Tíminn - 30.04.1958, Side 4

4
T í M I N N, iniðvikudaginn 30. april 195fc
Var de Sade glæpamaðiir eSa píslar-
vottur? - klámbundur eða snillingur?
- aldarfariS átti sinn þátt í skapgerS
hans - nautn af svipnhöggnm - koní-
aksbaS á eftir - drap leikhráðar sirni
4áragamall - dó á geSveikrahæli -
Frá því stríðinu lauk hefir
<ae Sade markgreifi hvað eftir
annað verið nefndur á nafn
f kappræðum Frakka um
tmenningarmái. Hann ber
ekki eingöngu á góma í við-
rsium manna um heimspeki
og bókmenntir; heidur er
tíinnig um hann deiit af trú-
11 riegum og stjórnmálaiegum
ástæðum.
“íann hefir verið nefndur snill-
>. -,;r á sviði bókmennta. Honum
i'.efir verið lýst sem ónáttúrlegum
glcepamanni, sem um langt skeið
, sinnar framdi fjölda kynferðis-
giæpa og sýndu dýrslegt ofbeldi.
Harm hefir einnig verið álitiim
pktlarvottur sem saklaus varð að
íútja 27 ár ævinnar í fangelsi
vegna rangláts réttarkerfis. I>ví
verður ekki neitað að afstaða hans
tii trúmála var hreint og beint
guðíast, og þó hefir kaþólskur bók-
i'ier.ntagagnrýnandi lýst því yfir í
i>úk sinni „Sade mon Prochain" eð
de Sade hafi verið innhverfur dýrl
itgur, sem verið hafi altekinn
htigsuninni um himnéskan hrein-
leika Marki guðsmóður.Honum hef
ir verið lýst sem uppreisnarmanni
ogr 'Stjórnmálamanni, nefndur barn
\ v. angftrinnar. Hann hefir verið
áíitinn sadisti og masókisti og
i >rttveggja með réttu. Hann á
ei£ nig að hafa verió upphafs-
trr.uöur súrrealisma og existentíal-
V. .J. ( ■
Ciæpasérfræðingurinn veltír þvú
itéi-rf- fyrir sér livort hann skuli
t /..ast afbrotamaður eða dýrling-
ur Eru rit hans klám eða bók-
3 ntir? — Það er hvorugu hægt
■o'ó -siá föstu.
Til er „'fólk. sem frá fæðingu er
aa.-.ahs eðlis en aliur þorri manna,
!:iaó hcfir stærra hjarta og lirað-
aíreymara blóð, þrá þess er sterk-
a'.aðlöðun þes- -sr meiri og löng-
un ' iess er hemjulausari og tryllt-
ori en hjá öllum almenningi."
J aiinig lýsir J. P. Jakobsen „þung-
tyiida félaginu1' í skáldsögunni
Maríu Grubbe.
AF „góðum æitum"
Honatien Alphonse Francois
Fjölfíæti siarfsemi Barnaverndar-
félags Akraness
Aðalfurrdur Barnaverndarfélags Akraness var haldinn í
Félagshehniii templara 27. marz s.l. Formaur, Bergur Arn-
björnsson, flutti skýrslu um störf félagsins á liðnu starfsári.
Ivvað hann jrau einkutn hafa beinzt að fjáröflun, t.d. hefði
verið haldinn bazar á árinu og hefði ágóði af honurn verið
kr. 9.755,00.
véltu um kr. 10.000,00 í byggingar-
1 Þá hefði og aflazt fyrir sölu sjóð dagheimilis.
merkja og bókarinr.ar Sólhvörf, Á 'þessnm aðalfundi var sam-
fyrsta vetrardag kr. 3.975,00. iþykkt að, heimila stjórninni aS
! sStyéki kvsð formaður' hafa verið styrkja dagheimilið með kr. 5.00,00
veitta, samkvæmt samþykkt síð- á þessu ári, ef það verður rekið,
a3ta aðalfundar, til rekstrar dag- en
renni sú upphæð í bygg- '
héimils fyrir fcjrn á Akranesi og ingarsjóð dagheimilis á Akranesi.
til Skálatúnsheímilisins, krónur Þá var og samþvkkt heimild til aS
Markgreifinn de Sade — ritaði bækur sínar ( fangelsi.
upp og varð að engu. Samkvæmt
kenningum amerískra þjóðfélags-
fræðinga verða menningarátök og
árekstrar ætíð <til iþess að mönnum
veitist erfiðara að aðlaga sig.
