Tíminn - 30.04.1958, Síða 6

6
T í M I N N, miðvikudaginn 30. aprli 1958.
Útgefandl: Frams6knarfl»ktcvm*
Bitstjórar: Haukur Snorrason, Þórarinn Mraiassas® {fefe.s
Skrifstofur f Edduhúsinu við LindargSfe
Símar: 18300, 18301, 18302, 1830*, 1K*S
(ritstjórn og blaðamenn).
Auglýsingasími 19523. Afgreiðslusíaii XSS28.
/ Prentsmiðjan Edda h.f.
Deilan um varasjóðstillagið
EINS og skýrt hefir verið
frá iiér í blaðinu hefir rlkis-
stjórnin lagt fyrir Alþingl
frumvarp um þá breytingu
á samvinnulögunum, að sam
vinnufélög þurfi ekki að
leggja ákveðið gjald í vara-
sjóð. Með þessu er stefnt að
því, að þau búi við sömu að-
stöðu og einkafélög, sem
ekki eru undir neinni kvöð
um það að leggja ákveðið
framlag í varasjóðina.
Standa samvinnufélögin hér
því ver að vígi en einkafélög
in, þar sem það getur oft
hamlað athafnasemi þeirra
að þurfa að leggja í vara-
sjóð fé, sem betra væri að
ráðstafa á annan hátt.
í RÆÐU, sem Gísli Guð-
mundsson hélt við 2. um-
ræóu þessa máls í n. d. í fyrra
dag, eru rökin fyrir um-
ræddri breytingu á sam-
vinnulögunum vel skýrð.
Gísii sagði m. a.:
— Þegar samvinnuiögin
voru sett fyrir 37 árum, voru
mörg af kaupfélögum la-nds-
ins fómenn og skammt á veg
komin, enda sum þeirra þá
nýiega tekin til starfa og
þátttaka fyrst í stað minni
en síðar hefir orðið. Af and-
stæðingum þeirra var þá
mjög á þvi alið, að þau væru
fjárhagslega ótraust og var-
hugavert að eiga við þau
mikil viðskipti. í samvinnu-
lögunum var því lögð á-
herala á að félögin yrðu
gerð sem traustust fjárhags
lega. M. a. var þeim þá, í
þéssum lögum gert skylt að
safna varasjóðum og bein-
iínis ákveðið i lögunum, á
hvern hátt efla skyldi vara-
sjóðina. Samkvæmt 3 gr. lag
anna ber að leggja í vara-
sjóð arð af viöskiptum við ut
anfélagsmenn, nema það af
honum, sem varið er á ann-
an há<tt til almenningsþarfa.
En samkv. 24. gr. ber að
ieggja í varasjóðinn eigi
minná samtals en svarar 1%
af samanlagöri sölu að-
keyptra vara og afurða. Auk
v a r as j óð sákvæð a n n a voru
svo í lögunum sérstök ákvæði
um það, að félagsmenn í
kaupfélagi bæru sameigin-
lega ábyrgð á skuldbinding-
um félagsins.
NÚ ERU að ýmsu leyti
aðrir tímar í þessum efnum
en þá voru, þ.e.a.s. fyrir 37
árum, þegar samvinnufélög-
in voru sett. Fylgi samvinnu
stefimnnar hefir almennt
farið mjög vaxandi í land-
inu. Félagsmenn í samvinnu
félögunum skipta nokkrum
tugium þúsunda. Sú hjátrú,
sem fyrrum var viða rikj-
andi, og alið á, að samvinnu
félögin væru sérstaklega var
hugaverðar stofnanir fjár-
hagslega, má nú heita úr
sögunni. Þvert á móti er þaö
nú orðin almenn skoðun,
enda á reynslu byggð, að eitt
bezta úrræðið til að greiða
fyrir framförum og velmeg-
uh í hveriu byggðarlacri. sé
að halda þar uppi sem öflug-
ustum samvimi ufél agsskap
með sem mestri þátttöku al-
mennings. Út á við njóta
samvinnufélögin nú álits og
trausts, fullkomlega á borð
við aðra aðila, sem viðskipti
annast. Lagaákvæði til að
efla traust félaganna, hafa
þá ekki lengur sömu þýðingu
og fyrrum.
GÍSLI benti síðan á, að
í samræmi við þetta hefði
samábyrgðarákvæðið verið
numið úr lögunum fyrir 20
árum síðan og nú væri lagt
til að fella niðnr ákvæðið um
að greiða í varasjóðinn 1%
álagið. Eftir sem áður bæri
félögunum hins vegar að
leggja í varasjóðinn arð af
viðskiptum við utanfélags-
menn. Þá benti Gísli loks á,
að engin önnur félög en sam
vinnufélögin væru skyld til
að leggja ákveðið gjald í
varasjóö og væri hér því ver
ið að auka sjálfsákvörðunar-
rétt samvinnufélaganna til
móts við önnur félög, sem eru
að lögum sjálfráð um það,
hvað þau leggja í varasjóð
sinn.
