Tíminn - 11.09.1958, Síða 7

T í M I N N, fimmtudaginn 11. septcmber 1958.
Dr. juris. Björn Þórðarson:
Fyrsta grein
Hálfrar aldar afmæli kosninganna 1908
Þingraliaí'untUirinn 1907. 'um á sérstökum fuiidum. Öll
Frá því snemma um haustið kjördæmi, nema Strandasýsla og
1906 höfðu komið fram raddir Vestmannaeyjar, sendu fulltrúa,
um það, að þing væri rofið og 0g sátu fundinn samtals 92 full- j
efnt til nýrra kosninga. Ein- trúar, en auk beirra voru við-
beittastar kröfur um þetta gerði staddir á fundinum yfir 300
blað Landvarnarmanna.Ingólfur, manns.
en blöð Þjóðræðismanna studdu Hið eina dagskrármál fundar-
og málið. Höfuðrökin fyrir bmg- ins var sjálfstæðismálið. Var
rofi voru þau, að áður en samn- kosln nefnd 7 manna til að orða
inganefnd væri valin yrði þing- ályktun í málinu. Um efni álykt-
ið að vera skipað samkvæmt unarinnar voru allir sammála,
vilja þjóöarinnar eins og harin en um orðalag varð nokkur á-
væri nú. Kæmi hér ekki að eins greiningur, er lauk þannig, að
til greina, að kjósendum hafi atkvæði allra fulltrúa hlaut svo-
stórlega fjölgað við stjórn- játandi ályktun:
skipunariagabreytinguna og nú
Aðdragandi kosninganna. Þingvallafundur
og frestun á skipun millilandanefndar.
væru kjörstaðir í hverjum hreppi,
en áður að eins einn í kjör-
dæmi, heldur og það, að samn-
inganefndin þyrfti að hafa
skýran vilja þjóðarinnar að
bakhjarli, ef henni ætti að
verða nokkuð ágengt. Þá var
einnig á það bent, ef kosningar
færu ekki fram fyrr en eftir að
nefndin liefði lokið störfum, og
þjóðin feldi niðurstöðuatriði
nefndarinnar, sem öll líkindi
væru til að hún myndi gera, þá
væri þar með lokað algerlega
veginum til samkomulags við
Dani. Þeir mundu álíta sig bein-
línis gabbaða með þessari að-
ferö. Jafnhliða kröfunum um
þingxof var þeim möguleika
hreyft að stofna til þjóðfundar
til þess að heyra vilja þjóðarinn-
ar. Þegar sýnt var oröið, að
stjórnin mundi ekki verða við
kröfunum um þingrof, varð það
að ráði meðal ritstjóra ávarps-
blaöanna, er ritað liöfðu undir
ávarpið’ fyrirvaralaust, að stofn-
að skyldi til Þingvallafundar um
sumariö, aö loknum þingmála-
fundunr í héruðum. Gáfu þeir
síðan út fundarboð, dags. 4. maí,
sem birt var í blöðunum í byrj-
un sama mánaðar, þar sem
skoraö var á þjóðina að senda
fulltrúa, helzt einn fyrir hvern
hrepp og að líkri tiltölu fyrir
kaupstaðina, á fund á Þingvöll-
um 29. júnímánaðar, til um-
ræðna og ályktana um sjálfstæð-
ismáliö. Þar sem fundarboðend-
ur voru allir andstæðingar
stjórnarinnar nema ritstjóri,
Þjóðólfs, mátti við því búast, að (
fylgismenn hennar margir í
mundu lítt eða ekki gegna kalli'
um aö senda fulltrúa, og sú varö
og reyndin. Fulltrúakosningar,
fóru aðallega frarn á þingmála- 1
fundunum og á nokkrum stöð-
1. a) Fundurinn krefst þess, að
væntanlegur sáttmáli við
Dani um afstöðu land-
anna sé gerður á þeim
grundvelli einum, að is-
land sé frjálst land i
konungssambandi við
Danmörku, með fullu
jafnrétti cg fullu valdi
yfir öllum sínum málum.
En þeim sáttmála má
iivor aðili um sig segja
upp. — Fundurinn mót-
mælir allri sáttmálsgerð,
sem skemmra fer, og tel-
ur þá eigi annað fyrir
höndum en skilnað land-
HANNcS HAFSTEIN
1 gær var nákvæmlega
hálf öld liðin frá alþingis-
kosningum, er fram fóru
10. sept. 1908, en þá stóð
baráttan um „uppkastið"
svonefnda.
Af þessu tilefni hefir
Tíminn fengið leyfi dr.