Donatiefi var einn þeirra æsku-
manna, sem illa gekk að finna
fótum sínum forráð á 18. öld.
Ábótinn ástsjúki
Drengurinn dvaldist í Condé-
kastalanum fjögur fyrstu æviár
sín. Dvöl hans þar ’hlaut skjótan
endi við fyrsta hneykslið sem
tengt var nafni hans: hann varð
leikbróður sinum. prinsinum sem
var fjórum árum eldri, að toana.
Þá var hann sendur öramu sinni í
Avignon til fósturs. í lok ársins
1745 var honum komið fyrir hjá
föðurbróður sínum, de Sade ábóta
sem var fertugur að aldri en kaus
heldur <að eyða ævi sinni í höll
sinni, samkvæmíssölum Parisar,
veitingakrám en í klaustrinu. —
krít, í æðisgenginnl svallveizlu
hegðaðj hann sér svo óguðlega að
leigðar hórur sáu sér ástæðu fil
þess að kæra hann fyrir yfirvöld-
unum.“ Það var þó ekki meðferð
hans á skækjunum heldur guðlast
og helgispjöll sem var ástæðan íil
þess að orðróinúr um hann fór að
kvisast út. Hann var í fangelsi
tvær vikur og var „stranglega
gætt“, unz föður hans tókst að fá
hann lausan.
Á páskadag árið 1768 bauð hann
betlarakonu á torgi einu stöðu,
fékk hana heim méð sér og þar
lét hann svipuhögg dynja á henni
unz hann fékk kynferðislega full-
nægingu. Þessi atburður er sam-
kvæmur lögreglustkýrslum. Eftir
þessa meðferð lét hann hana
baða sig og þvoði sjálfri henni
upp úr koníaki.
Framburður þeirra var þó ekki
samhljóða. De Sade hélt því fram
að konunni hefði verið ljóst frá
upphafi hvers konai' meðferð beið
5.000.00 til hvors um sig.
Þá voru lesnir reikningar félags-
ir.s, en samkvæmt þeini var hrein
e'zn félagsihs imi s.l. áramót kr:
35.508,72. I
Margvísleg starfsemi.
i Úr stiórn áttu að ganga frú Pál-
ína Þorrteinsdóttir og frú Guð-
fcjörg Þorbjarnardóttir og voru
'þa>r báðar ■endurkjornar. Skipa
stjórn féiagsins ,nú: Bergur Arn-
hjömsson, ■bifreiðaeftirtitsmaður,
frú Pálína Þorsteinsdóttir, frú
Guðbjörg Þorbjarnardóttir, frú
Lára Jónsdóttir og frú Margrét
Jónsdóttir. í varastjórn voru kjör-
•in: frú Sigríður Hjartar og Guð-
mundur Björnsson, kennari. í full-
trúaráð voru cndurkjörnir: Daníel
Pétursson, kaum., sr. Jón M. Guð-
jónsson, Ragnar Jóhannesson,
skólasljóri og Sverrir Sverrisson,
skólastjóri. Þá voru og endurskoð-
endur endurkjörnir: Karl Helga-
son, póst- og símamálastjóri og
Sveinn Gu'ðmundsson, kaupfélags-
stjóri.
í dagheimiiisnefnd voru kjörn-
ar: frú Lára Jónsdóltir, frú Auður
Sæmundsdóttir og frú Sigríður
Hjartar.