EINS OG lýst er hér að
framan, er hér um fullkomið
jafnréttismál að ræða og
hefði því átt að telja stuðn-
ing Sjálfstæðisflokksins vís
an, er lýsir sig í tíma og ó-
tíma fylgjandi jafnrétti
hinna ýmsu rekstrarforma.
Þegar til alvörunnar kemur,
verður hins vegar oftast ann
að uppi á teningnum og svo
varð einnig hér. Sjálfstæðis-
menn hafa barizt af feikna
kappi gegn umræddu frum-
varpi. Ástæðan er sú, að þeir
sjá hér tækifæri til að skapa
samvinnufélögunum óhæg-
ari aðstöðu en einkarekstr-
inum, því auk áðurgreindra
óþæginda fylgir sú kvöð hin-
um lögbundnu varasjóðstil-
lagi samvinnufélaganna, að
það sé skattlagt með sérstök
um hætti. Fyrir samvinnu-
félögin myndi þetta þýða
aukaskattiagningu umfram
einkafyrirtækin, ef frum-
varp það, sem nú liggur fyrir
um breytingar á. skattalög-
unum, nær fram að ganga,
þar sem það gerir ráð fyrir
sömu skattlagningu sam-
vinnufélatra og einkafyrir-
tækja. Með tiiliti til þeirra
breytmga á skattalögunum,
er umrædd breyting á sam-
vinnulögunum nauðsynleg,
ef samvinnufélögin og einka
fyrirtækin eiga að una við
sama rétt.
HÉR KEMUR það því
giöggt í liós, að Sjálfstæðis-
menn vilja ekki una sam-
vinnufélögunum sama rétt-
ar og einkarekstrinum. Þeir
vilja legeia á hann sérstaka
varasi óðsskyldu umf ram
einkareksturinn og skatt-
leggia varasióðstillagið sér-
staklega, svo að samvinnu-
félögin greiði raunverulega
hærri skatta en einkafyrir-
tækin.
í sambandi við bessa bar-
áttu sína þyrla Siálfstæðis-
menn upp alls konar blekk-
ERLENT YFIRLIT:
!ið nýja sambandsríki Vestur-lndía
Þa$ nær til margra smáeyja, sem eru dreifíar um mjög stórt svæ(Si.
A ÞRIÐJUDAGINN var, gerðist
sá atburður í Port of Spain á
Trinidad, að ÍMargrét Bretaprins-
essa lýsti því yfir á þingi hins ný-
stofnaða sambandsríkis Vestur-
Indía, að ríkið væri formlega
stofnað. Prinsessan gerði þetta í
nafni systur sinnar, Elísabetar
Bretadrottningar.
Fyrst í stað fær hið nýja ríki
ekki algert sjálfstæði, heldur verð-
ur undir vissri handleiðslu Breta.
Það fær þó mjög víðtæka sjálf-
stjórn og fullt sjálfstæði innan
ekki langs tíma. Ætlunin ér, að
stjórnarskrá þess verði endurskoð-
uð innan fimm ára og mun verða
tekið til athugunar í sambandi við
þá endurskoðun hvenær ríkið fær
fullt sjáifstæði. Gert er ráð fyrir,
að það verði eftir sjálfstæðistök-
una aðili að brezka samveldinu.
ÞETTA nýja ríki er sett saman
úr 10 eyjanýlendum, sem Bretar
hafa ráðið yfir á Karabiska hafinu.
Eyjar þessar dreifast yfir mjög
stórt svæði og eru t. d. rúmar 1000
milur frá Jamaica til Trinidad.
Helztu eyjar eru Jamaiea (4.4 þús.
fermílur), Trinidad (1.8 þús. fer-
mílur), Barbados (166 fermílur)
og Tobago (116 fermílur), en hin-
ar eru Leewardeyjar og Wind-
wardeyjar. AIls er flatarmál eyj-
anna um 8 þús. fermílur. Nær all-
ar eru eyjarnar meira og minna
hálendar, enda myndaðar við eld-
gos. Eyjarnar liggja á hitaheltis-
svæðinu, en hafvindar gera lofts-
lagið miui þægilegra en ella.
