Tíminn - 04.05.1958, Page 5

TíRITNN, sunnudaginn 4. mai 1958.
5
Maurabjörnimi
Enn í dag eru til ýnais. und-
arl'eg spendýr; ekki aððins,
hvað lifnaðarhætti þairra snert-
ir, heidur er útlit þeirra lika
harla fuarðölKjrt. Helzt fyrir hitt-
asfc þessi dýr í iöndum-. hitatoait-
isinsf'. Setn- d'ærni má nefna: leti-
dýr, hafdýr og tannieysingja. Á
meðai tanloyai.ngjanna eru mörg
ikrý'Un d-ýr, sem i'rei&tandi
væri að geta um, en í þetta
’Skipti, verði ég að iáta méf
nasgja að ssgja ykkur frá eiiiu
þeirra. Þetta dýr er tnanra-
björninn. Vísindamenn k-alla
bann Mfyrecophaga tridactyia,
sem þýðir: mauraeyðirinn: með
fingtxrna þr.fá, því að aðai-
fæða dýrsms eru mantrar.
Maurabjörninn er alláherandi
á að’ sjá, hann er felæddur lbng-
um, þétitum- og: atirrnum hárúm,
nema ofan á>. höfðir.u. fíófan. er
um 40- cm. aö lengd, geysilega
loðin og mað’.Iangan. sfcúf í end-
anum, svo að rófan öll' á full-
orðnunv dýrum mælist sem: næst
einum raetra; bú'riengdin er um
130 cnu Liturinn er ös-k'iigrár
með' brúnum og svörtunv raynstr
um, og auk þess er svört, hvít-.
hrj<dd rák. frá hausnum naðan-
verðum, þvert yfir bringuna. og
upp raeð herðakambinum sín.
kvoruni megin. Ekki vaivtar lit-
skra.utið’! Afturfætur dýrsins.
era fremur veikbyggðir, en það-
motaar þá á lí-katv hátt og, önn-.
ur spendýr; framfæt.urnir eru
Jffijög sterkir, og er klóin á mið-
táxrni niiklu stærri en hinar
klærnar og er venjuiega inn-
kreppt, þegair' hún er ekki í
notikun, airraara beitir dýrið ein-
göngu'ytri jarkanum, þegar það
er á ferðinni, er því göngulag
þess harla andkannalegt. Það,
sem gerir maurabjornmn: ser-
kermilegas-tan er þó hausby-gg-
ingin; hann virðist ekki hafa
■etginlega höfuðkúpUj hausinn
-er sem keilulagaa framhald af
hálsinum og með mjóu miðholi,
sem -er mjög þröngt í toppinn,
en hann snýr niður og nemur
ven.julega við jörð. í holi þessu
liggurtungan og er hún. þveng-
mjo: Á spendýrunum er hún al-
mennt fest á málbeinið, en her
-er hún það ekkip sfcrSItir Mn
lans alla leið niður á bringu-
bein, þar fyrst er hún fest.
Vöðvakerfi það, sem stjórnar
tungunni út og inn um munn-
holið afár snöggt, þegar það
vill svo við hafa. Er tujnigan- al-
setfe. smáum nöbbum, sem. visa
af.t.ur, og auk þess er hún aJÚaf
luHuð í kvoðukenndu, lími.
Hetta hauslag dýrsins og skópu-
lag tungunnar er í fullu sanv
ræmi við Öiiun fáeðunnar og
fæðuval.
' AUGUN í .MAUiíABIKNiN-
U5Í erá lí'til og: sjón lvans virð-
ist vera íremoir léleg;, aftur á
nróti er hann afar lyktamæmur
og heyrir vel. Hann cr friðsamt
dýr og gerir eivgum mein nem-a
hann aé' ertur og sé það gert,
getuf fcaaœ oroið erfiður viður-

búnw skýtur hann tunguimi ör- ý
snöggfe inn um gatið, og þegar
hann dregur hana til baka aft-
ur, er hún morandi í maurunv,
sem allir hv-erfa með „kurt og
pi“ inn í hið dularfulla haushol
maurabjörnsins. Þessar aðfarir i;
lætur svq bangsi gánga á með- i;|
an eitthvað veiðist. Maurabjörn :j
inn er sjaldan fljótur í. férð- .