í byggingarnefnd dagheimils
voru -endurkjörin: írú Guðrún
Guðmundsdóltir, Ólafur Vilhjálms-
son, húsasmíðameistari og Elías
Guðjónsson, kaupm., og til vara:
Guðmundur Björnsson, kennari.
Aflaði nefndin á s.l. ári með hluta-
vr'ta sömu upphæð á þéssu ári til
Skálatúnsheimilisins,
Athugasemd
„Herra ritstjóri.
í frásöen af hásk’ólafvrrlestri
sænska skáldsins Eyvind Johnsons
í blaði vðar í dag er þess getið',
að fyrirlesturinn hafi -ver'ð illa
sóf.tur. og því um kennt.. að fyrir-
le=turinn væri illa auglvstur. Því
íniður var þessi ágæti fyrirlestur
e:e' sóítur sem vert var, en orsök
t'l þess var efalaust. fvrst og fremst
sú. að á var stórviðri með helli-
r'énineu um það leyti, sem hann
átt' nð hefjast.
Há«kólinn er vanur að biðja
blöð og útvarp fyrir frétt um fyf-
irle=tra sem bennan. en það er al-
gerlega á valdi blaðanna. livernig
fréttin er birt, og fer það yæntan-
lesa eftir því. hversu fréttnæmt
efn'ð bykir hvérju sinni. í þetta
skinti var fréttastofu útvarpsins
og nllum dagblöðunum tilkynnt um
fvrirlesturinn: enn fremur var
auelýsing í hádegisútvarpinu sama
dag fyriílesturinn var flutt-
ur. Hér var bví ekki brugðið frá
veniu uni tilkynningu fyrirlestra í
háskólanum.
Pétur Sigurðsson
háskólaritari.“
ufc hópi.
Kanr
-4 París. Faðir hans var háttsettur
4 ^anrlkisþjónustunHÍ, móðir sem ^áidskap þessrííma!
var af ætti Bourbona var hirðmær
-íxrthsessunnar af Condé.
M
j Hann' var frjálslyndur í stjórn-
j 1 málaskoðunum. í þann tíma sem j hennar. Hún hélt fram hinu gagn
■Sade markgreifi var einn úr þess-7°nat!en var 1 ióstri honum t°f ^
helt abotinn við mæðgur cinar. stæou ui pess.
. , ., _ .. , Hann er fyrirmyndin að hinum Vegna hviksagna varð hneykslíð
J’t.™ ástsjúku og ónáttúrlegu klerkum skjótt á allra vörum svo lögregl-
og imunkum, sem algengir eru í an sá sér ekki annað fært en að
taka í taumana. Konungurinn fyrir
Á aldrinum 10 itil 14 ára var skipaði handtöku og næstu sjö
_ _ . ... . , , Donatien á Jesúíta-skóla undir mánuði dvaldi de Sade í fangelsi
De Sade-ættm er upprunnin fra strörlgum aka. Þar var ,hann þjálf f algerri einangrun.