Björns Þórðarsonar til að
birta þann kafla úr riti
hans Alþingi og frelsisbar- |
áttan 1874—1944, sem
fjallar um kosningarnar og
aðdraganda þeirra. En |
kosningarnar 1908 voru |
einhver merkustu tímamót
í sjálfstæðisbaráttu
lenzku þjóðarinnar.
nýjar kosningar til Alþingis'hafa
fram farið.“
Flutnin'gsmenn gengu. vitan-
lega ekki að því gxuflandi, hvern
byr tillaga þessi mundi fá, því
að ráðherrann hafði lýst því yf-
ir í ræðu sinni í Eyjafirði um
vorið, eins og áður er sagt, að
konungur vildi láta það verða
sitt fyrsta verk, er hann stigi
hér á land, að skipa nefndina.
Og á utanþingsfundum þing-
manna hafði nefndarskipunin
verið rædd og þá komið ber-
lega í ljós, að tillaga þessi mundi
lítinn byr fá. í neðri deild var
Skúli Thoroddsen aðalflutnings-
maður tillögunnar. Rök hans
voru hin sömu og áður höfðu
komið fram í blöðum.. Hann
sagði: Verði nefndin skipuð nú,
þá getur svo farið, að hið ný-
kosna Alþingi, sem síöar á að
fjalla um gerðir hennar, verði
eigi að öllu leyti sammála nefnd-
armönnum þeim, er nú yrðu til-
nefndir af þingflokkunum, svo
að starf nefndarinnar ónýttist.
Taldi hann víst, að frestun þess
að skipa nefndina mundi mæl-
ast mjög vel fyrir hjá þjóðinni,
og bar hann engan kvíðboga fyr-
ir, að Danir yrðu ófúsari til
samninga, þótt skipun nefndar-
innar væri frestað fram yfir
skorar næstu kosningar. Þá taldi hann,
að betur hefði farið á því, að Al-
verið til Alþingis af nýju.
Frestun skipunar millilanda-
nefndar og ríkisráðsákvæðið
rætt á Alþingi 1997.
IS-
b)
fána, og fellst á tillögu
Stúdentafélagsins um
gerð hans.i
c) Fundurinn krefst þess, að
þegnréttur vor verði ís-
lenzkur.
2. Sökum þess, að Alþingi var
eigi rofið, þegar afráðið var
að skipa sámninganefnd
s j álf stæðismálinu,
fundurinn á Alþingi og , ,
stjórn að sjá um, að nefnd- heíði íengið að raða þvi,
in verði eigi skipuð fyrr af hverniS nefndarsHpuninni af
fslands hálfu en kosið hefur hálfu ^endinga væri háttað, t.
d. um tölu sinna manná í nefnd-
inni, og hvort aðrir en þing-
menn ættu að eiga sæti í henni.
Ráðherrann varö fyrir svörum,
og kom það nú upp, að málinu
hafði í höfuðdráttum verið skip-
Sökum samþykkta á morgum að tn fullnaðar j Danmerkurför-
þingmálafundum og nú síðast lnnl. Hann sagðist aldrei hafa
áskorunar Þingvallafundarins þa orðið var við það, að biða
báru nokkrir stjórnarandstæð- þyrfti eftir nýjum kosnmgum,
ingar fram í byrjun þings og gllum, sem hann hafði átt tal
samtímis i báðum deildum svo- vlð> hafi komið saman um, að
látandi tillögu til þingsályktun- harnra yrði járnið meðan það
anna, ef eigi nást slíkir ar: „Neðri deild (Efri deild) Al- værl heitt, nota hituna og reyna
samningar, sem nefndir þingis ályklar að skora á stjórn- sem allra fyrst að fá ráðagerð-
voru. ina að ráða Hans Hátign kon- unum breytt í ákvarðanir, á-
Ályktun um fánann, sem unginum frá því að skipa menn dráttunum í loforð og fögrum
áður var greind. CFund- í nefnd til að ræða og koma orðum í framkvæmd, og vitnaði
urinn telur sjálfsagt, að fram með tillögur um sambandjhann til orða flutningsmanris
ísland hafi sérstakan íslands og Danmerkur, fyrr en ;um þetta í Þjóðviljanum 4. sept-
ember, sem áður eru greind, svo
\ og urn það, að nefndin ætti að
vera ^kipuð ríkisþingsmönnum
og alþingismönnum. Kvaðst
hann hafa litiö svo á, að al-
þingismenn hafi sumarið áður
svo ljóslega Jýst vilja sínum um
nefndarskipunina, að ekki hafi
skort á annað en að fá sam-
þykki ríkisþingsmanna til þess'
að allt viðvíkjandi nefndinni
væri kiappað og klárt. Hafi hann
því ekki hikað við að semja við
forsætisráðherrann um nánara
fyrirkomulag nefndarinnar, um
tölu nefndarmanna, tilnefning-
araðferð, verkefni o. fl. og á
beim grundvelli leitaði forsætis-
ráðherrann svo til ríkisþingsins.
Frestun á skipun nefndarinnar
nú væri ókurteisi og þar að auki
svo mikið „pólitískt“ glappaskot,
að því yrði engin bót mælt.