um; og,þó aö-hann í aki á því,
-.em hann hefir.til. getur mað- ij
I
Mál og Menning
eignar ,e:ns og eftirfarandi
sagá sýnir: „Maður nokkur var
að afkvista tré í skógi einutn
og rakst þá á maurabjörn; datt
þá manninum í hug að drepa
þetta ieiðinlega dýr; svona rétt
til garnans. H-ann hafði langan
hní-f í' hendi og- hugði leggja
dýrið með honum umsvifalaust,
en- maurah.iörninn snerist til
varn-ar. Og áður én maðurinn
gst fcómiS a- hann- lagmu, var
hangsi búi-nn að spenna um
lxann framloppúrnar cg læsa í
hann klónum cg það svo fast,
að hann gat ekki hreyf-t hand-
l«ggh*a.: Þa-nnig fcúfeveltust þeir
aftur ög fram á- skógársverðin-
um í heila ■ klukku.stund, en
maourin-n æpti slitalaust á
hjálp, eins hátt og háon hafði
fóm til. Fóík heyrði til ha-ns og
bjargaði hon-um. En inn á
sjúkrahús varð hann að légg.i-
ast og var ír.arga mánaði að ná
sór.
MAURABJÖRNINN Á EIN-
GÖNGU heim-a í Í5uður-Ame-
ríku og þar aðallega norðantil.
íSanii heldur miltið til á fá-
förnum auðnum', eins og t. d. á
svæðinu i norður frá Paraguay,
á Sertao-in'uin, eins- og Brazilíu-
menn nefna þaö. Þarna er
bangsi á röitf miki-nn hluta
dagsins, annaðhvort einn síns
liðs effa með ungann sinn. Við
og við rekst hann ef til vill á
maurabú;' er þá nunxið staðar
og gert áhiaup á bygginguna-,
notar hann aðallega stórii
klærnar á framfötúmirn til þess
að ri'fa göt á hinar ra-mmbygg-i-
legu íhúðir, retauranaa; að: því
ur hlaupið han-n. uppi. Um. næt- jj
urheldur hann ltyrru fyrir. En
það getur verið óþægilega. svalt- ,:j
eftir sólarlagið úti. á sléttunni, ;j
þar sem ekki er unnt að búa ■
um sig- í neinu skýli. Elris og :
Bedúíninn,. sem flytur allíaí' ;j
tjaldið sitt með sér, hefir maura ;'j
björninn sitt eigið tjald, sem
haxxn skilur aldrei við sig.
Hann hniprar sig, saman og lj
breiðir yfir sig shia- ei-gin rófu, ; j
þessa glæsilegu loðrófu; h-ún. er jj
hvorttveggja í -senn: ábreiða og il;
tjald og -sk-ýlir Ixonum undurvel il
í svala. næturinnar.
MAURABJOKNINN A EINN
UNG-A;. og hana er ekki fyrr
kominn í þennan heim en hann
krækir sig fastan í. féld nxóður-
ihnar og heldur sig þar, þangað
til hann- er orðinn töluvert
stálpaður. Þessi. tilhneiging af-
kvæmisins er álitin erfðavenja
frá æfafornum timum,. þegar
forf-eður maurabjarnarins voru
skógardýr og lifðu klifurlífi,
eins og Tamandúan, sem er ná-
skyld mai®'abirninum, gerir enn
í dag.
Maurabjörninn á ekki mai'ga
óvini;; aðallega- eru. það Jagúar-
inn og púman, sem gæða sér
á honum. Kjötið af hontun er
annars sæmilegt til átu, en er
lítið notað. nú orðið. Hann er
sums staðar hafður í dýragörð-
um og hefir lifað þar á-rum saxxi-
an; en. eðlilegra. er hann va-nd:-
fæddur:. Helzt er notað handa
honum malað kjöt.ásamt eggja
rauðu eða maísgrautur bland-
aður sii’ópi.
íngimar Óskafsson.
Botvinnik heimsmeistari?