-írf'Srinnar í’Avignon^Lnufa aðl’r 1 guðrækni’ iðni við lestur’ Nokkru seinna fór hann að
de Noves, sem Petrarca hefir gert TvÍZÍ haldf s.ystur konu sinn'
filppa var eipinkonn TTuemips anir' Arm 1754 4li 56 var hann ar> Anne-Prospere. Þann 11. sept-
d- Sade^oír ól homun 11 börn fður 'lærl,ngl!1' 1 léttvopnuðu riddara- .ember 1772 var hann ásamt her-
d. sac.e o? ol honum 1 born aour jjgj <k0nungs og næstu sex ár tók berrfsbióni sínum dæmdur itil
nun do anð 1348. Onnur ætt- . ... _ oer„.spjoni sinum aæmaui nn
<:_____ i.:.. hann þatt í stuði móti Friðnk dauða fynr kynvillu og morðtil-
raun á eitri. Báðir hinir dæmdu
vinrm nein tiltakanleg afrek, síð- voru þá flúnir, de Sade hafði kom
asta árið falaut hann foringjanafn- ist undan til Ítalíu með mágkonu
or
f;i..ðir sai hin kaldlinda en fagra mj-]a Prússakonungi án þess að
Gurlotte de Babune, sem uppi
v,íc í lok 16. aldar og var einna
f', gust fyrir þessi afrek: hún var jV“ T orÍÖf7'árÍð“l759‘fórlyrst
ae Flzef baron- raðherra Karls að bera á þéim löstum í íari hans,
-9. &g Hinriks 3„ en semna giftist
-ItriÍR de Trémouille markgreifa;
vvu' ástmeý Hinriks 4. og síðar her-
íógans af Guises; eftirlætishirð-
mær Katrinar af Medici, sem
■fíýtídi
Átölsku ofbeldisheimspeki viðreisn-
sem gerðu hann illræmdan seinna
meir. í stríðslok átti hann í nokkr
um ævintýrum sem voru algerlega
í anda timans þangað til hann
. varð alvarlega ástfanginn. Fjöl-
1 rJVr u Frakklan^1 111118 skyldan setti sig á móti ráðahagn- , .... , . .
um og fekk þvi til leiðar komið ... . * ...
sinm.
Heimildir eru fyrir því að sagan
um morðtilraunina er iippspuni.
Fóturinn fyrir þeirri sögu er sá
að de Sade hafði eitt sinn gefið
nokkrum vændiskonum lyf til þess
að auka kyniýsn þeirra. — Lyfið
var til, heldur olli uppköstúm og
niðurgangi. Árið 1778 var dómn-
útlegð frá 'Marseilles fyrir ósið-
ortimabilsins, boðaði siðleysi, lagði að hann lkvæntlst 22 ára gamalli
nl ..;nd a morð og var skækja upp- stúlk Reneé _ Pélagie de Mont. . . . .
f';u af kvalalosta í hinni eigmlegu rcuilj’dóttur dómsforseta á eftir- u“ hreytt
iu .ih.mgu oi anna. ^ _ launum en fjölskyldu þessari var
16 Sade ox ur grasl a.,upP' stjórnað af móður hennar, atorku- semi'
t.u.icartimum. Þa rikti Loðvik 15.
4. Frakklandi. Natitnalíf viðreisnar-
fcívtabilsins var á undanhaldi fyrir
fiagurfræði cg fínheitum róman-
Cí»ka tímabilsins. Skynsemi og itil-
fitmingar hóðu baráttu um valdið
yfir mönnunum. Hugtökum var
cnúið og 'kollsteypt, fornar dygðir
Sagan segir einnig að de Sade
hafi veriS inasókisti og fengið
vændiskonu eina til að hýða sig
með hrísvendi 215 högg. Iiann
Næstu árin lenti hann í ýmsum grátbað hana sjálfur um hýðingu
ævintýrum og verða hér gefin fá- og taldi höggin af mikilli ná-
samri og franikvæmdasamri konu.
Betiarakona í koníaksbaSi
ein sýnishorn af þeim. Hið fyrsta kvæmni.
gerðist strax árið 1763: „ . . lítið Þegar hann hraðaði sér að dán
ciiastu gildi sitt. Heilt riki Íeystist'hús tekið á leigu, húsgögn út á arbeði móður sinnar árið 1777
var hann handtekinn eftir ‘tilvísun
tengdamóður sinnar. Honum tókst
a'ð komast undan en var tekinn
fastur á ný og árin 1779 til 1790
sat hann ýniist í dýflissu eða var i
haldi á geðveikrahæli.