Á eyjum þessum húa nú um 3
millj. manna. Meginþorri eða um
70% af íbúunum eru komnir af
svertingjum frá Afríku, sem upp-
haflega voru fluttir til eyjanna
sem þrælar. Flestir hinna eru kyn-
blendingar. Á Jamaica eru um 1.5
millj. fbúa, en um 800 þús. á Trini-
dad. í Trinidad er nokkuð minna
af svertingjum en á Jamaica, eða
ekki nema um 50% íbúanna, en
um 30% íbúa 'þar eru svonefndir
Austur-Indíánar.
Bæði Trinidad. en þangað kom
Kolumbus 1498, og Jamaica, voru
upphaflega spænskar nýlendur.
Bretar fengu Jamaica 1666 og
Trinidad 1802.
i BRETAR. hafa á undanförnum
áratugum unnið að því að koma
upp heimastjórn á eyjunum. í
framiialdi af því ‘hefir sú hugmynd
myndazt, að rétt væri að gera eyj-
arnar allar að einu sambandsríki,
því að þær gætu tæpast orðið sjálf-
stæð ríki hver fyrir sig, nema
helzt Jamaica og Trinidad, en þá
yrðu smáeyjarnar ósjálfbjarga. —
Það hefir ýtt undir þessa þróun,
að Bretar hafa haft takmarkaðan
áhuga fyrir þvi að ráða yfir eyj-
unum áfram, þar sem enginn efna-
hagslegur ávinningur fylgir því
fyrir þá. Aðalatvinnuvegur á eyj-
unum er sykurrækt, en sykurfram-
leiðslan hefir mjög verið háð
sveiflum á heimsmarkaðinum og
Bretar þ\d oft orðið að veita efna-
hagslega aðstoð, þegar verðfall
hefir orðið á sykurafurðum.
ingum, eins og t.d. þeim, að
með umræddum breytingum
á skattalögnnúm og sam-
vinnulögunum lækki skatt-
ur á samvinnufélögunum í
vissum tiifellum. Hinu er
hins vegar ekki sagt frá, að
einkafyi'irtækin fá alveg
hliðstæða lækkun samikv.
fyrh'huguðum lagabreyting-
um.
Forkólfar Sjálfstæðisfl.
hafa hér sem fyrr sýnt hinn
rétta hug til.samvinnufélag
anna. Þeh' ætla þeim minni
rétt en einkafyi'irtækjunum.
Framsóknarmenn sýna hins
vegar jafnréttisstefnu sína
í verki, þar sem þeir beita sér
fyrir því, að samvmnufélög
og einkai'ekstur húi við sömu
skattakjör.
forsætisráðherra á Barhados. Það
mun hafa þótt hyggilegt, að velja
ekki stjórnmálaforingja frá Jama-
ica eða Trinidad sem fyrsta for-
sætisráðherrann, svo að ekki skap-
aðist rígur þar á milli.
Sir Grantley, en svo er hinn
nýi forsætisráðherra venjulega
nefndur, er sextugur að aldri, kom-
inn af svertingjum frá Afríku, en
hlaut menntun sína í Englandi,
en hann las fyrst fornhókmcnnt.ir
í Oxford og iauk síðan laganámi í
London. Eftir heimkomuna til
Barbados, gerðist hann mála-
færslumaður þar og síðar aðalleið-
togi róttæka verkamannaflokksins.
Hann hefir átt saeti á þingi Barha-
dos um meira en tuttugu ára skeið
og verið forsætisráðherra þar um
nokkurt skeið. Þótt hami hafi oft
gagnrýnt nýlendustjórn Breta,
hafa þeir sýnt honum ýtnsan sóma.
M.a. var hann einn af fulltrúum
Breta á þingi S. Þ. 1948 og svar-
aði þar árásum Rússa áíbrezku ný-
lendustjórnina. Bretar veittu hon-
um sir. nafnhót fyrir nokkru.
MÖRG erfið verkefni bíða hinn-
ar fyrstu stjórnar Sambandsríkis
Vestur-Indía. Ríkið er mjög dreift
og víðlent.. Samhandið milli eyj-
anna hefir verið meira og minna
takmarkað til þessa. (Meata vanda-
mál er þó vafalaust, að fólksfjöldi
er orðinn öllu meiri en afkomu-
skilyrði leyfa. Hin nýja stjórn hef-
ir því sett sér tvíþætt markmið.
Annar þátturinn er sá, <að vinna að
takmörkun harnafjölgunar, en
hinn sá, að koma upp nýj iim at-'
vinnugreinum. Á toáðum þessum
sviðum mun við erfiðieika að etja,
annars vegar vanþekkingu og
hleypidóma, en hins vegar fjár-
skort. Það mun því þurfa að halda
vel á málum, e.f þessu nýja liki á
að reiða hetur af en þeim, sem
fyrir eru á Karabiska hafinu, en
þau eru Kúba, Haiti og Domini-
kanska lýðveldið. Stjórnarfar allra
þessara ríkja einkennist nú af
upplausn og einræði. Það væri
viss sigur- fyrir nýlendustjórn
Breta, ef þessu nýja íáki farna'ðist'
betur en nágrannaríkjum þess.