' HEIMSMErSTARAKEPPN-
INN-I í sfcák mun senre lofcif
Moskva, er þessar línur eri
aðar og hsfir áskorandinn- ib-
vinnik) að öllxrm líkindum en< -
urheimt titil sinn. Sú ályktun
gohxr vart talizt fljótfærnisleg,
þegar athuguð eraðstaða þeirra
eftir 1'9. skákina, en þá haíði
BótvÍTmik lílotið 11 vinn-inga
gegn 8 Smyslovs og 5 skákrf t.ií
loEfca. Ruaftiaiveitk, s-em gerði
S-inysov' tefeiift að brúa það hi-1,
geanst varla nú á dögum, og
þeim áhangendum hans, sem
ennþá. hafa ekki. misst móðinn,
ex ráðlegt að sætta sig við orð'-
inn hluí,
Minn rússneski skákskóli.
Þaö er fróðlegt að vei-ta þxú
a-thygli, að þeir félagar ®ót-
vinnik og Smyslov telja báðir
skákstíl sinn móíaðaix- fyrlr ;á-
hrif eins og saana manns, Tchi-
gorins, s-em upp var á árunum;
1850—1908. Tchigorin, vax' rússr
neskur að ætt og úppruna og.
heimsfrægur skákmaður á sín-
um tima. Ilann lagði gnmdi-
völlinn að rútssreeska- skákskól-
anum eins og hann er nefndur,
og er því lærifáðir allra rúss-
íxeskra skákmanna nú. 1 dag. í
grein, sem Eofevdnnik hefir
skrifað um hinn rúsneskai s-kák-
s-kóia og braufcrySjanda: hans,
er þassu öllu m.jög skilmerki-
lega lýst og hsíði ég. gjarnaix
viljað birta þá grain hér, en því
miður cr hún svo löng, að
nxarga þætti þyrít'i til að g-sra
henni góð skil'. Ég læt h'ana' því
liggja milii hluta að sinni, en
geí hér til uppfy-llingair eSxúxta-,
oina af skákurr Tchigorins. Bún
Ritstiórh FRIÐRIK OLAFSSON
er tefld árið 1890 og er and-
stæðingur hans Wilhelm Stein-
i-tz, sem áþessxun txma. var liinn
opinberi heimsmeistari í. skák.
Ste-initz var líkt og, Tehigorin,
ei-nhver nxesti hugsuður skákar-
innar- á öllum öldunx. og kenn-
i'hgar ha-ns, sem á sín-um tíxna
nxættir andstreymi og fjand-
skap, eru nú- i dag, almennt við-
ur kenndar sem gniixdvöllurimx
að beilbrigðri taflmennsku.
lív: Tcliigorin. Sv: Steiuitz.
Evans-gambítux'.
1. el e5- 2. RÍ3—Rc8 3. Bc4
—Be5 4. b4. (’Hinn al-þekkti
Evans-ganxbitui', sexn fáir kin-
okuð'ii- sér við að beita á þess-
um tínxa.) 4.—Rxb4 5. c3—Ba5
6. 0—0—I>f6? (Vafasanxur leik
uxr, enda brot á þeirri reglu, er
segir,. að- drottningunni skuli
eftir dr. Halldór Halldórsson
15. þáttur 1958
Vilhjálimur bóndi Guðmunds-
son í Gerði í Suðui'sveit skrifaði
mér fvrir nokkru fróðlegt og
skemmtilegt bréf. Ég get að vísu
ekki gert því ful-I skil í þessum
þætti, cn mun þó víkja. að ýmsu,
sem Vilhjálmur minnist á. í bréfi-
sínu, sem dagsett cr í Gerði 28.
mar/, segir Vilhjálmur m.a. frá
gamalli konu, sem sagði, er um
trúnaðarmái var að ræða „Ég
Skal segja þér í læmingi" eða
' „þess-i sagði mér í iænxingiý. |
. Mér kom þetta ekki á óvart, I
er ég las bréf Viihjálms, þvi að
ég mundi eftir þessu orðasam-
bandi úr Blöndalsbók. Þar er
greint frá orðinu Iæmingur og
sagt, að það sé aðcins til í oi’ða-
sanibandinu I læmingi, sem
merki „í leyni“ („kun i Udtr. í
læmingj, i Smug“). Blöndal til-
greinir ekki heimild sína, og það
.. er engan veginn víst, að hann
. hafi þe-kkt orðið í nxitímamáii,
því að í einu heimildarriti orða-1
hókarinnar er frá því greint.