Nefndarmenn af Dana hálfu
væru þegar tilnefndir sam-
kvæmt vorri eigin ósk og mál-
inu teflt í tvisýnu, ef nú væri
*>» neitað að tala við þá. Lauk mál-
.» inu í Nd. á þann veg, að tillag-
an var felld með 16:4 atkvæð-
s * um.
; f efri deild hafði Valtýr Guð-
I Framhald á 8. síðu.
1
A víðavangi
Árásin á Hannibal
Alþýðublaðið ræöir í gær um
árás Mbl. a Hannibal Valdimars-
son í sambandi við setu han»
A ársþingi brezka verkalýðsfélag-
aiina. Alþýðublaðið segir:
„Morgunblaðið gerði í gær lúa-
lega árás á Hannibal Valdimars-
son, félagsmálaráðherra, fyrir a@
hann skyldi ekki standa upn ú
þingi brezku verkalýðsfélagamm
og flytja ræðu um málstað fs-
lands í landhelgisdeilunni. Þessj
árás sýnir enn einu sinni hvernig
Morgunblaðið reynir við hvert
tækifæri að gera sér póliíískan
mat úr landhelgismálinu ög virðt
ist hafa meiri áhuga á að skaða
núverandi ríkisstjórn en vinna
að einhug þjóðarinnar í þairri
hættulegu baráttu, sem háð er.
Alþýðublaðið vill ekkert um
það segja, hvort Hannibal hefði
átt að flytýa ræðu á TUC-þing-
inu eða ekki. Vel rná vera, a<8
ekki hafi verið rétt að gerá það,
eftir að átökin á hafinu Voru
hafin, en væniegra til áranguru
ag vinna á bak við tjöldin.“1
Vafalítið hefur það verið réís
ráðið af Hannibal, eins og á stóft',
a® lireyfa ekki málinu. Togara-
sjómenn eiga sterk ítök í sam-
bandi brezkra flutningaverka-
manna og fengu því meða) ánn-
ars framgengt á þingi Alþjóða-
sambands flutningaverkamaiina i
sumar, að útfærslu fiskveiðilamj-
helginnar var mótmælt. Liklegt
er, að þeir hafi einnig reynt að
fá svipaða tillögu samþykkta .»
ársþingi brezka verkalýössam-
bandsins nú, en ekki orðið ai’
því vegna orðsendingar Alþýðic-
sambandsins og viðræðna Hanní-
bals við forustumenn brezkn
verkalýðsfélaganna.
Aumleg framkoma Ólafs
Thors 1952
í áðurnefndri grein Aiþýðts-
blaðsins seigir ennfremux:
„En það er rétt að minna Morg
unblaðið, sem hefur slíkar á-
hyggjur af kynningu hins íu-
Ienzka málstaðar erlendis riú, á
hina „glæsilegu“ framniistöðu
Ólafs Thors 1952, þegar hann fóx
til Lundúna í þeim tilgangi a'ö
kynna málstað íslands fyrir
brezkum stjórnarvöldum. — Þá
var frammistaða formanns Sjálí-
stæðisflokksins með þeim endern
um, að hann fékk ekki að tala
við neinn ráðherra, aðstoðarráíJ
herra eða háttsetta enibættis-
menn í brezku stjórninni. Haim
hitti aðeins — eins og utanríkis-
ráðherra Breta kallar þáft í orft'-
sendingu til íslands tjvissa
fulltrúa brezku stjórnariilnar".
Og kynning Ólafs varð ekki glæsi
Iegri en svo, að Bretar vissu ekki
né gátu skilið af málflutipngi
hins íslenzka sjávarútvegsmála-
ráðherra, hvað fslendingar ætl-
uðust fyrir!
Samkvæmt orðsendiiigu frá
brezka utanríkisráðhérraoum til
hins íslenzka 18. júní 1952,' i»erði
Ólafur ekki annað en i<i gefa
i skyn, a'ð íslenzka stjórnln æti-
aði aíkgefa út eiuhVer:>íi reglu-
gerð. Hann igaf eirgar upplýsing-
ar um efni hinnar nýju reglu-
gerðar, og lét ekki uppi, að hún
myndi hafa eins miklar ifleiðing
ar og raun síðar leiddi i riós. Um
þetta má Iesa í hvítri >ok, sem
utánríkisráðuneytið gar út í sept.
1954.“

ALMANNAGJA
Sæmst fyrir Mbl. að pegja
A® lokum segir Aléyðublaðið
á þessa leið:
„Þessi lúalega Lunriúnafer®
var eina tilraun Ólai's t’hors til
að kynna málstað isiands eða
vinna honum fylgi, ■•< ;£<r haim
var sjáVSrrútvegsniaiaraóherra.
Er það furðulegt, að .naó þessa
manns skuli ganga aam fyrir
skjöldu til að ráðast uvað eftir
annað á núverandi ísstjórn
fyrir undirbúning lam úe (gismáls
ins.
Nú hefur margþæti xnargra
mánaða undirbuuingssmi v utan
Framhald A iðu.