Þ. Þ.
FYRSTU kosningar til sam-
Leiklistarmál rædd í
Sameinaði Verkalýðsflokkurinn
fékk 25 þingsæti, Lýðræðissinnaði
verkalýðsflokkurinn fékk 19 þing-
sæti og Sjálfstæðisflokkur Barba-
dos 1. Báðir aðalflokkarnir kalla
sig verkalýðsflokka, eins og kem-
ur fram hér á undan, en þó er tals-
verður munur á þeim. Sá, sem sig-
ur bar úr býtum, telur sig hallast
að sósíalisma, en hinn að frjálsri
samkeppni.
Fyrsti forsætisráðherra hins
nýja ríkis hefir nú verið kosinn
Grantley Herhert Adams, sem var
Sir Grantley.
Á síðari árum hafa fundizt olíu-
námur á Trinidad og bauxitvinnsla
verið hafin á Jamaica. Verulegar
vonir eru nú bundnar við þessar
atvinnugreinar.
SAMKVÆMT stjórnarskrá hins
ný.ja sambandsríkis, sem gekk í
gildi á síðastl. ári, eiga 45 þing-
menn sæti í neðri deild þess, sem
verður aðaldeildin. Af þeim eru
aðeins 17 kosnir á Jamaica, þótt
helmingur íbúanna sé búsettur
þar. Efri deildina skipa fulltrúar,
sem brezki landsstjórinn útnefnir
og skal útnefningu hagað þannig,
að hver hinna fyrri nýlendna fær
tvo fulltrúa, ein þeirra fær aðeins
einn, svo að fulltrúar þar verða
alls 19. Landstjóri Breta tilnefnir
forsætisráðherrann í samræmi við
úrslit kosninga til neðri deildar,
en forsætisráðherra velur sér síð-l
an 12 manna ráðuneyti. Fyrst um
sinn mun landsstjórinn fara með
varnarmál og utanríkismál og
hafa eftirlit með fjármálum ríkis-
ins, enda mun hrezka ríkið leggja
hinu sambandsríkinu til árlegt
framlag næstu 10 árin.
Hver nýlenda heldur áfram!
þeirri heimastjórn, er hún hafði
áður
Listam.klúbbnum
I kvöld er listamannaklúbbur-
inn í baðsíofu Naustsins. —•
Umræðuefni verður: „Leiklist og
leikdómarar",' og málshefjendur
eru: Sigurður Grímsson og Har-
aldur Björnsson.
Umræður hefjast klukkan 10
stundvíslega og standa yfir lengur
en venjulega, þar sem sumir leik-
arar geta ekki mætt fyrr en eftir
leiksýningu.
Verðlaun veitt úr verðlaunasjóði
Halldórs K. Laxness í fyrsta sinn
Michael Krauss, mikill málagarpur, mun leggja
stund á málvísindi við Háskóla Islands
Ainerican-Scandinavian Foundation í New York hefir til-
kynnt, að Michael Krauss frá Ohio hafi verið veitt fyrstu
verðlaunin úr sjóði þeim, sem Halldór Kiljan Laxness
stofnaði til styrktar þeim, sem leggja stund á málvísindi við
Háskóls íslands.
ficat d’édutes superieures frá Fa-
Sjóðinn stofnaði Halldór Kiljan culté des Lettres en Sorbonne við
Laxness, e- hann vai' á ferð í Parísarháskóia. 1956—57 stundaðí
Bandaríkjunum fyrir nokkrum Krauss nám við Dublin Institute
of Advanced Studies, og r.ú er
hann að búa sig undir að ljiika
doktorsprófi í heimspeld við Har-
vardháskóla í Bandaríkjunum.
mánuðum.
Mikill málagarpur.
Þessi fyrsti verðlaunahafi hefir
valið. sér atiiyglisverða og óvenju- Meðal þeirra tungumála, sem hann .
lega námsgrein, þ.e. íslenzk tunga kann, eru norska, danska, sænska,
og keltnesk áhrif. Hann lauk B.A. íslenzka og keltneska eins og hún
prófi frá Chicagoháskóla ái'ið 1953, er töluð og rituð í hinni írsku
og meistarapróf tóík hann við Col- mynd. Krauss er einnig vel áð sór
umbíaháskólia í New York árið í frönsku, þýziku og ítölsku og get-
1955. Ári síðar hlaut hann Certi- ur iesið latínu, grísku og spænsku.