Ég á við' orðabók séra Björns í
Sauðl-auksdai. Þar er tiifært orða
sambandið at göra e'ða tala í læm-
- ingi og sagt merkja „að gei-a eða '
• segja eitthvað-í trúnaði“ („elam
facere vel clicere qvid, at gj0re .
el-ler sige noget hemmeligen“ B.
II. 11,50). í yngri gerö Gísla sögu
Súrssonar kemur einnig fyrir
oi'ðasambandið í læfningi í ó-i
ljósu sam-hengi. (ísl. fornr. VI, i
110).
Mér er ókunnugt um notkun
þessá orðasainbands í núlíma-
máli að öðru leyti ere því, sem
fram. gengur af bi'éfi Vilhjá-lms,
og bæbti gaman að frétta um það
frá þeim, sem til þekkja.
Þá minnist Vilhjálmur á orðið
aflægja (svo skrifað í bréfinu),
framborið abblæja. Iían.n kveður
þetta orð notað sem skammar-
yrði í samböndum eins og þess-
xim „þetta er mesta abblæja“
eða „bölvuð íibblæjan þúx“. Síð-
an greinii' hann frá deilu, senx
liann hefði tekið þátt í unx upp-
runa orðsins, en óþai'ít er að
rekja iiana hér. Ég hefi ckki
íundið orðið aflægja (eða af-
lagja) í orðabókum eða orðasöfn-
um. Hiixs vegar veit ég, að orð-
ið aflagi, sem sunxir skrifa af- .
lægi, tíðkast unx nxikinn hluta
landsins, ef ekki land allt. Iíins •
vegar mnn kyn þess ekki alls
staðar vera hið sanxa. Ég er van-
ur orðinu í hvonigkyni, og hvor-
ugkennt er það talið í öllum
orðabókum. En. ég komst að því
nýlégá, 'að' í Skagaifirði niun það r
einni’g notað sem karlkvnsorð. .
• Þar- er sagt: þetta er mesti af- .
ekki leikið fram á borðið í upp-
hafi tafls. Nú á dögum myndu j
. me-nh alljafnan leika ö; —d6.)
7. df-—Kli6. (Enn ernn u-redir-
legnr leikur og varla góður.
Steinitz hefir efalaxist einhverja
ákveðna varnaráætlun í huga,
cn hún nær. aldrei fram að
ganga, eins og Ijóst verður, er
riddarinn verður að hörfa xipp
í borð aftur.) 8. Bg5—Ðd6 9.
d5—ItdS 10. Da4—Bb6 (Stein-
Ltz trúði á þröngar stöður, ®f
hvergi var á þeinx. veikan blett
að finna. Hann taldi , varnai'-
máttinn nægan, ef þetta skil-
yrði væri fvrir lxendi og tók því
oft með glöðu geði á sig slikar
stöður. Á þennan hátt vann
lxahn margan frægan' sigur, en
stuxxdu-m fór haxxn líka- fiatfe á
þesisum k-enningum sínum. og
það svo um munaði.) 11. Ra3—
c6 12. Be2!—Bc7 13. Re4—»£8
14. dS!— (Tchigorin notfærir
sér miskuiinarlau'st lél’ega lið- ■
S'kipan svartí. Það hefir ef cii
vill verið „veiki bl-et-tnrinn“ i j-
sfciTgreiningu- Steín-i-te á veiku'.
blettunum, að hann taJdi. skki
liðskipanina meff.) 14. —Bxd6
15. Rh6—Hb8 16. Dsa7— (Staða
svarts virðí'st í fljót-u bragði,
'efctei miög ötraust og það- vsfcuri,
þvi mikla* furðu að sjá, hversu
fljótt hún fellur saman.) 16. —
lagi, en ekki þetta er mcsta af-
Bagft eins og. víðast eða alls stað*
ai" annars staðar. Hcimildarmenn
mínir að þessit eru þau dr.
