Idti féll salan til Ítalíu niður .ó styrj og Finnlandi, þá verðum við að
aldarárunum, þess vegna og af ráskera góðan, þykkan fisk á rétt-
ffleiri ástæðum dró einnig úr heild um árstíma o. s. frv. En að yfir-
arframleið'Slúnni. Eftir stríðið voru 'breiðslur einar korni hér að.gagni,
skreiðarhjalTarnir mjÖg gengnir úr
Eér, höfðu ekki verið endurnýjað-
ir, — jafnvel rifnir niður, seldir í
girðingar o. fl. En þegar ísfisksút-
•fiiitningur okkar stöðvaðist til
Bretlands, vegna löndunarbannsins
fræga þá jókst þessi framieiðsla á
hann langstærstur og fer vaxandi.
Gæðakröfur eru hóflegar, og er það
mjög mikilvægt fyrir okkur, a. m.
k. á meðan jafnmikið er um lé'legt
— það tel ég vera hreinustu fjar- eSa illa faris hráefni, sem nú er.
stæðu, eins og s. 1. ár sannar bezt. 13að verður varla unnið öðruvísi, a.
En verðið, sem fen'gizt hefir fyrir 111 • k- ek'ki á verðmætari hátt.
sumt af þeirri skreið, sem seld hef- j Afrí’kumarkaðurinn tekur auk
ir vei'ið til ítaTíu, hefir ekki alltaf þess á móti öllum skreiðartegund-
verið svo hagstætt, að það hafi örv- um og öllum stærðarflokkum. •—
að skreiðarframleiðendur til fram- Jafnvel úrgangsfiskui'in er seldur leikann.
ófcvæntur; Gísli sjómaður, ókvænt
ur; Margrét, gift Böðvari Guðjóns
syni frá Hnífsdal, sikáldi og kenn-
ara í Kópavogi, cg Bjarnfreður
ógiftur.
Guðrún toafði snemma átouga á
málefnum tevenna og sá þörfina
á því að bæta aðstöðu konunnar
á iheiimilunum og í þjóðfélaginu.
Þegar tovefflDéflag var stofnað í
hennar sveit fyrir aldai'fjórðungi
isíðan var hún valin þar til for-
uistu og er formaður þess enn í
dag. Hefir hún sótt a’lia fundi
Sambandis sunnlenzkra kvenna síð
an og nokkra flandsfundi Kvenfé-
lagasambands ísiands.
Guðrún er he'.Tsíeypt kona og
einörð í aTlri framkamu, og er sá
ekki ber að baki. hvort heldur er
maður eða mlálefni, sem hefir henn
ar fylgi, því toún kann vel að flyjtj'a
íriál sitt og er trvgg þeim hug-
sjójrum er toún hefir helgað fylgi
sitt. Hún er bindindismaður ein-
dreginn og toeíir lengi verið for-
maður áifenigiisvarnarnefndar í
sveit sinni.
Þótt GuSrún hafi alla tíð verið
starfsöm kona cg haft miikla um-
sýslu sem húsmóðir og tekið þátt
í félagssááflium, þiá hefir henni einn
ig unnizt tími til að lesa bækur
og kryíja tii mergjar strauma .og
stefnur i andflegu lífi sinnar sam-
tíðar. Guðrún missti mann sinn
árið 1948 og. bjó síðan með Guhn-
ari syni sínum þar tM nú fyrir fá-
urn árum að hún lét í hendfur hon-
um og tenigdadóttur sinni jörð og
toú. Hefir hún síðan dvalizt þar og
notið kyrriátra stunda, e'n mun
þó . sjaldan falla verk úr lieudi.
Guðrún hefir nú að baki langa
og starfíama æfi og getur gla.ðzt
aif mörtguim sigrum, sem hún og
saimitíðarkynislióð hennar hafa
'unnið. K&hurnar búa við aðrar og
betri aðstæður heidur en þegar
hún var ung. Þær haía náð hinum
S-jíálísögðu mannréttindum sem
þeim toar og aðstaða þeirra sem
mæðra og h’úsmæðra og sem starf-
andi borgara í þjóðfélaginu er nú
svo breytt til hins betra frá því
sem var á hennar yngri árum,
að um engan samanburð er að
Menntunarskilyrðih, sem
hún hefií aMa tíð borið fyrir
’ i brjósti eru nú orðin svo ailmertn,
T>pffq j .
,,, , , ... . , , \.að alflir seim vilja hafa i þvi efni
tokst ’þem hjonum framurskar-1 geta8 veitl sér þekkingu. Eg veit
andi vel á fremur lítilli jörð og.
höfðu þó talsverða ómegð, því að
börn þeira voru fimm. Mun ó
hvorugt haifa ’hafllað í þeirri sam-
vinnu að sjá isér og sínum far-
borða.
Guðrúnu var eintear lagið að fást
við uppeldi barna og kom hún öfll-1
um börnum sinum til góðs þroska
og menningar, én börn hennar eru
þessi: Gunnar búfræðingur og
þangað fvrir toagstætt verð. Greiðlsl
ur eru allar í dýrmætfum gjaldeyri,
og er það lí’ka mikiTsvert fyi'ir land-
ið.
Að öllu þessu athuguðu virðist
staðhæfingin urn, að skreiðarfram-
leiðslan sé útgerðinni til stórtjóns,
vera toarla ósennileg, heldur miklu
fremur i algerri mótsögn við veru-
að þetta og margt fleira gleður
hana á efri órum. Hún hefir haft
barnaflán og hún nýtur virðingar,
tra.U'sts og vináttu sveitunga sinna
og margra fleiri.
Með þessurn Tínum vifldi ég
þaikka Guðrúnu löng og góð kynni.
Þsteka iienni cig hetmiii hsnnar vin
samileg . og fraiut samskLpti -við
sikófl'Srttíínd barna&kólans þá ,tvo
áratugi, sem ég hef þar átt hlut
að miáli sem sikólanefndarmaður.
Eg mflnnist þeas þá o-g einnig með
þalkkilæiíi hversu gott var jafnan
að ieflta tfli þeirra Skeggjastáða-
lrjóna um ýmfliss konar fyrir-
greiðiTu ungcnennafélagsins vegna.
Eg vil svo enda þessi fáu orð
með þeirri ó:k tU Guðrúnar, að
ælfidagar bennar, þeir. sem fram-
undan eru, yerði henni ljúfir.og
að hún megi njóta gleði og góðrar
heilsu.
Águst Þorválásson.