Biómaskeiðið 9
Þá hófst ‘það límabil í ævi hans
sem imestur ljómi stafar af. Hann
var byltingarsinni. Hann var við-
staddur hina frægu hersýningu á
Marzvelli og skipaði þar heiðurs-
sess. Á andartaki varð hann mikils
virtur sambcrgari og vinsæll rit-
höfundur. Hann var dómari við
septemberblóðsúthellingarnar ár-
ið 1792. Á því timabili tók hann
saman við konu sem runnið hafði
æskuskeið sitt að mestu, Marie-
Constance Renelle og sanibánd
þeirra hélst til æviloka. _
En velgengni hans átti sér
skamma stund. Sem ókærandi við
réttarhöld yfir tengdaforeldrum
hans 'vil'di hann ekki láta dæma
þau -til dauða enda svarinn and-
stæðingur dauðarefsingar. Og þó
hataði hann tengdamóður sína
meir en allt annað á jörðinni. —
Hann varð að víkja úr sæti og
staða hans versnaði til muna. Op-
inbert 'guðleysi hans hugnaði ekki
Robespierre sem var trúaður mað
ur. Hann var tekinn höndum en lát
inn laus i októbermánuði árið 1784
fám mánuðum eftir fall Rabes--
pierres. Næstu árin hallaði undan
fæti <tfyrir niarkgreifanuni, heilsu
hans hrakaði og fjárhagur einnig.
Það var ef til vill í gróðaskyni sem
hann gaf út rógrit um Jósefínu
konu Napóleons árið 1800 og
reyndi að koma ó loft slúðursög-
um oim hana. Þann 8. marz 1803
var hann tekinn fastur og skörnmu
seinna lokaður inni á geðveikra-
hæli þar sem hann andaðist 2. des
ember 1814.
de Sade markgreifi eyddi 27 ár-
'úm ævi sinnar í fangelsum og á
geðveikrahælum. Hann var ekki
geðveikur en ef til vill var hann
•taugasjúklingur og með réttu má
segja að hann liafi verið kynferð-
isleea afbrigðilegur. En var hanii
einnig hættulegur glæpamaður?
Ef Sade væri uppi nó
Það er óumdeilanlegt að flestir
glæna hans mundu varða við lög
enn þann dag í dag, samkvæmt lög'
'iim á Norðurlöndum. En afbrot
hans verður einnig að skoða i
ljósi þeirra þióðfélagslegú og
menningarlegu ástæðna sem þau
eru sprottin úr. Engar heimildir
eru fyrir því að de Sade liafi
framið noklcra hættulega eða
ruddalega glæpi. Hann slapp vel
frá allmörgum afbrota sinna en
hins vegar er þess einnig að gæta
að Hf hans eftir 1770 var sann-
fcallað píslarvætti. Hann var hafð-
ur í fangelsi samkvæmt tilvísun
tengdamóður sinnar og siðar til-
vísun Napóleons án þess að dóm-
ur gengi d málinu. Ofsóknir gegu
honum byggðust ekki að
me-tu leyti .á kynferðislífi hans
lieldur af persónúlegum ástæðum.
Hann var vart betri eða verri en
margur annar sem þá var uppi og
slaop við dónia. En hann átti í rík
utn mæli það sem hermenn kalla
borgaralega hugprýði. Hann var
nógu djarfur til að vera sjálfum
sér samkvæmur.
Á Norðurlöndum yrði hann nú
dæmdur í gæzlu sem geðsjúkling-
ur og geltur samkvæmt núgildandi
lögum. Þannig mundi líf hans hafa
án þess að nokkurt sögulegt
gerðist. Hann hefði losnað við á-
rekstra og þjáningar, lifað án bar
áttu og án ósigurs en einnig án
þeirra sigra. er hann vann. Að-
gerðin múndi hafa kúgað hinn ó-
kúaanlega. reist hinn fallna, aðlag
að kynferðisglæpamanninn þjóðfé-
laginu og gert byltingarsegginn að
hamingjusömum fanga.
En þá hefði hann eldci heldur
ritað neitt af hinum umdeildu
bókmenntum sínum, því rithöfund
arferill hans hófst i fangelsinu og
endaði á geðveikrahæli.