Jakob Benedikísson og Solveig
Kolbeinsdóttir stud. mag. frá
Skriðulandi. Heimildir cru rift
um þett'a orð frá því unx 1700,
og er oi'ðið venjulega ri-tað af«
Tægi eða (aflæge), en upp úr
því er efekert leggjandi. Ég hei'i
hald’ið- því fram áður í Stafsecn-
ingaroi'ðabók með skýringxim,
Ak. 1947), að orðið aflagi só
orðið til úr aflag og merkir það
þá. í fyrstu „það, sera aflaga fer,
ek-ki er í lagi“. Það er algengt,
að hvorugkennd orð hæti við sig
i í nsfmfa’lTi, t.d. reip, sem ixré
er reipi nema í sambandinu við
ramnxan er reíp að draga Þetta
i er vitanlega komið frá viö’
■skeylta greíninum. Mönnum
hetfk virzt, að úr því að or@
eins og fcvæðið væru greinisiaua
kvæði, Jxlytu orð eins og. reipið
og aílagið að vera greinislauo
íeipi og aflagi.
Enginn vafi léifcúr á því, að
orðið ar upprivnalsga ixvorug-
konnl, þótt Sbagfirðíngar hafi
það karlksnnt og. Austur-Skaife-
fellingar kvsr,kaaxxt.
Þá segk Villxjálmur í Bréfi
sínu:
Þá heíi ég heyrt hér tahs-
háttmxr að vex'á kominn1 í va.v-
sila me.ð eittlxvað. Merkingirx
virðist vera ,,ao- standa: ekkí
áætHm með verk á tilsetrxnn
tím-a“ eða „að verkið komi
ekki að þeim noium, serre æz>-
azt var til.“ i
Uíkinguna hefi. ég heM
hugsað mér á þessa leið: Þeg-
ar klyfjar vora bundnar, var
það oft gert, einkuin ef silinn
á reipinu (þ.e. bilið milli haglcl
anna) var stuttur, að hny-fea
nýjan sila nxeð öðrum reipio-
endanum, svo að hæfilega sítfc
væri í klyfinni.. Mátti þá líta á
reinissilann sem varasíla.
Nú gat það viljað til, þegar
klyfin var Ixafin til klakks, ef
óhönduglega var að unnið, að
klakkúrinn lent'i undir varaai.t-
ann e:ða eitthvert annað háixól
en hinn rétta sila, og gat þá
verið' erfitt að ná klyfinni æf
klakknunx aftur.
Ég hefi ekk'i fundið orðtakið
:uV vera kominii í varsila nxeO
eittlivað í íslenzkum orðabókuxn.
Um. steýringu Vilhjálms- á því
vil ég að'eins segja það, að méí
virðist hún sennileg. En efeki
verífur fulTvrt, hvort hún er réíl,
•.(Franxj'ald á 8. síðu).
Re6 17. Bel! (Hver einasti lerk-
ariir h-vits er' hnitmiðaður: Nð
Irótar haixn 18. Ba3 ásamt 19,
19. Dbx8.) 17» — Rg8 18. Ba3*
—c5 (Annars Dxb8.) 19. Hadl
—RÍ6 20. Bc4—Be7 21. Rd5—
Bd6 (Svartur getur lítið að-
hafzt.) 22. Rll4! (Nú standa att
spjót á svörtuml Hann getúr
ekki bægt riddaranum frá; þvf
að riddarinn á f6- er. valdlaus.J
t iBiWifli
m+,m m
m mm tii
m ss&ji m
cElKil I
f
22. —R.xR 23. Rfð!—g6 24-
RsBi'—D«B 25. Bxd5—De7 26,
>1x0(1—fxeö 27. Rxc5 og svartui
mátti; gefast upp. Hin beina hót
un er riú 28 Bd6 og svartur á
við þf.ssu enga aðra lciö en 21
—Ha8. Eftir 28. Ðxa3—Dscí’
29. Da4—0—0 30. Db4—Dc? 31.
Hdö er svartur glataður.
Fr. ÓI ,